Γεναριάτικο οδοιπορικό στο Ρέθυμνο του 1909

Θα συνεχίσουμε το νοσταλγικό οδοιπορικό μας στο χρόνο, για να γνωρίσουμε το βίο και τις ημέρες της τοπικής κοινωνίας εκείνα τα χρόνια τα παλιά.

Ξεφυλλίζοντας μέσα από το πρόγραμμα ΑΝΕΜΗ της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου την εφημερίδα «Ένωσις» (εκδότης Βασίλειος Σ. Καλαϊτζάκις-υπεύθυνος Μενέλαος Μ. Παπαδάκις και διευθύνων Νικόλαος Ε. Αστρινός) εκεί στα τέλη του 1908, αρχές 1909, στεκόμαστε στις εξής ενδιαφέρουσες αναφορές:

Ο Γυμναστικός Σύλλογος προκηρύσσει για την 23 Απριλίου 1909 τους αγώνες «Ρεθυμνίων Β» που θα περιελάμβαναν κυρίως δρόμους ταχύτητας και αντοχής, λιθοβολία, άλμα εις μήκος και εις ύψος και σκοποβολή.

Η ανακοίνωση γίνεται έγκαιρα για να προετοιμαστούν κατάλληλα οι ενδιαφερόμενοι. Όπως υπόσχεται μάλιστα η εφημερίδα επρόκειτο να δημοσιεύσει σε άλλο φύλλο της την ομιλία του Μιχαήλ Πρεβελάκη στην έναρξη των «Ρεθυμνίων Α» για να ενημερωθεί η τοπική κοινωνία για τη φιλοσοφία των αγώνων αυτών.

Για κοινωνικό σκοπό προετοιμαζόταν και ο Εμπορικός Σύλλογος Ρεθύμνου.

Με τη χοροεσπερίδα του που είχε προγραμματίσει για τις 26 Δεκεμβρίου 1908 στο Ιδαίον Άνδρον φιλοδοξούσε να συγκεντρωθούν χρήματα υπέρ του νεοαναγειρόμενου ναού των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων.

Η τοπική κοινωνία έδειχνε ήδη μεγάλο ενδιαφέρον για την εκδήλωση αυτή, καθώς πέραν του ιερού σκοπού που ήταν η αφορμή της διοργάνωσης μόνον οι κύριοι θα πλήρωναν είσοδο 3 δραχμές, ενώ οι κυρίες που θα τους συνόδευαν ανεξαρτήτως αριθμού δεν θα πλήρωναν εισιτήριο. Ώρα έναρξης ήταν η 9^η βραδινή. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι σε επόμενο ρεπορτάζ της εφημερίδας πληροφορούμεθα για την επιτυχία που είχε η εκδήλωση. Ο ρεπόρτερ μάλιστα επισημαίνει την ανάγκη να γίνονται συχνότερα παρόμοιες εκδηλώσεις που προσφέρουν ψυχαγωγία ιδιαίτερα στους νέους της πόλης.

Μια ακόμα ενδιαφέρουσα ανακοίνωση διαβάζουμε παρακάτω στο φύλλο της 14^ης Δεκεμβρίου.

Η δημοτική αρχή λοιπόν (από 15 Σεπτεμβρίου 1905 δήμαρχος ήταν ο Σεφτέρ Κλαψουράκης, ο οποίος θήτευσε μέχρι τον Απρίλιο του 1911) ανέλαβε την ανασύσταση και συντήρηση της Φιλαρμονικής μετακαλώντας μάλιστα τον μουσικοδιδάσκαλο Φραγκίσκον Νιλολίνην και ορίζοντας τμηματάρχες τους Θ.Δ Μοάτσο και Γ.Ν Καφφάτο.

Από την επομένη μάλιστα της δημοσίευσης 15 Δεκεμβρίου 1908 θα μπορούσαν οι ενδιαφερόμενοι να προσέλθουν και να εγγραφούν.

Επειδή όμως πλησίαζαν και γιορτές ο Εμμ. Ν. Γοβατζιδάκις διαθέτων κατά δήλωση του συντάκτη της σχετικής διαφήμισης το μοναδικό κατάστημα πολυτελείας καλούσε το αγοραστικό κοινό να δει από κοντά την μεγάλη συλλογή του από μυρωδικά, μανδήλια, πορτοφόλια, γραβάτες, μανδολίνα, κούκλες και άλλα παιχνίδια, ιδιαιτέρως δε ιαπωνικά είδη πολυτελείας «άπαντα επίτηδες κομισθέντα». Ανακοίνωνε μάλιστα και προσφορές. Όποιος αγόραζε δώρα αξίας 5 δραχμών θα έπαιρνε δωρεάν μια κομψή TOILLETTE(;;;) της τσέπης.

Ακριβώς παρακάτω διαφημίζει τα δικά του εμπορεύματα το επίσης κατάστημα πολυτελείας Πετυχάκι Ζακάκι (γωνία Όλγας και Τσάρου έναντι Αυστριακού Ταχυδρομείου) και συγκεκριμένα παιγνίδια παίδων καπέλα, κούκους, ομβρέλας, φανέλας, κάλτσας, φωκόλ,(;) υποκάμισα, γραβάτας, γάντια, μεταξωτά, υλικά εργοχείρων, τραπεζομάνδηλα, κουρτίνας, τάπητες, πετσέτες, βαπτιστικά, στέφανα γάμου, κρεβάτια σιδηρά, και όλα τα είδη πολυτελείας για άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Εδώ όμως προσφορές δεν έχει.

Για την πρόκληση της τύχης τώρα υπήρχε το λαχείο υπέρ του Δημοτικού Νοσοκομείου Χανίων Κρήτης «Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ».

Και μια σύμπτωση με το σήμερα. Από κανένα φύλλο δεν λείπουν οι ανακοινώσεις πλειστηριασμών, για χρέη προς ιδιώτες.

Η ιστορία επαναλαμβάνεται τι κι αν αλλάζουν οι καιροί.

Σε μια εποχή μιζέριας αναμενόμενη είναι και η έκρηξη της εγκληματικότητας. Ένα μπαράζ διαρρήξεων προβληματίζει την τοπική κοινωνία αλλά καθώς αποδεικνύεται κρύβει μεγαλύτερο μυστήριο κι ακόμα βαθύτερο λάκκο προοριζόμενο κατά τα φαινόμενα για τους χριστιανούς.

Τα μαγαζιά που ήταν στόχος των διαρρηκτών ανήκαν σε οθωμανούς οι οποίοι όμως έδειχναν μια περίεργη ψυχραιμία όταν διαπίστωναν τις απώλειες, μικρής αξίας άπασες, σαν να μην τους αφορούσε το γεγονός.

Αγαπά όμως ο Θεός τον κλέφτη αγαπά και το νοικοκύρη. Παραμονή των Θεοφανείων του 1909 στις 2 τη νύχτα δυο χριστιανοί περνώντας έξω από το μεγαλύτερο τζαμί της πόλης ταράχτηκαν από ένα θόρυβο περίεργο. Είδαν και φώτα μέσα οπότε σταμάτησαν τον πρώτο χωροφύλακα που βρήκαν καταγγέλλοντας το γεγονός. Για να μη μακρηγορούμε οι δράστες που ήταν τρεις εντοπίστηκαν στο μιναρέ. Δεν είχαν απασχολήσει ποτέ άλλοτε τις αστυνομικές αρχές, ανήκαν στην εργατική τάξη και οι δύο από αυτούς ανήκαν στην υπηρεσία του πλουσιότερου Οθωμανού και πολιτικού παράγοντα της πόλης. Ο ιδιοκτήτης του καταστήματος αν και ειδοποιήθηκε αμέσως, μόνο μετά και δεύτερη ειδοποίηση αποφάσισε να χαλάσει το ραχάτι του και πηγαίνοντας με το πάσο του στο μαγαζί δήλωσε απαθέστατα, ότι του έλειπαν λίγες δραχμές.

Τελικά διαπιστώθηκε ότι γινόταν προσπάθεια σπίλωσης των χριστιανών και μάλιστα στην τελευταία επιχείρηση φαινόταν καθαρά ότι έγινε προσπάθεια να επιβαρυνθούν και με τη βαριά κατηγορία βεβήλωσης ιερού χώρου, αφού φαινόταν καθαρά ότι ορμητήριο των διαρρηκτών ήταν το τζαμί.

Αυτά ήταν μερικά μόνο από τα κρούσματα που απασχολούσαν την κοινή γνώμη καθώς ήταν σε έξαρση το κρητικό ζήτημα.

Σε έξαρση όμως ήταν και η οστρακιά και η εφημερίδα επιρρίπτει ευθύνη στο …δήμαρχο που όπως και στην περίοδο που ήταν σε έξαρση ο τυφοειδής πυρετός δεν ενδιαφέρθηκε να ενεργοποιήσει τις υγειονομικές αρχές για την προστασία του πληθυσμού από την επιδημία.

Η δραπέτευση δυο αγγέλων είναι ο σπαρακτικός τίτλος νεκρολογίας στην ίδια εφημερίδα και αναφέρεται στο θάνατο δύο παιδιών του διετούς Στυλιανού γιου του δικηγόρου Ευαγγέλου Δαφνομήλη και της 4χρονης Γεωργίας κόρης του από έτους θανόντος Ιωάννη Τσουδερού διευθυντή του τοπικού υποκαταστήματος της Κρητικής Τράπεζας.

Μια ακόμα θλιβερή είδηση παρουσιάζει ενδιαφέρον. Ένα ζευγάρι ο Νικόλαος Βλατάς και η σύζυγός του Ροδάνθη Ξυλούρη από τ’ Ανώγεια κίνησαν ταυτόχρονα για το αιώνιο ταξίδι έχοντας περάσει την ένατη δεκαετία της ζωής τους και μετά από σαράντα χρόνια ευτυχισμένου γάμου. Στον ίδιο τάφο αναπαύθηκαν και οι δυο αφού δεν κατάφερε να τους χωρίσει ούτε ο θάνατος.

Για τους δημάρχους ήταν η επόμενη ανακοίνωση που θα μπορούσαν σε προσιτές τιμές να προμηθευτούν… διπλότυπα βιβλίου γεννητηρίων πράξεων και δηλώσεων γεννήσεων και βαπτίσεων «εις τιμάς συγκαταβατικάς» από το τυπογραφείον Στυλιανού Καλαϊτζάκη. Με άλλα λόγια δηλαδή οι δήμαρχοι μάλλον ψώνιζαν τη γραφική ύλη του δημαρχείου όπως κάθε νοικοκύρης ψωνίζει για τον οίκο του.

Επόμενο δημοσίευμα μας πληροφορεί ότι ένας από τους περίφημους αγωνιστές ο Γεώργιος Τζεδάκης δεν πρόλαβε να υποδεχτεί το 1909. Πέθανε στο χωριό του Πασσαλίτες έχοντας ξεπεράσει τα 80 χρόνια του.

Ήταν από τους πρώτους αρχηγούς της επαρχίας Μυλοποτάμου στις επαναστάσεις 1866, 1878 και 1896-1897. Η κηδεία του έγινε με μεγάλη επισημότητα. Όταν μάλιστα τον κατέβαζαν στον τάφο μετά τις νεκρολογίες που τον αποχαιρέτισαν όπως του άξιζε συνόδευσαν τον τελευταίο αντίο πάνω από 50 πυροβολισμοί.

Το πρώτο δεκαήμερο του 1909 πέθανε κι άλλος ένας αγωνιστής. Ο Νικόλαος Ι. Μοσχοβίτης πρωτοξάδελφος του περίφημου οπλαρχηγού του Αμαρίου Διογένη Μοσχοβίτη. Από το 1866 έπαιρνε μέρος σε όλες τις επαναστάσεις και τον είχαν κατατάξει με τη δράση του στην Α τάξη των αγωνιστών.

Η τοπική κοινωνία με τη γνωστή ευαισθησία που τη χαρακτηρίζει δεν μπορούσε να μείνει απαθής μπροστά στην τραγωδία που σημειώθηκε στην Κάτω Ιταλία μετά τους καταστρεπτικούς σεισμούς. Έτσι για τα θύματα Μεσσήνης και Καλαβρύας η επιτροπή που βγήκε για έρανο με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Διονύσιο Καστρινογιαννάκη. Και μέχρι την έκδοση του φύλλου είχαν συγκεντρώσει 50 και πλέον εικοσόφραγκα.

Για τους πτωχούς της πόλης φροντίζει και πάλι ο Εμπορικός Σύλλογος ανακοινώνοντας χοροεσπερίδα για την 1^η Φεβρουαρίου με σκοπό τα έσοδα να δοθούν στους άπορους Ρεθυμνιώτες.

Μας απορρόφησε τελικά η εφημερίδα «Ένωσις». Μα όπως θα διαπιστώσατε είχαν σημειωθεί γεγονότα ιδιαίτερα εκείνες τις πρώτες μέρες του 1909 που δεν θα μπορούσε να αγνοήσει ο σημερινός αναγνώστης, που βιώνει διαφορετικές καταστάσεις αλλά περίπου όμοια προβλήματα. Για παράδειγμα σε κάποιο σημείο η εφημερίδα αναφέρεται «στα χάλια του λιμανιού». Τι σύμπτωση αλήθεια. Μερικά θέματα μένουν όπως τα έχουν αφήσει οι προηγούμενοι παράγοντες για να διατηρεί τη διαχρονικότητά του το περίφημο τραγουδάκι «Λες και ήταν χθες…».