Γεώργιος Στεφανάκης: Αποστασίας Ανατομή*

«Είπερ ίσην ρώμην γνώμη, Δημόσθενες, είχες ούποτ’ αν Ελλήνων ήρξεν Αρης Μακεδών» (Επίγραμμα που έγραψαν οι Αθηναίοι στη βάση του ανδριάντα του Δημοσθένη, ο οποίος στιγμάτιζε την αδιαφορία προς την πολιτική και ραθυμία προς το κοινό συμφέρον).

Ο ξεχωριστός φίλος Γιώργος Στεφανάκης γόνος της γνωστής βενιζελογενούς οικογένειας, δυναμικός, περινούστατος αρθρογράφος και καταξιωμένος εξέχων νομικός, με σκέψη αμερόληπτη και ανεπηρέαστη, με νηφαλιότητα και με ευθυκρισία, σε εμπεριστατωμένη έκδοση ρεαλιστικού, όσο και ποιοτικού περιεχομένου, επιχειρεί με ένθεο ζήλο μια διεξοδική αναδίφηση για να ιστορήσει ένα θλιβερό μεν, αλλά αξιομνημόνευτο παρελθόν.

 

Ο Γιώργος Στεφανάκης, γιός του άλλοτε υπουργού Κώστα Στεφανάκη, γνωστός από την υπεύθυνη αρθρογραφία του, τολμά με απαράμιλλο θάρρος, να καταγράψει στο πόνημά του «Αποστασίας Ανατομή*» άγνωστα στοιχεία, να θέσει «τον δάκτυλον επί τον τύπο των ήλων» για να ανασύρει από το παρελθόν και να επαναφέρει στο προσκήνιο μιαν εποχή περασμένη και ταραγμένη.

Ο Γ. Στεφανάκης δεν φείδεται προσωπικοτήτων, με πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτική σκηνή, για να αποκαλύψει και να μεταφέρει τους πραγματικούς λόγους της πολιτικής αναταραχής εκείνης της εποχής. Με δεδομένα αντλημένα από αξιόπιστες πηγές, και με συναίσθηση ευθύνης, αλλά και συνέπεια, υπερβαίνει σκοπέλους για να μας δώσει μια αίσθηση από τις εντάσεις εκείνης της περιόδου. Από το 1951 (άνοδος Ελληνικού Συναγερμού) μέχρι την 21 Απριλίου. Είναι οι εντάσεις εκείνες, οι οποίες έπονται και συνδέονται αιτιολογικά με τις άλλες της μετακατοχικής περιόδου.

 

Και σε εκείνα και σε ετούτα τα ιστορικά γεγονότα, τα κατά πολύ συγκεχυμένα και μπερδεμένα συναντάμε στους διαφόρους, συναφείς με αυτά συγγραφείς εκδοχές αμφίσημες και αμφιλεγόμενες και είναι εύλογο σε αμφιρρέπουσες καταστάσεις και σε διλημματικές λογικές. Αλλά πέραν τούτου σε μια ατμόσφαιρα αποπνικτική και σε κλίμα εφιαλτικό αμοιβαίας καχυποψίας, δυσπιστίας και εκατέρωθεν μισαλλοδοξίας, στο οποίο υπέβοσκε η διαμάχη μιας κοινωνίας διχασμένης, και υποβαθμισμένης, οι κοινωνικοπολιτικές αναταράξεις και εντάσεις να είχαν επιφέρει μια δικαιολογημένη ψυχολογική ανασφάλεια. Ακολούθησε ένας πολιτικός διαχωρισμός, ένας ολέθριος διχασμός και μια εμφύλια αιματοχυσία (Δεκεμβριανά). Στην υπόθεση εμπλέκεται ξένος δάκτυλος. Η επέμβαση είναι πρόδηλη. Είναι πασιφανές πλέον, ότι αυτοί που συγκρούστηκαν στην Αθήνα το Δεκέμβρη του 1944 ήταν οι Άγγλοι με τους Σοβιετικούς… Οι ηγέτες του ΚΚΕ ενεργούσαν ως εντολοδόχοι, ως άβουλα, πειθήνια όργανα του Στάλιν. Οι Σιάντος, Ιωαννίδης κατάπιναν αναντίρρητα, θέλοντας και μη τις αυστηρές συστάσεις και αμετάκλητες εντολές του Στάλιν. Αλλά τί επεδίωκε ο Στάλιν με τον Δεκέμβρη; Την απάντηση δίνουν δύο κορυφαία στελέχη του Ναζισμού, αλλά ωμοί ρεαλιστές ως συγγραφείς. Ο υπουργός και πολύ γνωστός στενός φίλος του Χίτλερ, Άλμπερτ Σπεερ και ο φον Όβεν υφυπουργός μετά τον Γκέμπελς προπαγάνδας. Στα βιβλία τους αποκαλύπτουν, ότι σε σύσκεψη Άγγλων και Γερμανών στη Λισσαβόνα αποφασίστηκε, να αφεθούν οι Γερμανοί να αποχωρήσουν από την Ελλάδα ανενόχλητοι. (Εμφύλια πάθη: Μαραντζίδης, Καλύβας 2015).

Ο Στάλιν με τον Δεκέμβρη απαντούσε έτσι στην πρωτοφανή Βρετανική παρασπονδία. Εξάλλου, με βρετανικές δυνάμεις σε υψηλό ποσοστό παραμένοντας τον Δεκέμβρη στην Αθήνα θα καθυστερούσε η προέλαση των Αγγλοαμερικανών στο δυτικό μέτωπο και οι Σοβιετικοί θα έμπαιναν πρώτοι στο Βερολίνο, το δε γόητρο του Στάλιν θα ανέβαινε στα ύψη όπως και έγινε.

Η έλλειψη χώρου δεν μου επιτρέπει να παραθέσω αποσπάσματα από συγγραφικά πονήματα των Αλ. Σβώλου, Φοίβου Οικονομίδη και του πρόσφατα θανόντος Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου δια των οποίων αποκαλύπτεται ένα ακόμα έγκλημα του Στάλιν όταν τα νιάτα της Αθήνας δόθηκαν βορά στα κανόνια και τα τάνκς των Άγγλων. Τα Γκούλαγκ, οι δίκες της Μόσχας και τα Κατίν έγιναν γνωστά πολύ αργότερα. Ακολούθησε επόμενος αδελφοκτόνος εμφύλιος, οι πληγές του οποίου φτάνουν στις μέρες μας, ευθύνης του περιβόητου αλήστου μνήμης Ζαχαριάδη. Ένας πόλεμος αιματηρός και ολέθριος, ένα αιματοκύλισμα αναίτιο. Στη φονική εκείνη μάχη, χάθηκαν τρεις φίλοι και συμμαθητές του γράφοντος και ο ίδιος γλύτωσε, σε πολύνεκρη μάχη εκ του θαύματος, απ’ του Χάρου τα δόντια (Χασιά, Νοέμβριος 1948).

 

Μετά τον εμφύλιο η χώρα πέρασε σε μια άλλη κρίσιμη φάση, όπως εκείνη του αστυνομικού κράτους. Ο χωροφύλακας αναλαμβάνει καθήκοντα εισαγγελέα. Ενώ ένα ανελέητο κυνήγι μαγισσών εξαπολύεται. Κατηγορίες αυθαίρετες, ασύστατες, ανυπόστατες. Πολιτικές διώξεις και μακαρθισμός. Περιθωριοποίηση πολιτών να καταγγέλλονται ως κομμουνιστές. Και άντε να αποδείξεις ότι δεν είσαι ελέφαντας. Ο γράφων υπήρξε μάρτυς οδυνηρών εμπειριών και εφιαλτικών δοκιμασιών.

 

Μέσα σ’ αυτή την ατμόσφαιρα, την αποπνικτική και τη νεφελώδη, σ’ αυτό το νοσηρό, τεταμένο πολιτικό κλίμα, σ’ έναν καταιγισμό καταγγελιών και ακατονόμαστων ακροτήτων που λες κι είχε σηκωθεί θύελλα σε μανιασμένη θάλασσα, άξαφνα ανεφάνη στο Ρέθυμνο από το πουθενά, ένας από μηχανής Θεός. Ο άλλοτε βουλευτής και καταξιωμένος εξέχων νομικός Κώστας Στεφανάκης, γόνος βενιζελικής οικογένειας, υπήρξε μια φωτεινή, χαρισματική προσωπικότητα. Μια ακτινοβόλα μορφή, δυναμική, επιβλητική και αξιοσέβαστη. Τον είχα συνοδεύσει σε πολλές περιοδείες στα χωριά μας. Θυμάμαι ότι όταν φτάναμε στο χωριό, βλέπαμε μάτια απελπισμένα, απεγνωσμένα, περίτρομα. Βλέμματα ανήσυχα, μελαγχολικά, αποχαυνωμένα. Κι όταν φεύγαμε να ‘ναι βουρκωμένα αλλά γεμάτα ελπίδα. Τούτο διότι ο ταλαντούχος Κώστας Στεφανάκης συνήρπαζε και όχι μόνο με την επιβλητική εκφραστικότητα στην απολαυστική ομιλία του, αλλά και με την έμψυχη ζωντανή και παράλληλα αρχοντική παρουσία ενός ευπατρίδη. Επομένως δικαιολογημένα είχε κατακτήσει την πνευματική elit της πόλης όπως είχε κερδίσει και τις καρδιές των απλών ανθρώπων.

 

Οι εκλογές της 14^ης Φεβρουαρίου 1964 υπερέβησαν και την πιο ευοίωνη και αισιόδοξη πρόβλεψη. Η Ένωση κέντρου με τον Γεώργιο Παπανδρέου έλαβε ποσοστό 52,7% των ψήφων. Η ΕΡΕ 35,26 και η ΕΔΑ 22. Μια δικαιολογημένη ευφορία, ένα κύμα παράφορου ενθουσιασμού απλώθηκε σ’ όλη τη χώρα.

 

Ο Κώστας Στεφανάκης βγήκε βουλευτής με 12.000 προσωπικές ψήφους και έγινε αντικείμενο θερμών εκδηλώσεων. Κόσμος είχε κατέβει από τα χωριά στο Ρέθυμνο και στο γραφείο του επικράτησε το αδιαχώρητο.

 

Ο Κ. Στεφανάκης έφτασε απρόοπτα, ξαφνικά εκεί που δεν τον περίμενε κανείς. Ο ρεθεμνιώτης ένοιωθε, μέχρι τότε, στον πολιτικό χώρο ένα κενό. Μιαν απουσία αξιών όπως ενός σημαντικού προσώπου, έναν κομιστή διαρθρωτικών αλλαγών με πολλαπλές ρυθμιστικές παρεμβάσεις στον κρατικό μηχανισμό, έναν μηχανισμό απάνθρωπο και δεσποτικό. Εκείνες τις δύσκολες ώρες περίμενε ένα πρόσωπο καλλιεργημένο, με προσωπικότητα. ‘Ένα άτομο που να διακρίνεται για την αξία του, και τόσο για την επιστημονική όσο και για την πνευματική του κατάρτιση.

 

Ο Στεφανάκης ήταν ότι πρέπει για την περίπτωση. Ήταν η συνισταμένη όλων αυτών και πολλών άλλων προσόντων, τόσο έμφυτων, όσο και επίκτητων, εκείνων των απολύτως αναγκαίων στην πολιτική, με ιδιαίτερη έμφαση στον οικονομικό τομέα. Εξ’ άλλου ο Στεφανάκης στις διεξοδικές ομιλίες του συνήρπαζε και γοήτευε. Λόγος ανεπιτήδευτος, αρεστός, εκφραστικός, αλλά και εμψυχωτικός και ενθαρρυντικός. Ο Στεφανάκης έφερνε την πεμπτουσία της Δημοκρατίας. Το όνομά του και το επιστημονικό κύρος του ακουγόταν συχνά στα καφενεία, στα χωριά. Στις παρέες, φάνταζε η προσωπικότητά του σαν ιδανική αν όχι θρυλική. Είχε αποκτήσει ένα υψηλό κοινωνικό γόητρο. Η φήμη του η καλή απλώθηκε παντού.

 

Και ενώ όλα βάδιζαν κατ’ ευχήν, άξαφνα ακούστηκε μια λέξη που συγκλόνισε τη χώρα. Η λέξη «αποστασία» συντάραξε πέφτοντας ως κεραυνός εν αιθρία  στη γαλήνια μέχρι τότε περιρρέουσα ατμόσφαιρα.

Η λέξη «αποστασία» είναι υποτιμητική και απαξιωτική εις το έπακρον. Ακόμα και υβριστική, εφ’ όσον «αποστάτης» σημαίνει και προδότης (λεξικό Χαραλαμπάκη). Αποστασία είναι «η εκούσια αποχώρηση μελών ενός κόμματος και η προσχώρηση σε άλλο, με σκοπό την αποδυνάμωση και την πολιτική φθορά του» (Λεξικό Μπαμπινιώτη). Αποστασιοποιούμαι σημαίνει απεκδύομαι, αποποιούμαι αλλά και: αποσκιρτώ, ξεφεύγω, διαφεύγω, γλιτώνω, αποσχίζομαι.

 

Η λέξη «αποστασία» κυκλοφόρησε ευρύτατα και επέφερε πολιτική αναστάτωση σε πόλεις και σε χωριά, δίνοντας λαβή σε σχόλια, άλλα από αυτά μικρόψυχα, άλλα χλευαστικά και άλλα σκόπιμα για να προσβάλουν και να πλήξουν το κύρος των βουλευτών, οι οποίοι απεχώρησαν από την Ένωση Κέντρου. Τα Μ.Μ.Ε. προκάλεσαν έναν απερίγραπτο θόρυβο. Οι δημοσιογραφικές επιθέσεις μερίδας του τύπου δημιούργησαν μιαν κοινωνική αναστάτωση άνευ προηγουμένου.

Αυτούσιο και ακέραιο το αυτό φαινόμενο παρετηρήθη προσφάτως σε άλλη περίπτωση, το οποίο, αν και ομοειδές, δεν κινήθηκε φύλλο. Σαν να μη συνέβη τίποτα. Ούτε γάτα, ούτε ζημιά.

 

Αλλά ας έλθουμε στα αξιομνημόνευτα ιστορικά γεγονότα όπως είναι καταγεγραμμένα με σαφήνεια από τον Γ. Στεφανάκη και τα οποία παραθέτω:

«21 Ιουνίου 1965. Ο Γ. Παπανδρέου σημειώνει την τελευταία κοινοβουλευτική νίκη στην πολυκύμαντη και πολυετή, πολιτική σταδιοδρομία του. Επιχειρούσε ανασύνταξη των δυνάμεων εν όψει της επερχόμενης θύελλας. … Η Κυβέρνηση ήθελε κρίσεις (σημ. Σ.Σ.), γνωμοδότηση, ετυμηγορία με σκοπό την αλλαγή στις ένοπλες δυνάμεις, επομένως αλλαγές στην ηγεσία. Δεν ήταν σύμφωνος ο αρμόδιος ΥΠΕΘΑ Π. Γαρουφαλιάς. Ούτε βέβαια και τα Ανάκτορα (σελ. 97).

 

Στην επόμενη σελίδα 98 ο Γ. Στεφανάκης παραπέμπει σε μαρτυρία του Υπουργού Μιχ. Παπακωνσταντίνου ο οποίος αναφέρει: «Ο Γέρος (Γ. Παπανδρέου) μου είπε πως υπόγραψε διάταγμα αποπομπής του Γαρουφαλιά, αλλά μου έκρυψε πως ο βασιλιάς δεν φαινόταν διατεθειμένος να το υπογράψει..»

 

Σε άλλη περίπτωση ο Μιχ. Παπακωνσταντίνου ερωτά ευθέως τον Πρωθυπουργό στην ίδια σελίδα. «Κύριε Πρόεδρε να βάλω φρουρούς να του απαγορεύσουν την είσοδο;» (Σημ. Του Γαρουφαλιά εννοεί στο Υπουργείο). «Όχι. άφησε τον να δούμε που το πάει». Ο Παπακωνσταντίνου παρ’ όλα αυτά συνεχίζει και με την κοινή λογική  του απευθύνει μιαν εύστοχη ερώτηση.  «Μα κύριε Πρόεδρε, επιμένει. Είναι δυνατόν να αφήνετε έτσι την κατάσταση;»

 

Ανοίγει το κεφάλαιο της επιστολογραφίας. Οι κορυφαίοι του πολιτεύματος επικοινωνούν… δι’ επιστολών (Σημ. Αυτή η «λογοτεχνικής αξίας» φιλολογική επιστολογραφία παρατίθεται αυτούσια έως το τέλος του πονήματος. Το συμπέρασμα επαφίεται στην κρίση του νηφάλιου αναγνώστη).

 

Και ο Γ. Στεφανάκης συνεχίζει αυτή τη συγκλονιστική αποκάλυψη και προσωπική του κατάθεση: «Δεν του λέει (Σημ. Σ. ο Γ. Παπανδρέου του Κωνσταντίνου) απ’ αρχής ότι είπε μετά την παραίτηση. Ότι δηλαδή, είναι ανεπίτρεπτο ο ανεύθυνος άρχων ν’ αμφισβητεί επιλογές του υπεύθυνου πρωθυπουργού. Ανοίγει, επί του παρόντος, κουβέντα» σελ. 99 και στην επόμενη σελίδα 100. «Ο Κωνσταντίνος ήταν αδύνατο να παραβλέψει αίτημα της ολότητας των βουλευτών του Κέντρου και τέτοιο αίτημα δεν διατύπωσε δια της κοινοβουλευτικής ομάδας ο πολύπειρος Αρχηγός!!!»

 

Και ενώ η άγονη διελκυστίνδα και άκαμπτη διαίρεση Παπανδρέου Κωνσταντίνου συνεχίζεται, φθάνομε σε μια οριακή συνάντηση, στο crecento των κρίσιμων γεγονότων. Γεγονότων αγνώστων μέχρι σήμερα τα οποία αποκαλύπτει με ανυπόκριτη ειλικρίνεια ο Γιώργος Στεφανάκης.

 

«Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα που πρέπει το μεγάλο ΝΑΙ και το μεγάλο ΟΧΙ να πούνε», λέει ο ποιητής. Αυτή η μέρα κι αυτή η αποφασιστική στιγμή είχε έρθει για τον Κώστα Στεφανάκη σ’ εκείνη τη συνάντηση με τον εξάδελφο του Κ. Μητσοτάκη. Οι ώρες δύσκολες. Με τον Κώστα τον συνέδεε όχι μόνον μια απλή συγγένεια, αλλά και στενή συναισθηματική φιλική σχέση. Φιλία πολύχρονη και δοκιμασμένη. Φάγανε μαζί ψωμί κι αλάτι. Ο άγνωστος μέχρι τούδε διάλογός και ερμηνευτικός διασαφηνίζει τη στάση του Κώστα Στεφανάκη και την μέχρι σήμερα ανεξήγητη συμπεριφορά του.

 

Σημειώνω λίγες ενδεικτικές λέξεις με τη δύναμη της πειθούς του πεπειραμένου πολιτικού.

«Κώστα, αν δε με στηρίξεις, ειδικώς εσύ, με πλήττεις βαριά». Ούτω πως ο λεγόμενος τότε από τα ΜΜΕ ως «ταλαντούχος αρχιτέκτονας» επιχειρεί να φέρει τον Στεφανάκη σε ψυχολογικό αδιέξοδο και προτάσσει ένα εκβιαστικό δίλλημα σ’ έναν άνθρωπο άκρως απονήρευτο.

 

Μετά από όλην αυτή τη μεγαλόστομη, ακαταμάχητη και λίαν πιεστική επιχειρηματολογία ο Κώστας Στεφανάκης συμβιβάζεται και αποδέχεται από μιαν ενστικτώδη παρόρμηση κάτι που δεν ανταποκρίνεται στις πατροπαράδοτες, παραδεκτές αρχές του. «Εδώ που βρέθηκες» του απαντά «δεν μπορώ να σ’ εγκαταλείψω».

 

Από εκείνη την ώρα και στο εξής η απώλεια για τη χώρα ενός πολύτιμου πολιτικού κεφαλαίου είναι ανυπολόγιστη. Η απομάκρυνση του Κ. Στεφανάκη από την πολιτική σκηνή θα αποτελεί πλήγμα του οποίου το κόστος, δεν είναι υπερβολή ότι φτάνει ως τις μέρες τους. Ελάχιστους θα συναντήσουμε από τότε μέχρι σήμερα με το γιγάντιο πολιτικό και πνευματικό ανάστημα ενός Κώστα Στεφανάκη.

 

Στα συνταρακτικά γεγονότα αυτής της ταραγμένης περιόδου επισημαίνεται εμφατικά η βαρύτατη ευθύνη του Κωνσταντίνου, όπως είναι η ευθύνη του για τις εξελίξεις με τις επιλογές και ενέργειές του. Με πλήθος αδιάσειστων στοιχείων, τεκμηρίων και ντοκουμέντων αποδεικνύεται περίτρανα η ευθύνη των πλείστων πρωταγωνιστών της εποχής. Και είναι προς τιμή του συγγραφέα να επιδιώκει στο βιβλίο του την αλήθεια, την ακίβδηλη και την αψεγάδιαστη. Αυτήν την ύψιστη ηθική αρετή ως περιέχουσα τη δικαιοσύνη, την εντιμότητα, τη χρηστότητα. Δηλαδή όλα τα θεμελιώδη βάθρα μιας έγκυρης δημοκρατικής πολιτείας. Η άσκηση πολιτικής δίχως αρχές αποτελεί έγκλημα, διότι εκεί επωάζεται το αυγό του φιδιού, η κοινωνική αναταραχή.

 

Η προσφορά του συγγραφέα είναι ανεκτίμητη για τους ιστορικούς τους οποίους ενημερώνει, τους δε νεότερούς τους, προειδοποιεί για το σήμερα, καθώς επισημαίνει πολλές νομικές διαστάσεις και δυσδιάκριτα σημεία, τα οποία αγνοούν οι πρόσφατοι οπορτουνιστές της πολιτικής, που παίζουν ελαφρά τη καρδία με το Σύνταγμα και του  νόμους.

Το βιβλίο εξ’ άλλου αποκτά ιδιαίτερη αξία, διότι ο συγγραφέας έζησε πολύ κοντά στα γεγονότα και στις καταστάσεις που περιγράφει και πέραν τούτου έχει τη σεμνότητα ενός καταξιωμένου επιστήμονα, που δεν επιζητεί, ούτε φιλοδοξεί την αναρρίχηση σε βουλευτικά αξιώματα και άλλα συνηθισμένα υψηλά οφίκια.

 

Το βιβλίο κοσμείται με τη φωτογραφία του Κώστα Στεφανάκη, αλλά περιέχει και πολλά ντοκουμέντα όπως και άλλο αποκαλυπτικό φωτογραφικό υλικό. Το προλογίζει ο ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Σβολόπουλος.

Η κριτική παρουσίαση έγινε στις 23 Μαΐου στην ιστορική αίθουσα του κόμματος Φιλελευθέρων, στην οποία παραβρέθηκε η πνευματική elit της Αθήνας.