«Η Μάχη του Αρμαγεδών» είναι το ποίημα του αείμνηστου δασκάλου Γεώργιου Βαρδιάμπαση, από τα Λιβάδια Μυλοποτάμου, το οποίο αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης και παρουσίασης στην επετειακή εκδήλωση που οργανώθηκε από τον Δήμο Ρεθύμνου, προχθές το απόγευμα με θέμα «Οι δάσκαλοι στους απελευθερωτικούς αγώνες του Έθνους: η περίπτωση του δασκάλου, αγωνιστή και ποιητή Γεωργίου Α. Βαρδιάμπαση».
Ο Γεώργιος Βαρδιάμπασης γεννήθηκε στα Λιβάδια Μυλοποτάμου το 1870 και πέθανε το 1957 στην αγροικία του απέναντι από τη Μονή Δισκουρίου, όπου βρίσκεται το ταφικό μνημείο του. Ήταν δάσκαλος και οπλαρχηγός του Μυλοποτάμου, ενώ συμμετείχε σε επαναστάσεις και εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο Σπίτι του Πολιτισμού, με ομιλητές τους συνταξιούχους καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης κ.κ. Νικόλαο Παπαδογιαννάκη και Γεώργιο Τρούλη, οι οποίοι αναφέρθηκαν εκτενώς στο ιδιαίτερο ποιητικό έργο που ξεκίνησε να γράφεται το Δεκέμβρη του 1943, ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 1944 και για πρώτη φορά δημοσιεύθηκε και εκδόθηκε το καλοκαίρι του 2010 από τον πρώην Δήμο Κουλούκωνα στο πλαίσιο του πολιτιστικού Φεστιβάλ «Ταλλαία».
Είναι πολλοί οι λόγοι που προκαλούν το φιλολογικό, θεολογικό και ιστορικό ενδιαφέρον για το ποίημα αυτό.
Αφορμή για να γραφτεί ήταν η φρικτή εκτέλεση 32 Μυλοποταμιτών στη θέση Γουρνόλακος του Ψηλορείτη, στις 4 και 5 Σεπτεμβρίου 1943 από τους Γερμανούς, καθώς ο Βαρδιάμπασης ήταν ο πρώτος που αντίκρισε τα πτώματα των νεκρών, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο γιος του, ο Παπά Ανδρέας Βαρδιάμπασης που τον σκότωσαν ενώ έψαλε την επιμνημόσυνη δέηση για τους νεκρούς της πρώτης ημέρας.
Ο τίτλος του έργου αντλείται από την Αποκάλυψη του Ιωάννη, ενώ πολλοί από τους στίχους του παραπέμπουν στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Η δε κατάληξη του πολύστιχου ποιήματος είναι εμπνευσμένη από κείμενα Αρχαίας Τραγωδίας.
Το ποίημα αποτελείται από 238 τετράστιχες στροφές, με 952 ιαμβικούς, 15σύλλαβους, οξύτονους και παροξύτονους στίχους εναλλάξ, με πλεχτή ομοιοκαταληξία στη δημοτική γλώσσα με αρκετά ιδιωματικά στοιχεία χάρη του μέτρου.
Αντί θρήνου
Το πρώτο ζήτημα που εντυπωσιάζει τους μελετητές είναι οι λόγοι που ενέπνευσαν τον ποιητή.
Η τραγωδία στον Γουρνόλακο του Ψηλορείτη, θα έπρεπε να τον οδηγήσουν σε ένα θρήνο για το παιδί του και τους συντοπίτες του, όπως θα φάνταζε φυσιολογικό. Όμως αντί για μοιρολόγια έγραψε ένα φιλοσοφημένο έργο για την αιώνια πάλι μεταξύ του καλού και του κακού, προσδιορίζοντας τον άνθρωπο ως ον αυτοκαταστροφής και παραλογισμού.
Όπως σημείωσε ο καθηγητής κ. Ν.Ε. Παπαδογιαννάκης: «Η δολοφονία των αθώων και ιδιαίτερα του γιου του πρέπει να ήταν το εμπύρευμα για την σύνθεση, που την αρχίζει τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους και την συμπληρώνει τον Φεβρουάριο. Ημέρες πένθους προσωπικού και πένθους εθνικού, από τις εκτελέσεις που είχαν προηγηθεί και ακολουθήσει, αλλά κα από τα τόσα που ο ποιητής είχε βιώσει, τον οδηγούν σε στάδιο περισυλλογής από την ημέρα της εκτέλεσης μέχρι την έναρξη της συγγραφής. Είναι αληθινά εκπληκτικό ότι αντί να συνθέσει έναν μακρύ θρήνο, ένα μοιρολόι του γιου του, όπως θα ήταν αναμενόμενο, κάνει μια υπέρβαση που προϋποθέτει ανεξάντλητο ψυχικό απόθεμα. Στο πολύστιχο ποίημα των 952 στίχων, σε 238 στροφές, φιλοσοφεί στα του ανθρωπίνου βίου, ανατέμνει την Ιστορία, αγγίζει κοινωνιολογικά τα προβλήματα. Από τις διακειμενικές αναφορές που γίνονται στο ποίημα αντιλαμβανόμαστε την ευρεία Παιδεία που διαθέτει. Η Αγία Γραφή, η Ιστορία, Ελληνική και παγκόσμια, η Μυθολογία με τις συμβολικές αφαιρέσεις, είναι στοιχεία παρόντα στους στίχους του. Και κάτι ακόμη περισσότερο: η προσδοκία, η ελπίδα για το καλύτερο αύριο. Πρέπει να διαθέτει κανείς μεγάλο ψυχικό σθένος για να φθάσει εν ημέραις θλίψεως και πόνου προσωπικού. σε μια τέτοιαν υπέρβαση. Ο Βαρδιάμπασης το καταφέρνει πρίν ακόμη ολοκληρωθεί το κεφάλαιο των φρικαλεοτήτων του πολέμου.»
Από την πλευρά του ο καθηγητής κ. Γ. Τρούλης επισήμανε μεταξύ άλλων ότι: «Είναι εκπληκτικό ότι συνέθεσε ένα τόσο μακροσκελές ποίημα 952 στίχων μέσα σε τρείς μήνες το πολύ,-με μία μόνο γραφή αφού δεν βρέθηκε κανένα πρόχειρο χειρόγραφο- ενώ κάνει 53 εύστοχες παραπομπές στην Αγία Γραφή -32 στην Καινή και 21 στην Παλαιά Διαθήκη.
Για να συνειδητοποιήσουμε το κλίμα μέσα στο οποίο γράφει ο ποιητής πρέπει να θυμηθούμε ότι στο τέλος του 1943 ο πόλεμος βρίσκεται στην πιο λυσσαλέα φάση του. Η σύλληψη και η κυοφορία του έργου φαίνεται να είναι μακροχρόνια, αλλά το έναυσμα για τη «γέννα» το έδωσε η δολοφονία του γιου του παπά-Ανδρέα στο Γουρνόλακκο στις 5 Σεπτεμβρίου το 1943. Αυτό που θα περίμενε κανείς θα ήταν να γράψει ένα θρηνητικό ποίημα για να κλάψει το γιο του και να εξάρει τη θυσία των θυμάτων του Γουρνόλακκου κάτι που συνηθίζεται σε παρόμοιες περιπτώσεις. Αντί αυτού, παίρνει αφορμή από τα δραματικά γεγονότα του πολέμου, για να εκφράσει τη φιλοσοφία του βιοθεωρία και κοσμοθεωρία, για τα αίτια και τις συνέπειες του κακού γενικά και να προτείνει λύση για την εξάλειψή του. Το χαρακτηρίζει ως « Επίκαιρο ηθικοκοινωνικό έργο και το απευθύνει «προς όλες τις πολιτικές, συνδικαλιστικές και εκκλησιαστικές οργανώσεις της ανθρωπότητας». Το θεωρεί «συναρπαστικό και άφθαστο σε κοινωνικές αλήθειες» με διαχρονική αξία. Γι’ αυτό συνιστά στους αναγνώστες του:
Σαν Ιερό κειμήλιο πολύ προσέχετέ το
που να το βρουν δισέγγονα στην Τρίτη γενεάν
που θα φανεί η αξία του, καλά κατέχετέ το,
για να οικτίρουν τη ζωή την τότε παλαιάν»
Η αιώνια πάλη του καλού με το κακό
Αναλύοντας το ποίημα ο καθηγητής κ. Γεώργιος Τρούλης, ο οποίος είναι εγγονός του ποιητή και διέσωσε το πρωτότυπο κείμενο, αναφέρθηκε εκτενώς στη φιλοσοφία που διέπει το έργο.
Μεταξύ άλλων τόνισε ότι: «πηγές έμπνευσης του ποιητή είναι η πλούσια εμπειρία, τα διαβάσματα μιας ζωής, ιδιαίτερα η μελέτη της Αγίας Γραφής και της αρχαίας τραγωδίας. Κεντρική Ιδέα του έργου είναι η αιώνια πάλη μεταξύ του καλού και του κακού που εκπροσωπούνται από τα ζεύγη Χριστός-Αγάπη από το ένα μέρος κι Σατανάς- Μαμωνάς από το άλλο. Στην πάλη αυτή του καλού με το κακό παρεμβαίνει πλήθος ιδεών-για τη δημιουργία του κόσμου και της ζωής, το ρόλο της τεχνικής ανάπτυξης, την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, τον ηθικό εκπεσμό.»
Ο ίδιος σημείωσε «Η παγκόσμια οικονομική, ηθική, πολιτική και κοινωνική κρίση που ζούμε σήμερα επιβεβαιώνει ότι ο Γεώργιος Βαρδιάμπασης ήταν ένας εμπνευσμένος δάσκαλος, ένας διορατικός ποιητής. Όπως εκείνος, έτσι και οι σημερινοί στοχαστές διακηρύττουν ότι η ιδιοτέλεια, η απληστία, ο Μαμωνάς, είναι η πηγή όλων των κακών που αντιμετωπίζει ο σημερινός άνθρωπος.»
