Από τις πιο σημαντικές οικογένειες με σπουδαία πορεία στο χώρο της λογοτεχνίας, των εικαστικών και της υποκριτικής αυτή του Γιάννη Δαλέντζα. Εκείνος σπουδαίος συγγραφέας, η γυναίκα του Νέλλη εξαιρετική ζωγράφος και η κόρη τους Όλγα μεγάλη καρατερίστα στο θέατρο και στην τηλεόραση.
Ας τους θυμηθούμε έναν έναν…
Αν θα επιχειρούσαμε με μια λέξη να χαρακτηρίσουμε το Γιάννη Δαλέντζα, θα έπρεπε να πούμε Απροσκύνητος.
Γιατί αυτό υπήρξε ο μεγάλος μας λογοτέχνης και συγγραφέας, που δεν είχε ποτέ τη θέση που του αξίζει στο πάνθεον των μεγάλων λογοτεχνών του τόπου. Ίσως επειδή το βιβλίο του «Ντάρα Μανέλα» (Η πολιτεία της ανοχής), πλήγωσε τόσο με την αλήθεια και την ειλικρίνειά του, που δεν υπήρχε συγγνώμη με την υστεροφημία του συγγραφέα. Έμεινε όμως ο τίτλος να χαρακτηρίζει το Ρέθυμνο κι ας μη θυμάται κανένας το συγγραφέα. Κι όσο περνούν τα χρόνια τόσο περισσότερο δικαιώνεται και ο δημιουργός αλλά και ο τίτλος του δημιουργήματος.
Ο Γιάννης Δαλέντζας με την «εισαγγελική» πένα και την καθαρή καρδιά γεννήθηκε το 1911 στο Χαράρ Αιθιοπίας από γονείς Κρητικούς. Είχαν καταγωγή από την Κούφη και το Ατσιπόπουλο.
Το 1920 εγκαταστάθηκε στην Κρήτη και από το 1964 μόνιμα στην Αθήνα. Διετέλεσε εφοριακός υπάλληλος. Ήταν διευθυντής και εκδότης της εφημερίδας «Αλήθεια» του Ρεθύμνου το 1929-1930.
Έγραψε κριτικές, χρονικά, διηγήματα, βιογραφίες και άρθρα. Έργα του εκτός από την «Πολιτεία της Ανοχής» (1955) είναι και τα «Χρονικά του Ρεθύμνου» (1958) «Κρητικοί αντίλαλοι» (1959) «Αστραπές του Μπράσκου» (1962).
Αυτά που δεν είδαν το φως της δημοσιότητας ήταν τα έργα του «Καπητάνιος», «Ανθισμένοι Τάφοι» «Μορφές της Κρήτης» «Χρονικά των Γραφείων».
Ήταν επίσης συνιδρυτής (1945) και μέλος του Δ.Σ. του συλλόγου «Πνευματική Εστία Ρεθύμνης».
Ο Γιάννης Δαλέντζας, ήταν ένας προικισμένος άνθρωπος του πνεύματος και του λόγου, αλλά τον αδικούσε η πάγια τακτική του να μη χαρίζεται σε κανέναν.
Ένα ποίημα που εντοπίσαμε στην Άγονη Γραμμή του αγαπητού φίλου και εκλεκτού λόγιου και συγγραφέα Γιώργου Φρυγανάκη νομίζουμε ότι τον αντιπροσωπεύει απόλυτα.
Αγωνιστή ασυμβίβαστε
Αδέκαστε δημόσιε κατήγορε
Κήρυκα της αλήθειας και της ανθρωπιάς
Με τον αγνό οραματισμό προφήτη βιβλικού
υψώθηκες στα μέτρα ανθρώπου-φωτοδότη
όπως τον θέλει ο Πλάτωνας στο «Μύθο του Σπηλαίου»
και όπως τον ενσάρκωσε ο «ενοχλητικός» Σωκράτης…
Ανήκε κι ο Ρεθεμνιώτης αυτός στην κατηγορία των ανθρώπων που δεν μπορούσαν να ταυτιστούν ούτε κοινωνικά αλλά ούτε και ιδεολογικά με το κατεστημένο της εποχής τους. Ο θαυμασμός ακόμα και από πλευράς εκείνων που απείχαν για ευνόητους λόγους από τον κύκλο του εκλεκτού αυτού ανθρώπου, ήταν απόλυτα δικαιολογημένος γιατί ποιος μπορούσε να μείνει αδιάφορος σε ένα τόσο μοναδικό ύφος, σε τόσο παραστατικές περιγραφές, στις γλαφυρές εικόνες στη λόγια γλώσσα που συναρπάζει.
Μια τραγική μορφή
Ήταν τα προσωπικά του βιώματα αυτά που όπλιζαν τη χαρισματική του πένα.
Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, υπηρέτησε ως λοχαγός πυροβολικού στο Αλβανικό Μέτωπο. Έλαβε ενεργό μέρος στη Μάχη της Κρήτης. Στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής τον συνέλαβαν και τον φυλάκισαν στις φυλακές της Αγιάς. Καταδικάστηκε σε θάνατο αλλά αφέθηκε ελεύθερος την 25η Μαρτίου του 1944, όταν ο Χίτλερ χορήγησε αμνηστία.
Στο διάστημα της κράτησής του έκανε τη δοκιμασία του μούσα των όσων ακολούθησαν. Με έντονες πινελιές έχει καταγραφεί ο βίος των έγκλειστων της Αγιάς που περίμεναν καθημερινά το θάνατο. Η παγωνιά του κελιού, ο πόνος από τα βασανιστήρια, ο ήχος από το βογγητό του συναγωνιστή στο διπλανό κελί, η μακάβρια προετοιμασία των εκτελέσεων, τα συναισθήματα μετά από κάθε νέα φουρνιά κρατουμένων και ομήρων, όλα αυτά στοιχειώνουν στη μνήμη των αναγνωστών του έργου του Δαλέντζα έτσι που να τον θυμούνται κάθε φορά που η επικαιρότητα προκαλεί για σχολιασμό.
Σε κείνες τις ώρες που θέριζε η πείνα, τρυπούσε το κόκαλο το δριμύ κρύο και πιο πολύ πάγωνε η καρδιά όσο την πλησίαζε η παγερή πνοή του θανάτου, ερχόταν και η Σειρήνα του συμβιβασμού να προκαλέσει. Τι μπορεί να είναι μια ομολογία; Μια υπογραφή αδελφέ τι μπορεί να σημαίνει πέρα από λευτεριά, ανεξαρτησία, απολαβές, προνόμια.
Ο Γιάννης Δαλέντζας για το λόγο αυτό δεν κατάφερε ποτέ να συμβιβαστεί. Προτιμούσε την οδύνη από την δολερή γαλήνη του συμβιβασμού.
Σπαρακτικές είναι οι ενότητες εκείνες που περιγράφει τις στιγμές σπάνιες πραγματικά που επιτρεπόταν η επίσκεψη. Μια χάρη που έπρεπε να αποτιμηθεί με χρυσάφι.
Η σύντροφος του δημιουργού, η εκλεκτή ζωγράφος, Νέλλη Δαλέντζα, έκανε κάθε φορά ό,τι το δυνατόν για να στηρίξει το κουράγιο του συζύγου της. Κι ας ήξερε κάθε φορά πως ο χρόνος που του έμενε να ζήσει λιγόστευε.
Πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Πνευματικής Εστίας
Αμέσως μετά τον πόλεμο αυτό που απασχολούσε τον Γιάννη Δαλέντζα ήταν η ανασυγκρότηση της πατρίδας του, η μόρφωση των νέων, η ευκαιρία για όλους να ζήσουν καλύτερες μέρες.
Πρωτοστατεί στην ίδρυση της Πνευματικής Εστίας Ρεθύμνης που έχει αποκλειστικό σκοπό τη δημιουργία βιβλιοθήκης. Συνοδοιπόροι του στον ευγενή αυτό προορισμό οι Πολύβιος Τσάκωνας δικηγόρος (pρόεδρος), Κώστας Αντωνάκης δικηγόρος, Δημήτριος Δαφέρμος καθηγητής, Ευάγγελος Δρανδάκης δικηγόρος, Νικ. Β. Δρανδάκης καθηγητής, Βασίλειος Καλαϊτζάκης εκδότης εφημερίδας, Κώστας Καλοκύρης καθηγητής, Γεώργιος Τσουδερός γιατρός και Εμμανουήλ Φραγκιαδάκης γιατρός.
Αυτοί οι άνθρωποι πρωτοστάτησαν επίσης και σε κάθε προσπάθεια για πολιτιστική αναβάθμιση του τόπου και τους αξίζει η αιώνια μνήμη και ευγνωμοσύνη μας.
Αδικημένος
Κι όμως ο Γιάννης Δαλέντζας, ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος είναι ο πιο αδικημένος λογοτέχνης του Ρεθύμνου, όπως εύστοχα τονίζει σε κάποιο άρθρο του ο εκλεκτός συμπολίτης αρχιτέκτων κ. Μάνος Τσάκωνας προτείνοντας μάλιστα να δοθεί το όνομα του Γιάννη Δαλέντζα σε κεντρικότερο δρόμο από αυτόν που βρίσκεται νότια, και είναι κάθετος στο δρόμο που οδηγεί στα Πευκάκια. Μόνο σε κουίζ θα μπορούσε να βρεθεί, γιατί είναι ελάχιστοι οι Ρεθεμνιώτες που ξέρουν ότι ο δρόμος αυτός φέρει το όνομα του Γιάννη Δαλέντζα.
Ενώ με τη μετονομασία της οδού Χειμάρρας, σε οδό Γιάννη Δαλέντζα, όπως προτείνει ο κ. Τσάκωνας η πολιτεία εκπληρώνει ένα τεράστιο χρέος στο μεγάλο μας λογοτέχνη.
Για να γίνει αυτό θα ‘πρεπε να έχει προσέξει η πολιτεία το άρθρο του κ. Μάνου Τσάκωνα που προαναφέραμε, να έχει διαβάσει περισσότερος κόσμος το έργο του Γιάννη Δαλέντζα, να λειτουργούσαν οι πνευματικοί φορείς της εποχής μας περισσότερο για την ανάδειξη και προώθηση των Ρεθεμνιωτών δημιουργών και λιγότερο για την προσωπική προβολή του προεδρείων τους. Αλλά κάθε πολιτεία καταντά της… ανοχής όταν προστάζουν μόνο τα μεγάλα συμφέροντα Αυτά που φωτογράφιζε στα έργα του ο Γιάννης Δαλέντζας. Και το πλήρωσε με τη λήθη που απειλεί τη φωτεινή μορφή του όσο οι γενεές αλλάζουν σκυτάλη.
Μια σοβαρή αναφορά
Εκτός από τυχαίες αναφορές δεν έχει προβληθεί ανάλογα το έργο του λογοτέχνη μας αυτού.
Ο Γιάννης Δαλέντζας πέθανε το Νοέμβρη του 1974. Μένει όμως αθάνατος μέσα από το έργο του. Κι ας μην έχει διαδοθεί όπως θα έπρεπε κι όπως θα είχαν υποχρέωση να κάνουν οι πνευματικοί ταγοί αυτού του τόπου.
Η Νέλλη Δαλέντζα
Ήταν η κορύφωση της κομψότητας και της ευγένειας η σύζυγος του Γιάννη Δαλέντζα.
Διακρινόταν όμως και για το μεγάλο της ταλέντο. Ο πίνακάς της «Αρκάδι» που χρόνια κοσμούσε τα γραφεία της «Κρητικής Επιθεώρησης» βρίσκεται τώρα στην Πινακοθήκη της Ιεράς Μονής Αρκαδίου κι εκεί μπορεί να διακρίνει ο επισκέπτης πόσο σημαντική καλλιτέχνης ήταν η Νέλλη Δαλέντζα, διατηρώντας πάντα το δικό της ύφος σε κάθε της έργο. Ήταν όμως και μια μεγαλόψυχη σύζυγος, αφού στήριζε σαν ηρωίδα τον σύζυγό της και περνούσε μαζί του κάθε δοκιμασία. Ιδιαίτερα όταν ήταν έγκλειστος στο κελί μελλοθανάτων στην Αγιά.
Για να τιμήσουμε αυτή τη σημαντική γυναίκα επιλέξαμε τη νεκρολογία του Κώστα Μαμαλάκη που τη σκιαγραφεί περίτεχνα… Είχε γράψει για τη Νέλλη Δαλέντζα ο χρονογράφος του Ρεθύμνου με την απαράμιλλη πέννα:
Αγάπη χωρίς πλάτος και μήκος, χωρίς αρχή και τέλος,
Γιατί η Αγάπη δεν έχει ανάγκη από μεγέθη,
Δεν έχει ανάγκη από διστάσεις.
Ενέχει όλα τα μεγέθη, όλες τις διαστάσεις από μόνης σαν ΑΓΑΠΗ!!
(Κ. Μιχαήλ)
Η Νέλλη Δαλέντζα έφυγε! Μίσεψε για τον κόσμο της απόλυτης γαλήνης.
Όλοι οι θάνατοι είναι άδικοι. Αλλά ο θάνατος της αλησμόνητης Νέλλης, είναι σπαρακτικά άδικος.
Γιατί έφυγε πρόωρα, απότομα και εντελώς απροσδόκητα. Γιατί στάθηκε σ’ όλο το άσπιλο βίο της, μια από τις ψυχικά ωραιότερες, συνειδητές, γνήσια αντιπροσωπευτικές, γυναικείες μορφές της Κρήτης. Γιατί τώρα, στέρεψε μια πηγή αείρροη σε πηγές αγάπης.
Για μας χάρηκε και ένας πομπός αισιοδοξίας. Ακόμη και από το τηλεφωνικό σύρμα, διαχέονταν ο ρωμαλέος, με άπειρο κάλλος, ψυχισμός της. Σε ώρες άθυμες, ήταν ικανό το τηλεφώνημά της το εγκάρδιο, όχι μόνο να σου φτιάξει το κέφι, αλλά να σου ανοίξει και τα φυλλοκάρδια. Και σε ώρες άγχους, όχι μόνο να σου φτερώσει την ψυχή, αλλά να την κάμει Κρητικό αγρίμι! Κάθε φορά που κτυπά τώρα, το τηλέφωνο, «στις ώρες της» αποξεχασμένοι, τιναζόμαστε ευχάριστα. Πιάνοντας όμως το ακουστικό, συνειδητοποιούμε κατά τρόπο τραγικό, το χαμό. Και η ψευδαίσθηση, χωνεύεται σε πικραμένα μελαγχολίας βάθη.
Ευγενική φύση και ψυχικά ωραία η Νέλλη, σκόρπιζε ακούραστα την αγάπη. Ήταν πρότυπο ανθρωπιάς, φιλοτιμίας, ταπεινοφροσύνης, αξιοπρέπειας.
Προοδευτική, αταλάντευτη στις ιδέες της, για τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου, πατούσε και στις ρίζες της παράδοσης και πίστευε στις αιώνιες πνευματικές και ηθικές αξίες. Ένας πυρετός δραστηριότητας την έκαιγε πάντα. Επίτιμος πρόεδρος τελευταία του Συλλόγου Δημοκρατικών Γυναικών Νέας Σμύρνης. Από καρδιάς έρρεε ο λόγος ο προφορικός, «μέλιτος γλυκίων», στη μέθεξη χαράς και σε συμπαράσταση λύπης των συνανθρώπων της. Κι όχι μόνο ο λόγος. Αλλά και η καλή πράξη, και τα αγαθά έργα, «δι’ ων τέρπεται Κύριος». Και όχι βέβαια «εκ του περισσεύματος». Αλλά και ο γραπτός της λόγος ήταν έντεχνος. Από καιρό μοχθούσε να ταξινομήσει με προοπτική να εκδώσει το ανέκδοτο έργο, του ακριβού συντρόφου της, που στάθηκε, όταν ζούσε, η Ηγερία του! Του αξέχαστου λογοτέχνη συγγραφέα Γιάννη Δαλέντζα, του δημιουργού εύρωστης Κρητικής αντιστασιακής λογοτεχνίας. Ήταν χαρισματικός άνθρωπος, με σπάνια ψυχική και καλλιτεχνική ευαισθησία, η Νέλλη. Αποδείχθηκε και προικισμένη ζωγράφος. Δεν ξεχνώ τη αισθητική χαρά – έκπληξη που ένοιωσα όταν είδα δύο πορτραίτα φιλοτεχνημένα από το ταλαντούχο χέρι της. Χωρίς υπερβολή μπορούσε να τα υπογράψει καταξιωμένος προσωπογράφος. Πριν λίγο καιρό μάλιστα, πορτραίτο της Ελλης Αλεξίου, έργο της Δαλέντζα, είχε προκριθεί για το εξώφυλλο νέου βιβλίου της.
Για μια επέμβαση μπήκε στην κλινική η Νέλλη. Όλα πήγαν θαυμάσια. Την παρ’ άλλη ημέρα, θα έβγαινε αποθεραπευμένη ριζικά. Έτσι πίεσε τη μοναχοθυγατέρα της, τη διαλεχτή ηθοποιό Όλγα Δαλέντζα, να μη χάσει την προγραμματισμένη θεατρική περιοδεία στη μακρινή Αυστραλία. Κι όμως… Ένας θρόμβος αίματος ξεκίνησε από τα άκρα για να σφηνωθεί στον πνεύμονα και φέρει το απροσδόκητο. Την «προσδιορισμένη» σκληρή «ώρα αποδημίας» για αδελφούς και φίλους. Να σταματήσει τους παλμούς τους μιας καρδιάς, που δεν κουράστηκε να αγαπάει!
Παρηγοριά: Η υστεροφημία της και ότι πέθανε ωραία. Πανέτοιμη, ψυχικά αστραφτερή, πορεύτηκε την οδό των Μακάρων!
Μαζί με τον ακριβό της σύντροφο τον Γιάννη Δαλέντζα και τη τρυφερή και ευαίσθητη Όλγα της, έζησαν μέρες ευτυχίας. Ήταν ένα ζευγάρι ιδανικό και οι γενναίες καρδιές τους χτυπούσαν συντονισμένα, στον ίδιο «ανθρωποκεντρικό ρυθμό»! Όνειρό τους: «Ο εξανθρωπισμός του ανθρώπου»! το «λάϊμοτίβ» πάντα στα βιβλία του. Μαζί, με τα διπλοχαιρετίσματά μας στον απέθαντο φίλο μου και σύντροφό σου, πες του και το καθολικό παράπονο: Δεν έκαμε καλά, μα καθόλου καλά, να σε καλέσει τόσο γρήγορα κοντά του!
Αθήνα, Σεπτέμβρης 1983.
H Όλγα Δαλέντζα
Από τα πρώτα της βήματα στο χώρο της υποκριτικής η Όλγα Δαλέντζα κατάφερε να διακριθεί.
Είχε έντονη κωμική φλέβα σε συνδυασμό με ένα εκρηκτικό ταπεραμέντο που την έκαναν ακαταμάχητη. Διακρίθηκε σε πολλούς ρόλους.
Θαύμαζε τον πατέρα της που ήταν το ιερό της πρότυπο. Αλλά συμπαραστάθηκε σαν άξια κόρη στη μητέρα της.
Σήμερα η Όλγα στο Γηροκομείο του Πειραιά, που φιλοξενείται συνεχίζει να ζει με αξιοπρέπεια όπως γαλουχήθηκε και με τις αξίες που της δίδαξαν οι σπουδαίοι γονείς της.
Δεν παραπονιέται για τίποτα. Η προβληματική της όραση μόνο την απασχολεί αλλά και πάλι υπομένει με στωικότητα τις δυσκολίες της. Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που απομακρύνθηκε από τη σκηνή.
Αναπολεί το χθες με τα μάτια της καρδιάς όπως συνηθίζει να λέει.
Συνήθως της θυμίζουν την μεγάλη της επιτυχία ως Δροσούλα στη σειρά «Ήρθε κι έδεσε». Εκείνη όμως αναφέρεται και σε άλλες στιγμές της καλλιτεχνικής της καριέρας. Και η αναπόληση της αυτή την παρηγορεί.
Πάλεψε με τη μοναξιά και τη νίκησε με τη δύναμη της ψυχής της. Δεν έχει πια τίποτα να φοβηθεί.
Μιλά με αγάπη για τους ανθρώπους που την περιβάλλουν και εκθειάζει τη γενναιοδωρία των αισθημάτων τους.
Γιατί βλέπει πως και οι άλλοι που φιλοξενούνται στο χώρο αυτό δεν αισθάνονται παρείσακτοι αλλά ότι έχει ακόμα η ζωή να τους προσφέρει. Και πάντα συγκινεί την Όλγα η αίσθηση ότι ακόμα και στην τόσο σκληρή εποχή μας εξακολουθούν να έχουν προτεραιότητα οι αξίες για τις οποίες αγωνίστηκε ο ήρωας πατέρας της. Ακόμα και για την τρίτη ηλικία που αποτελεί πια θέσφατο ότι ο άνθρωπος έχει δικαίωμα στην ποιότητα ζωής όσο κι αν ο χρόνος δεν είναι πια φιλικός στα όνειρα και στις προοπτικές.
