Όταν ο Αντώνης Καφάτος μίλησε πρώτος για υγιεινή διατροφή, είχε ξαφνιάσει τους πάντες που εύρισκαν την ομορφιά της ζωής σε μερικά αχνιστά παϊδάκια.
Εκείνος όμως επέμεινε. Και κατάφερε να μας αλλάξει διατροφικές συνήθειες και με την σταυροφορία του αυτή να κάνει περήφανο το Ρέθυμνο και τους Αμαριώτες βέβαια.
Ποιος είναι αλήθεια ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης στον οποίο οφείλουμε τόσα πολλά;
Ο Αντώνης Γ. Καφάτος γεννήθηκε στο Μοναστηράκι Αμαρίου Ρεθύμνου Κρήτης και σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών. Έκανε δύο Masters of Science στη Διατροφή και στην Δημόσια Υγεία στο Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης και απέκτησε τίτλο της ειδικότητας στην Παιδιατρική στις ΗΠΑ το 1973. Το 1972 ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή στα Πανεπιστήμια του Tennessee και των Αθηνών. Πέρασε όλες τις ακαδημαϊκές βαθμίδες στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι (Assistant, Associate και Professor) και το 1985 εξελέγη αναπληρωτής καθηγητής στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ το 1993 εξελέγη στην βαθμίδα του καθηγητή. Σήμερα είναι ομότιμος καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι επίσης ειδικός σύμβουλος για τη διατροφή στους οργανισμούς WHO και FAO. Έχει διατελέσει πρόεδρος της εθνικής επιτροπής για την Αγωγή Υγείας και υπήρξε επί σειρά ετών ο αντιπρόσωπος της Ελλάδας στην Επιτροπή για την προαγωγή της υγείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα επιστημονικά του ενδιαφέροντα μεταξύ άλλων είναι η μελέτη των παραγόντων κινδύνου για χρόνια νοσήματα, η αγωγή υγείας σε παιδιά και ενήλικες, πίνακες σύνθεσης ελληνικών τροφίμων και η προαγωγή της υγείας μέσα από τη διατροφή. Έχει 345 πρωτότυπες δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και πάνω από 80 σε Ελληνικά περιοδικά. Μετά το 2005, συνεχίζει να ασχολείται με έρευνες και μελέτες που αφορούν στη διατροφή, στην πρόληψη και στη δημόσια υγεία. Το 2014, προσεκλήθη ως κριτής των ερευνητικών προτάσεων της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Φιλανδίας.
Ο Αντώνης Καφάτος με τη στενή συνεργασία του Χρίστου Λιονή, μας έδωσε πολλές ευκαιρίες να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής μας θωρακίζοντας την υγεία μας. Ιδιαίτερα προσπάθησε να μεταδώσει τους κανόνες μιας υγιεινής ζωής στα σχολεία. Υγεία και σωστή διατροφή πάνε μαζί συνήθιζε να λέει.
Και συνοψίζει τη φιλοσοφία του αυτή στους παρακάτω κανόνες:
- Έκθεση στον ήλιο χωρίς αντηλιακό 15-20 λεπτά ημερησίως.
- Εποχιακά φρούτα 4-5 την ημέρα και 4 φλιτζάνια λαχανικά, δύο ωμά, δύο μαγειρεμένα.
- Διατροφή με όσπρια και λαχανικά και ελαιόλαδο 50-100 γραμμαρίων αν δεν έχουμε πρόβλημα βάρους.
- Μέλι με καρύδια αν νιώσουμε την ανάγκη για γλυκό.
- Γαλακτοκομικά (τυρί, γιαούρτι, γάλα).
- Κοτόπουλο, κουνέλι, ψάρια 1-2 φορές την εβδομάδα και κόκκινο κρέας μια φορά το μήνα.
Ο ίδιος βέβαια τα εφαρμόζει πάντα. Ο κ. Καφάτος υπήρξε πάντα υπέρμαχος της νηστείας που επιβάλει η Εκκλησία μας πριν από μεγάλες γιορτές. Και πρεσβεύει ότι αυτές κρύβουν και το μυστικό της μακροζωίας χωρίς προβλήματα υγείας.
Όπως κι αν είναι οφείλουμε πολλά στον κ. Καφάτο, τον ακούραστο επιστήμονα, που έκανε τόσο περήφανο τον τόπο του με το έργο και τις έρευνές του. Και θα του οφείλουμε πάντα.
Πολυζώης Πολύζος
Ο πρώτος επιστήμονας που ασχολήθηκε με τη φαρμακοθεραπεία για τα αυτιστικά παιδιά ήταν ο Πολυζώης Πολύζος.
Είχαμε κάνει αφιερώματα στο παρελθόν με στοιχεία που μας έδινε ο αδελφός του Παναγιώτης, αλλά ομολογούμε ότι εκείνος που τον σκιαγράφησε ιδανικά ήταν ο λόγιος και εξαιρετικός ερευνητής κ. Γεώργιος Εμμ. Περπιράκης επίτ. σχολικός σύμβουλος Π.Ε.
Ας απολαύσουμε ακόμα μια φορά μια από τις τόσες αναφορές του για να γνωρίσουμε καλύτερα τον σπουδαίο εκείνο επιστήμονα, αρκετά άγνωστο στον τόπο του. Γράφει σχετικά ο κ. Περπιράκης:
«Τον Νοέμβριο του 2011 ήλθε για τελευταία φορά από τις Η.Π.Α. για να μην ξαναφύγει ποτέ πια, για να αναπαυθεί στην αγκαλιά της ρεθεμνιώτικης γενέθλιας γης, ο γιατρός Πολυζώης Πολύζος.
Γεννήθηκε εδώ στο Ρέθυμνο, το 1925. Οι γονείς του, ο Αντώνης Πολύζος και η Αγγελική -η κυρά Αγγελικώ, όπως την προσφωνούσαμε στην οδό Υψηλάντου, σημερινή οδός Νεοφύτου Πατελάρου- ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Ήλθαν εδώ και ρίζωσαν στη νέα τους πατρίδα, το Ρέθυμνο. Ήταν άνθρωποι εργατικοί, καλοκάγαθοι, πράοι, ευσεβείς, μπορεί να ήταν ασπούδαστοι, ήταν όμως άνθρωποι με αξίες, με ευγένεια ψυχής. Έτσι πολύ γρήγορα αφομοιώθηκαν από τη ρεθεμνιώτικη κοινωνία. Απέκτησαν πέντε παιδιά, τέσσερις υιούς και μία θυγατέρα. Ο Πολυζώης ήταν το τέταρτο παιδί της οικογένειας. Από πολύ μικρός έδειξε ότι η φύση τον είχε προικίσει με εξαιρετικές πνευματικές ικανότητες. Τον διέκρινε μια ακατάσχετη φιλομάθεια και μια απαράμιλλη εργατικότητα. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο και το γυμνάσιο στο Ρέθυμνο και ήταν πάντα μεταξύ των πρώτων μαθητών. Ένα δείγμα της ικανότητάς του αποτελεί το γεγονός ότι με τα γερμανικά που τότε διδάσκονταν στο γυμνάσιο κατόρθωσε να γίνει διερμηνέας των Γερμανών, στην Κατοχή.
Αφού τελείωσε το γυμνάσιο, αποφάσισε να σπουδάσει γιατρός στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, αν και κάτι δεν το επέτρεπαν τα οικονομικά της πατρικής οικογένειας. Το τόλμησε όμως. Έδωσε εξετάσεις το 1946 και εισήχθη στην ιατρική σχολή μεταξύ των πέντε πρώτων. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες, οικονομικού τύπου. Τα κατάφερε όμως, χάρις στην ισχυρή του θέληση, την εργατικότητά του, τη φιλομάθειά του, την ισχυρή προσωπικότητά του, αλλά και χάρις στη βοήθεια που του πρόσφεραν συμφοιτητές του, αλλά κυρίως χάρις τη βοήθεια που του πρόσφερε μια φτωχή συμπατριώτισσα της μητέρας του που τον στέγασε στο φτωχικό μικρό σπιτάκι της, στην περιοχή των Αμπελοκήπων. Αυτήν τη γυναίκα δεν την ξέχασε ποτέ ο Πολυζώης. Κάθε φορά που ερχόταν στην Ελλάδα από την Αμερική, πετυχημένος πια γιατρός την επισκεπτόταν, το κυριότερο δε την στήριζε οικονομικά, παρέχοντάς της ένα μόνιμο οικονομικό βοήθημα ως το τέλος της ζωής της.
Μόλις άρχισε η εμφύλια σύρραξη διεκόπη η αναβολή στράτευσης που είχε λάβει με την είσοδό του στην ιατρική σχολή, και εκλήθη να υπηρετήσει στον ελληνικό στρατό. Κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων τραυματίστηκε από βλήμα όλμου. Μετά το τέλος της εμφύλιας σύρραξης συνέχισε τις σπουδές του και το 1952 παίρνει το πτυχίο του. Μετέβη στην Κεφαλονιά που είχε κτυπηθεί από τον εγκέλαδο για να δουλέψει ως γιατρός και να ανακουφισθεί οικονομικά. Άνθρωπος όμως με έντονες πνευματικές ανησυχίες, με ισχυρή έφεση για περαιτέρω επιστημονική κατάρτιση δεν μπορούσε να περιορισθεί στο πτυχίο της ιατρικής μόνο, και το 1954 φεύγει με υποτροφία για μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ στον Καναδά. Στον Καναδά δούλεψε πολύ και δεν άργησε καθόλου να διακριθεί και να διαπρέψει. Όλοι αναγνώρισαν τις ικανότητές του και την προσωπικότητά του, αλλά και την επιστημοσύνη του, τιμώντας έτσι το ελληνικό όνομα και την εθνική καταγωγή του. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στη νευρολογία και την ψυχιατρική μετέβη στις Η.Π.Α. και διορίστηκε επίκουρος καθηγητής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
Άφησε, λοιπόν, το Μόντρεαλ, όπου του άρεσε γιατί εκεί υπήρχε μια πολυπληθής και ζωντανή ελληνική κοινότητα, και πήγε στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης «όπου είχα την ευκαιρία μαζί με τον καθηγητή μου να ασχοληθούμε με την έρευνα της ψυχοφαρμακολογίας ειδικά για αυτιστικά παιδιά. Για 15 ολόκληρα χρόνια εργαστήκαμε για το σκοπό αυτό στο Ίδρυμα Ερευνών του Πανεπιστημίου. Μελετήσαμε τη χρήση ψυχοτροπικών φαρμάκων για να διαπιστώσουμε ποιες ήταν οι θεραπευτικές τους δυνατότητες, αλλά και ποιες ήταν οι τυχόν παρενέργειές τους και δημοσιεύσαμε μελέτες που δεν είχαν πραγματοποιηθεί μέχρι τότε στον τομέα αυτόν. Από τα αποτελέσματα των ερευνών μας καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά κυρίως για τους ενήλικες. Όσον αφορά τον παιδικό αυτισμό και τις παιδικές ψυχώσεις δεν υπάρχει δυστυχώς πλήρης θεραπεία. Τα φάρμακα βέβαια ελαττώνουν τα ενοχλητικά συμπτώματα που εμποδίζουν το αυτιστικό παιδί να μάθει και να εξελιχθεί κοινωνικά και σε μερικά παιδιά φέρνουν θεραπευτικά αποτελέσματα, αλλά αυτό δεν είναι ο κανόνας», όπως ο ίδιος δήλωσε σε μια συνέντευξή του στο περιοδικό «Πάνθεον», τεύχος 925/24-1-1989.
Στις πανεπιστημιακές κλινικές John Hopkins και στο πολιτειακό πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης εκπαιδεύτηκε για 6 χρόνια και στη συνέχεια στο Νευρολογικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου του Μόντρεαλ, όπου και ειδικεύτηκε στη νευρολογική ανατομία της επιληψίας. Ανέλαβε την επιστημονική υποστήριξη στο League School της Νέας Υόρκης, το πρώτο σχολείο που ιδρύθηκε στις Η.Π.Α. για αυτιστικά παιδιά και γενικά για παιδιά αλλά και για ενηλίκους που παρουσίαζαν ποικίλα προβλήματα αποκλίνουσας συμπεριφοράς. Στο κέντρο αυτό ο Πολυζώης Πολύζος προσέφερε ανιδιοτελώς τις ιατρικές υπηρεσίες του για 40 ολόκληρα χρόνια. Κατέλαβε, ακόμη, δημόσια κρατική θέση, διορίστηκε γενικός διευθυντής αρχίατρος στον έλεγχο για τις συντάξεις αναπηρίας στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, Νέας Υερσέης και του Πόρτο Ρίκο. Για την πραγματικά μεγάλη ιδιωτική του πελατεία διατηρούσε δύο ιατρεία, ένα στην 5η Λεωφόρο, στην καρδιά του Μανχάταν και ένα άλλο στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης.
Ο Πολυζώης ποτέ μα ποτέ δεν ξέχασε την ιδιαίτερη πατρίδα του, το Ρέθυμνο, που τόσο αγαπούσε, γι’ αυτό και ζήτησε να αναπαυθεί εδώ, στην αγκαλιά της ρεθεμνιώτικης γης. Πάντα έλεγε ότι αυτό που νοσταλγούσε στην Αμερική, όπου «κανείς δεν με παραγκώνισε μέχρι εδώ που έφτασα» ήταν η πατρίδα. Κάθε καλοκαίρι ερχόταν στο Ρέθυμνο, και όλοι στη γειτονιά τον περιμέναμε και τον υποδεχόμαστε με ιδιαίτερη χαρά, γιατί ήταν άνθρωπος προσηνής, καλοκάγαθος, ήρεμος και ευγενής, αλλά ταπεινός που ποτέ δεν μιλούσε για τον εαυτό του. Δεν αρνήθηκε ποτέ σε κανένα τις ιατρικές του υπηρεσίες, με τη δικαιολογία ότι τώρα είμαι σε διακοπές.
Επίσης Έλληνες γιατροί της ειδικότητάς του, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι ζητούσαν ενημέρωση για τις επιστημονικές επιτεύξεις στον τομέα της νευρολογίας και της ψυχιατρικής. Νοσταλγούσε να έλθει εδώ και να προσφέρει τις γνώσεις του στην Ελλάδα, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Για το λόγο αυτό το 1978 αναγορεύτηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δεν τα κατάφερε, όμως, να καταλάβει θέση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, γατί δεν γνώριζε από υπόγειες διαδρομές. Κατέλαβε, όμως, θέση στην ιατρική σχολή του Πανεπιστήμιο Κρήτης, στο Ηράκλειο. Πολύ γρήγορα, όμως γύρισε στην Αμερική γιατί δεν μπορούσε να υποφέρει τις συνθήκες κάτω από τις οποίες λειτουργούσε το ελληνικό πανεπιστήμιο.
Έτσι στην Αμερική άφησε την τελευταία του πνοή, το Νοέμβριο του 2011, αφού προηγουμένως είχε ζητήσει να τον φέρουν εδώ, στο Ρέθυμνο και είχε κανονίσει όλες τις λεπτομέρειες για το τελευταίο του αυτό ταξίδι. Στις 27 Νοεμβρίου 2011 η εφημερίδα New York Times έγραψε γι’ αυτόν: «Ο Πολυζώης Πολύζος για 40 χρόνια πρόσφερε τις υπηρεσίες του ως επιστημονικός διευθυντής στο κέντρο The League για παιδιά και ενηλίκους. Αγκάλιαζε όλους αυτούς που είχαν ανάγκη από βοήθεια, ειδικά οι ανίκανοι και εν γένει οι ευάλωτοι. Η αφοσίωση του ιατρού Πολύζου ήταν τέτοια που κέρδιζε την αγάπη και τον σεβασμό όλων όσων είχαν το προνόμιο να τον γνωρίζουν». Το θεραπευτικό αυτό κέντρο τιμώντας τη μνήμη του ονόμασε μια κεντρική του αίθουσα «Αίθουσα Ιατρού Πολυζώη Πολύζου».
Ο γιατρός Πολυζώης Πολύζος τίμησε στην Αμερική όχι μόνο το όνομά του αλλά και την εθνική καταγωγή του, την Ελλάδα. Η θύμησή του θα είναι ζωντανή και παντοτινή. Θα είναι στην ψυχή και την καρδιά μας, γιατί αυτές οι δύο ατίθασες αντάρτισσες δεν υποτάσσονται στη λογική και λένε με μια φωνή, όχι δεν έφυγες, είσαι εδώ, και θα είσαι για πάντα.
Μιχάλης Καυκαλάς
Η αναφορά στον σπουδαίο Μιχάλη Καυκαλά θα έπρεπε να γίνει σε πολλές συνέχειες. Ήταν τόσο χαρισματικός. Ήταν τόσο σπουδαίος επιστήμονας. Ήταν τόσο σωστός άνθρωπος.
Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1933. Από μικρός φαινόταν ότι θα γίνει σπουδαίος μας έλεγε ο συμμαθητής του και αργότερα μελοποιός των συγκλονιστικών του ποιημάτων ιδιαίτερα για το Αρκάδι, Μπάμπης Πραματευτάκης.
Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στο Ρέθυμνο συνέχισε στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Αποφοίτησε το 1960 και για τέσσερα χρόνια έκανε το αγροτικό του σε χωριά του Ρεθύμνου.
Από τότε άρχισε να συλλέγει λαογραφικό υλικό εστιάζοντας κυρίως στην αυθεντική ντοπιολαλιά.
Αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, επειδή είχε στο μεταξύ αναλάβει διδακτικά καθήκοντα στο Πανεπιστήμιο και με τον καιρό απέκτησε φήμη άριστου Παθολόγου.
Πόσοι όμως του αναγνώρισαν ότι είχε αναγάγει την επιστήμη του σε ιεραποστολή;
Με χαρά υποδεχόταν τους ασθενείς του και με κείνο το ζεστό του χαμόγελο κατάφερνε να τους μεταδίδει ελπίδα κι αισιοδοξία.
Με ιδιαίτερο πάθος ασχολήθηκε με την λογοτεχνία. Οι μελέτες του μάλιστα γύρω από τη κρητική διάλεκτο του χάρισαν δυο φορές βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών.
Οι γλωσσολόγοι έτριβαν τα μάτια τους. Μα πώς ήταν δυνατόν ένας γιατρός να έχει ασχοληθεί τόσο σημαντικά με τη γλώσσα και μάλιστα να έχει δώσει τόση υπόσταση στην κρητική διάλεκτο;
Ο Μιχάλης Καυκαλάς μοίραζε ισότιμα το χρόνο του μεταξύ επιστήμης και λογοτεχνίας, μεταξύ πανεπιστημιακής διδασκαλίας και αρθογραφίας. Συνεργάστηκε επί μια οκταετία με τη εφημερίδα «Κρητικά Επίκαιρα» του Γιώργου Βαρβέρη και από εκεί ξεκίνησε το διαγωνισμό μαντινάδας το 1987. Ευτυχώς ο σύλλογος φίλων του που δημιουργήθηκε συνεχίζει επάξια το έργο του μεγάλου αυτού ερευνητή της τοπικής διαλέκτου.
Για το ήθος και την ανθρωπιά του θα μπορούσα να γράφω ώρες, θα περιοριστώ σε δυο περιστατικά που με έχουν σημαδέψει.
Όταν είχα μια προσωπική περιπέτεια με το παιδί μου, κάθισα αρκετό καιρό στο Νοσοκομείο «Παίδων Αγία Σοφία». Ένα βράδυ είχαμε διακοπή ρεύματος από ξαφνικό μπλακ άουτ. Όλη η Αθήνα είχε πρόβλημα. Και μέχρι να ξεκινήσει η γεννήτρια του Νοσοκομείου να λειτουργεί βλέπω τον γιατρό να μπαίνει στο θάλαμο και να με αναζητά. Σκέφτηκε μήπως είχα φοβηθεί κι ήθελε να μου δώσει κουράγιο.
Και κάτι ακόμα. Είχε προκηρυχθεί ένας διαγωνισμός για το Αρκάδι. Ο γιατρός μου είχε διαβάσει τη δική του συμμετοχή που αργότερα μελοποίησε ο Μπάμπης Πραματευτάκης κι εγώ επίσης τη δική μου. Τότε κανένας δεν είχε το φόβο της πνευματικής «κλοπής».
Έτυχε να πάρω το πρώτο βραβείο κι έγινε χαμός από κάποιους που δεν ήξεραν να χάνουν. Ο Μιχάλης Καυκαλάς δεν πήρε βραβείο. Κι όμως βγήκε πρώτος στον τύπο να πανηγυρίσει τη βράβευσή μου.
Αυτός ήταν ο Μιχάλης Καυκαλάς που όσες τιμές κι αν του γίνουν ποτέ δεν θα είναι αρκετές.
