Για την υπόθεση Χάινς Ρίχτερ ή ονομάζοντας τα σύκα, σύκα και τη σκάφη, σκάφη

Πολλά ειπώθηκαν και γράφτηκαν στον τοπικό κυρίως τύπο του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου για το θέμα της αναγόρευσης σε ομότιμο καθηγητή του Γερμανού ιστορικού Χάινς Ρίχτερ. Επειδή το θέμα αυτό συζητήθηκε κατά κόρον είχα πάρει αρχικά την απόφαση να μην αναμιχθώ. Όμως, επειδή το όλο ζήτημα πήρε απρόβλεπτες διαστάσεις που απειλούν να τραυματίσουν τη σχέση της πόλης με το Πανεπιστήμιο, νιώθω την ανάγκη να πω δυο σταράτες κουβέντες. Είμαι αναθρεμμένος και μεγαλωμένος σ’ αυτή την πόλη και ένα μεγάλο μέρος της ζωής μου έχει δαπανηθεί, καλώς ή κακώς, στην προσπάθεια να στεριώσει και να προκόψει το Πανεπιστήμιο σ’ αυτή την πόλη. Επομένως νιώθω ότι όχι απλώς δικαιούμαι, αλλά έχω χρέος να αρθρώσω ένα λόγο έστω κι αν κινδυνεύω να δυσαρεστήσω φίλους μου ένθεν και ένθεν (την πόλη και το Πανεπιστήμιο).

 

 

 

Βεβαίως και δικαιούται ένα ακαδημαϊκό τμήμα να τιμήσει μια προσωπικότητα που κατά την άποψή του έχει συμβάλλει σημαντικά στην πρόοδο της επιστήμης και της έρευνας. Είναι αναφαίρετο δικαίωμα αυτό. Όμως εδώ εγχωρούν δύο προϋποθέσεις: (α) Οι τιμητικές αυτές διακρίσεις να γίνονται μετά από σοβαρή και επίπονη διαδικασία, η οποία να μην επιτρέπει την παραμικρή αμφιβολία για το απόλυτα και απαρέγκλιτα αξιοκρατικό και αδιάβλητα επιστημονικό κύρος της απόφασης. (β) Δεδομένου ότι η απόφαση αφορούσε (α) στην οργάνωση μιας δημόσιας εκδήλωσης που απευθυνόταν και στο ευρύτερο κοινό, (β) σχετιζόταν με ένα συγγραφέα και ένα βιβλίο που ασχολούνται με την τραυματική περίοδο της γερμανικής κατοχής στην Κρήτη, (βιβλίο μάλιστα που αμέσως μετά την εμφάνισή του, εδώ και 2-3 χρόνια, είχε προκαλέσει πολλές αρνητικές συζητήσεις και σχόλια στην τοπική κοινωνία), η όποια απόφαση θα ήταν αναμενόμενο και αυτονόητο ότι θα είχε λάβει σοβαρά τις ευαισθησίες του κρητικού λαού που έχει νωπές ακόμα και τραυματικές μνήμες από την εποχή αυτή.

 

Φοβάμαι πως η συζήτηση και τα κείμενα που ακολούθησαν τη διαβόητη τελετή αποδεικνύουν ότι η διαδικασία που ακολουθήθηκε από το Τμήμα, δεν ήταν ούτε συμβατή με τις ευαισθησίες του κοινωνικού πλαισίου, ούτε αποτέλεσμα σοβαρής και επίπονης επιστημονικής βασάνου, άξιας ενός σοβαρού πανεπιστημιακού Τμήματος.

 

 

 

Όπως αποδείχτηκε από τα πράγματα, το νομικό πλαίσιο της απόφασης δεν δίνει δυστυχώς κανένα περιθώριο στα διατμηματικά όργανα του Πανεπιστημίου, την Κοσμητεία, την Πρυτανεία, το Πρυτανικό Συμβούλιο, τη Σύγκλητο να παρέμβουν και να αναστείλουν μια απόφαση που οι επιπτώσεις της αμαυρώνουν, όπως αποδείχτηκε, την εικόνα ενός ολόκληρου Πανεπιστημίου και όχι ενός συγκεκριμένου τμήματος. Έτσι είδαμε τις μέρες αυτές τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου, που πρέπει να πούμε με την ευκαιρία πως είναι ένας από τους καλύτερους και σοβαρότερους πρυτάνεις που έχουν περάσει από αυτό το Πανεπιστήμιο, να προσπαθεί να πείσει τη δικαιολογημένα καχύποπτη, κοινή γνώμη, ότι ήταν ανήμπορος να σταματήσει την απόφαση άπαξ και είχε δρομολογηθεί από το Τμήμα. Και βεβαίως, οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ, γνωρίζουμε ότι από το 1982 και μετά ούτε ο Κοσμήτορας, ούτε κανένα άλλο διατμηματικό όργανο του Πανεπιστημίου (Πρυτανεία, Πρυτανικό Συμβούλιο, Σύγκλητος) έχει δυνατότητα παρέμβασης και ανατροπής στις αποφάσεις των Τμημάτων. Η αδυναμία αυτή σίγουρα πρέπει να γίνει αντικείμενο σοβαρού προβληματισμού και αναστοχασμού ανάμεσα στα σοβαρά μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας.

 

 

 

Φυσικά, το Πανεπιστήμιο έχει τους δικούς του κανόνες και τις δικές του αξίες, οι οποίες καμιά φορά μπορεί να είναι διαφορετικές από τους κανόνες και τις αξίες της ευρύτερης κοινωνίας. Για το λόγο αυτό η πολύ συνάφεια και τριβή του Πανεπιστημίου με την κοινωνία μπορεί να αποδειχθεί αρνητική και για το ίδιο το Πανεπιστήμιο και για την κοινωνία. Αποτελεί μεγάλο επίτευγμα αν τελικά διασφαλιστεί η απαραίτητη ισορροπία μέσω της οποίας η μεν κοινωνία θα κρατήσει την αναγκαία διακριτική απόσταση που θα επιτρέψει στην ακαδημαϊκή κοινότητα να ασκεί ελεύθερα και ανεμπόδιστα το επιστημονικό και παιδευτικό της λειτούργημα, το δε Πανεπιστήμιο να δώσει απτά δείγματα ότι δεν αποτελεί ένα ξένο σώμα σε σχέση με την κοινωνία που το περιβάλλει, αλλά ότι σέβεται τις ευαισθησίες της και δεν τις προκαλεί. Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται όταν το Πανεπιστήμιο παίρνει πρωτοβουλίες που απευθύνονται στα μέλη της ευρύτερης κοινωνίας και σαν τέτοιες θεωρούμε οπωσδήποτε τις πρωτοβουλίες που οργανώνονται στην πόλη. Εδώ ο σεβασμός στις ευαισθησίες της κοινωνίας αποτελεί επιτακτική ανάγκη. «Απού δε θέλει κτύπους στο χαλκιδιό δεν πάει», λέγαμε παλιά….

 

 

 

Το Τμήμα έκανε ομοφώνως (?) δεκτή την πρόταση ακαδημαϊκού του μέλους, για να τιμηθεί ο κ. Χάινς Ρίχτερ, που υπήρξε μαθητής και φίλος του εισηγουμένου μέλους ΔΕΠ. Έχει χυθεί πολύ πολύ μελάνι για τον κ. Ρίχτερ, το επιστημονικό του έργο και ιδιαίτερα το επίμαχο βιβλίο του για τη Μάχη της Κρήτης. Εδώ έχουμε ένα σοβαρό θέμα. Ο κ. Ρίχτερ, ο κάθε κύριος Ρίχτερ έχει δικαίωμα να υποστηρίζει απόψεις που εδώ στην Κρήτη μας βρίσκουν εντελώς αντίθετους. Το δικαίωμα αυτό είναι αναφαίρετο, ιδιαίτερα στον τόπο που φιλοξενεί ένα σοβαρό Πανεπιστήμιο. Η σοβαρή επιστήμη δεν αστειεύεται εδώ. Φίλος ο Πλάτων, φιλτάτη η αλήθεια. Δε φτάνει η αναφορά σε σενάρια συνωμοσίας.

 

Τούτων ούτως εχόντων, το πρόβλημα δεν είναι οι απόψεις του κ. Χάινς Ρίχτερ για τη Μάχη της Κρήτης, ούτε βεβαίως οι δικές μου απόψεις ή όποιου άλλου έχουν σημασία εδώ. Δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να δοθεί η εντύπωση ότι τιμωρούμε ή εκδικούμαστε κάποιον για τις απόψεις του. Οι απόψεις δεν τιμωρούνται, συζητούνται και αντιμετωπίζονται διαλεκτικά. Το προκείμενο όμως εδώ δεν είναι οι απόψεις του κ. Ρίχτερ, αλλά η ίδια η απόφαση και η διαδικασία που ακολουθήθηκε για την τεκμηρίωσή της από το Τμήμα. Εδώ βρίσκεται δυστυχώς το μεγάλο έλλειμμα.

 

Δεν μου μένει καμιά αμφιβολία ότι η απόφαση αυτή πάρθηκε στο ποδάρι και ότι εκθέτει το συγκεκριμένο Τμήμα. Η συζήτηση για τον κ. Ρίχτερ, το βιβλίο του και το γενικότερο επιστημονικό του, έργο έπρεπε να έχει γίνει πριν από την απόφαση και μέσα στο Πανεπιστήμιο το κατ’ εξοχήν αρμόδιο και απροϋπόθετο βήμα για την ελεύθερη κυκλοφορία και ανταλλαγή των ιδεών, των όποιων ιδεών. Όχι βεβαίως μεθεορτίως και απολογητικώς και μάλιστα από τις στήλες των τοπικών εφημερίδων.

 

Αμέσως μετά την αναβολή της εκδήλωσης και την ιλαροτραγική πραγματοποίησή της στο κατειλημμένο (!) Πανεπιστήμιο την επόμενη ημέρα, ακολούθησε ένα απερίγραπτο μπαράζ επιθέσεων και συζητήσεων που μέσω των στηλών του τύπου έλαβαν χώρα σε δύο επίπεδα: Εμφανίστηκαν κατά πρώτο λόγο ακαδημαϊκοί να βάλουν (ανακόλουθα και κατόπιν εορτής, βεβαίως), εναντίον συναδέλφων τους για να αποσείσουν τις ευθύνες τους. Από το άλλο μέρος, ένας μεγάλος αριθμός ειδικών και μη, βρήκε την ευκαιρία να εκφράσει τις απόψεις του και τις αποδοκιμασίες για τη συγκεκριμένη απόφαση. Πολλά από αυτά που δημοσιεύτηκαν ήταν δικαιολογημένες αντιδράσεις με σοβαρά επιχειρήματα. Όμως από ένα σημείο και μετά η κατάσταση ξέφυγε από κάθε έλεγχο και έδωσε την εικόνα μιας σοβαροφανούς μεν, όμως εύκολης και κάποτε λαϊκίζουσας επιχειρηματολογίας.

Εξ αιτίας όλων αυτών έχει δημιουργηθεί σήμερα ένα σοβαρό αδιέξοδο που απειλεί να τραυματίσει καίρια τις σχέσεις του Πανεπιστημίου με την πόλη. Όμως η υπόθεση του Πανεπιστημίου είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα και δεν μας επιτρέπεται να παίζουμε μαζί του. Η κοινωνική, η πολιτιστική (για να μην μιλήσουμε για την οικονομική σημασία…) του Πανεπιστημίου για το Ρέθυμνο είναι τεράστια και επιβάλλει μια ιδιαίτερα προσεκτική προσέγγιση στο όλο θέμα. Ευτυχώς η διοικητική και δημοτική ηγεσία κρατήθηκε μακριά με σύνεση και διακριτικότητα από τη διένεξη και αυτό είναι ένα ιδιαίτερα θετικό γεγονός. Δυστυχώς όμως οι μετασεισμικοί κραδασμοί έφτασαν, ως μη ώφειλε, και μέσα στην ίδια τη Βουλή, ακόμα και στην πόρτα του εισαγγελέα.

Η κρίση που δημιουργήθηκε δρα καταλυτικά σε τρία επίπεδα:

(α) Κατά πρώτο και κύριο λόγο στη σχέση ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο και την πόλη.

(β) Στο ίδιο το Τμήμα.

(γ) Στα υπόλοιπα Τμήματα του Πανεπιστημίου στο Ρέθυμνο.

(δ) Στις σχέσεις ανάμεσα στα Τμήματα του Πανεπιστημίου στο Ρέθυμνο και αυτά του Ηρακλείου.

Και σαν να μην έφταναν όλα τα άλλα, κάτω από την αγανάκτηση και την πίεση της κοινής γνώμης μπήκαν στο τραπέζι δύο πολύ σοβαρά θέματα. Κατά τη γνώμη μας και τα δύο αποτελούν την πιο σοβαρή και συνάμα επικίνδυνη πτυχή του όλου προβλήματος.

Η ανάκληση της τιμητικής διάκρισης και η επιστροφή του τίτλου.

Το ζήτημα, από ό,τι διαβάσαμε στις εφημερίδες, απετέλεσε αντικείμενο συζήτησης στην τελευταία συνεδρία του Τμήματος, όμως λόγω των σοβαρών αντιρρήσεων που διατυπώθηκαν αποφασίστηκε η αναβολή της για μετά τις διακοπές των Χριστουγέννων.

Θα είμαστε κατηγορηματικοί για το θέμα αυτό. Είναι απαράδεκτο η όποια απόφαση να είναι αποτέλεσμα της πίεσης από την κοινή γνώμη. Αν γίνει κάτι τέτοιο ανοίγεται ένα κακό προηγούμενο. Εδώ είναι απαραίτητη η διακριτική απόσταση ανάμεσα σε Πανεπιστήμιο και Κοινωνία. Η όποια απόφαση είναι υπόθεση του Πανεπιστημίου και ουδενός άλλου. Διαφορετικά καταρρακώνεται η αξιοπρέπεια και η σοβαρότητα του Πανεπιστημίου. Το Ρέθυμνο δεν χρειάζεται ένα επαρχιώτικο περιδεές ίδρυμα. Χρειάζεται ένα σοβαρό, περήφανο ίδρυμα που να λέει ευθαρσώς και τίμια τα «σύκα, σύκα και τη σκάφη, σκάφη». Λόγω της σημασίας του θέματος, η όποια απόφαση θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα σοβαρής και επίπονης επεξεργασίας, και μάλιστα λόγω, των διαστάσεων που έχει πάρει το όλο θέμα, να μην εκφράζει μόνο το Τμήμα αλλά ολόκληρη την ακαδημαϊκή κοινότητα. Και την απόφαση αυτή πρέπει να τη σεβαστούμε όλοι. Και δημοσιογράφοι και δημοσιογραφούντες πολίτες. Το ξαναλέμε, είναι μια απόφαση που πρέπει να πάρει το Πανεπιστήμιο μόνο του. Ως πόλη πρέπει να έχουμε πλήρη και ανεπιφύλακτη εμπιστοσύνη στον πρύτανη και τη Σύγκλητο. Ας τους αφήσουν να λειτουργήσουν σύμφωνα με το ήθος και τις επιστημονικές τους αρχές.

Η ανάμειξη του εισαγγελέα αποτελεί μια επίσης δυσάρεστη και επικίνδυνη εξέλιξη της όλης ιστορίας. Αν θα πρέπει να υπάρχει μια διακριτική απόσταση ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο και την Κοινωνία, η απόσταση αυτή θα πρέπει να γίνεται ακόμα διακριτικότερη σε θέματα που αφορούν στη σχέση ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο και τον εισαγγελέα. Απαραίτητος όρος λειτουργίας ενός σοβαρού Πανεπιστημίου είναι το πνεύμα και το κλίμα ελευθερίας και όχι ο φόβος και η απειλή του εισαγγελέα. Και δε μιλάμε για τις περιπτώσεις που παραβιάζεται εξόφθαλμα ο Νόμος και η νομιμότητα και όπου η παρέμβαση του εισαγγελέα και επιθυμητή και αναγκαία..

Εν τάξει, μετά από το θόρυβο και τα υπονοούμενα που ακούστηκαν ο εισαγγελέας αναγκάστηκε να παρέμβει. Όμως το θέμα είναι ότι η συγκεκριμένη διαδικασία κινήθηκε, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω στο πλαίσιο του υφισταμένου νομικού πλαισίου και κάτω από τις αντιδράσεις και την πίεση της κοινής γνώμης. Επομένως όσο πιο γρήγορα και πιο διακριτικά τελειώσει η εισαγγελική ανάμειξη τόσο το καλύτερο για το Πανεπιστήμιο, την πόλη και τις δικαστικές της αρχές. Το θέμα είναι σοβαρό και δε θα πρέπει να επιτρέψουμε να δημιουργηθεί ένα κακό προηγούμενο.

Το πρώτο και κύριο είναι να ξεκινήσει άμεσα συνεργασία ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο και τις τοπικές αρχές, ώστε η όλη υπόθεση να κλείσει όσο γίνεται πιο σύντομα, πιο αθόρυβα και πιο διακριτικά. Ο εισαγγελέας σε ό,τι τον αφορά μπορεί να συμβάλλει κι αυτός, χωρίς αυτό να σημαίνει διάθεση για το οποιοδήποτε κουκούλωμα. Εδώ οι εφημερίδες και οι δημοσιογράφοι μπορούν να βοηθήσουν υπεύθυνα και αποτελεσματικά. Το ξαναλέμε. Χρειαζόμαστε ένα ελεύθερο, υπερήφανο και ατσαλάκωτο Πανεπιστήμιο. Το θέμα αυτό είναι αδιαπραγμάτευτο για την πόλη.

Μπορούν όμως να βγουν και θετικά αποτελέσματα από την κρίση; Αναμφισβήτητα ναι! Σε κάθε ώριμη κοινωνία η όποια κρίση μπορεί να αποτελέσει αφορμή και έναυσμα για την υπέρβασή όχι μόνο της συγκεκριμένης περίπτωσης, αλλά της γενικότερης κρίσης στο πλαίσιο της οποίας οι επί μέρους κρίσεις αποτελούν απλώς συμπτώματα και όχι την ουσιαστική πάθηση που κρύβεται κάτω από τα συμπτώματα. Μετά από την κρίση αυτή θα είναι μεγάλο κέρδος αν:

-γίνει κοινή συνείδηση η ενεργής και υπεύθυνη συμμετοχή των ακαδημαϊκών στη λειτουργία και τις αποφάσεις που αφορούν το Τμήμα τους,

-κατοχυρωθεί η δυνατότητα παρέμβασης στις αποφάσεις των Τμημάτων των ανωτέρων οργάνων διοικήσεως, (ήταν τραγική η εικόνα του πρύτανη να προσπαθεί να πείσει την κοινή γνώμη ότι… δεν είναι ελέφαντας και ότι δεν ήταν σε θέση να αναστρέψει την απόφαση του Τμήματος. Ας τολμήσουν κάποτε οι ακαδημαϊκοί μας να θέσουν το δάκτυλό τους σε κάποιες πληγές που έχει ανοίξει η ακαδημαϊκή αυθαιρεσία. Στο κάτω κάτω ας αναγνωρίσουν ότι ουδείς, ούτε οι δυνατότητες που τους παρέχει η Γενική Συνέλευση του Τμήματος, ούτε το θεσμικό τους πλαίσιο, ούτε ο ίδιος ο Πάπας είναι αλάνθαστοι),

-τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας δείξουν ότι κατανοούν και σέβονται τις ευαισθησίες και τις οδυνηρές εμπειρίες της τοπικής κοινωνίας,

-η τοπική κοινότητα τηρήσει την απαιτούμενη διακριτική απόσταση και σεβασμό προς την ακαδημαϊκή κοινότητα και αφήσει ελεύθερο το Πανεπιστήμιο να λειτουργεί σύμφωνα με τις αρχές και το ήθος της επιστήμης και της έρευνας.