Του ΓΙΩΡΓΗ ΕΜΜ. ΜΑΥΡΟΤΣΟΥΠΑΚΗ*
Το ηλεκτρονικό βιβλίο (e book) είναι μια πραγματικότητα στη σύγχρονη εποχή είτε το θέλουμε είτε όχι. Το δεύτερο σκέλος της διάζευξης αφορά κυρίως τους μεγαλύτερους στην ηλικία αναγνώστες, που έχομε συνηθίσει αλλιώς τη διαδικασία της ανάγνωσης. Το άμεσο «ψαύσιμο», με το φυλλομέτρημα, την υπογράμμιση, τις σημειώσεις στο περιθώριο, η «θωπευτική» θα ‘λεγε κανείς αλληλεπίδραση, είναι μερικά από αυτά που προσδιορίζουν την επικοινωνιακή σχέση με το τυπωμένο στο χαρτί κείμενο ως βιβλίο, κάνοντάς το συχνά, εκτός από μέσο που ικανοποιεί τις μαθησιακές, ερευνητικές ή «ψυχοθεραπευτικές» ανάγκες μας, και αντικείμενο συναισθηματικής σχέσης που δύσκολα αποχωριζόμαστε.
Η τωρινή όμως ηλεκτρονική πραγματικότητα με τις καταιγιστικές εξελίξεις σε όλους τους τομείς επιβάλλει σιγά σιγά τους κανόνες της και προτρέπει -δεν επιτάσσει ακόμη- την προσαρμογή σε αυτές. Η ηλεκτρονική ανάγνωση δεν ξέρω αν μπορεί να εκτοπίσει την παραδοσιακή στο έντυπο- στο χώρο του Τύπου πάντως είναι φανερή η επέκτασή της – παρά τις όποιες δυσκολίες έχει τα πλεονεκτήματά της, άξια να την κάνουν συχνά αφορμή επιλογής. Είναι θέμα άσκησης, συνήθειας και προσαρμογής για τους αλλιώτικα μαθημένους.
Μια καλή ευκαιρία γι’ αυτό είναι το καινούριο βιβλίο του Γιώργου Φρυγανάκη: «Ρεθυμνιώτες λογοτέχνες του 20ου αιώνα», που έχει εκδοθεί σε ηλεκτρονική μορφή και είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο.
Ο Γιώργος Φρυγανάκης συνεχίζοντας ακάματος τη συγγραφική και εκδοτική του δραστηριότητα, παραδίδει στα τοπικά Γράμματα το τελευταίο πόνημά του, διαφορετικού περιεχομένου και στόχευσης από τα προηγούμενα. Έλειπε από το Ρέθυμνο των Γραμμάτων μια ιστορική – γραμματολογική επισκόπηση των λογοτεχνικών πεπραγμένων του 20ου αιώνα και η παρουσίαση των σημαντικών δημιουργών της περιόδου. Κάποιοι από αυτούς ήταν άγνωστοι στο ευρύ κοινό. Αλλά και για τους γνωστότερους, εκτός από τους πανελλήνια αναγνωρισμένους, οι πληροφορίες ήταν σκόρπιες ή ασυστηματοποίητες μέσα από δημοσιεύσεις σε εφημερίδες ή περιοδικά.
Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας με την επιμονή και την ερευνητική συνέπεια που τον διακρίνει συγκέντρωσε στοιχεία για την εποχή και τους λογοτέχνες, βιο-εργογραφικά δεδομένα για τον καθένα, παράλληλα με την περιδιάβαση στο έργο τους και την κριτική αποτίμησή του.
Έτσι στον Α’ τόμο, που παρουσιάζει τώρα, προβάλλει εννέα Ρεθεμνιώτες λογοτέχνες μέσα από τις παραπάνω αναφορές. Πρόκειται για τους: Γιώργη Καλομενόπουλο, Γιώργη Γεωρβασάκη, Σπύρο Λίτινα, Γιάννη Μανούσακα, Παντελή Πρεβελάκη, Γιάννη Δαλέντζα, Ανδρέα Νενεδάκη, Μανόλη Αναγνωστάκη και Μανόλη Κούνουπα.
Στα προλεγόμενά του αναφέρει: «Η συγκεντρωτικά ανατύπωση των «αποτυπωμάτων» μου αυτών είναι ένας ελάχιστος φόρος τιμής στους πνευματικούς εργάτες του Ρεθύμνου που με το έργο τους ξεπέρασαν τα πρόσκαιρα επικήδεια λόγια που λέγονται συνήθως …για τον καθένα παρατίθενται: το βιογραφικό του, μια περιδιάβαση στο σύνολο του έργου του, αναλυτική κριτική παρουσίαση κάποιου ή κάποιων έργων του και ποιητικές ή πεζές αφιερώσεις στο πρόσωπό του… Η κατάταξη των λογοτεχνών δεν είναι αξιολογική αλλά ηλικιακή, ούτε αποτελεί, βέβαια, αξιολογική στάση η έκταση των δημοσιευμάτων μου».
Είναι μια εργασία που πραγματικά καλύπτει ένα κενό, προσφέροντας τη δυνατότητα στον ενδιαφερόμενο αναγνώστη να ενημερωθεί για το λογοτεχνικό «γίγνεσθαι» του Ρεθύμνου από την περίοδο της Κρητικής πολιτείας μέχρι πρόσφατα, παρακολουθώντας ταυτόχρονα, σε ένα βαθμό, και τα κοινωνικά δρώμενα.
Ενδεικτικά σημειώνονται, από τα πολλά, σημεία από τα περιεχόμενα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον:
Από τα Εισαγωγικά: Η αναφορά στους προδρόμους, πρωτεργάτες και γενικά στους δημιουργούς της περιόδου της Αυτονομίας, καθώς και στα περιοδικά και στις εφημερίδες που κυκλοφόρησαν την ίδια εποχή (1898-1913).
Η παρουσίαση της πνευματικής δημιουργίας και των επώνυμων εκπροσώπων της στον χώρο της λογοτεχνίας, της ιστορίας, της λαογραφίας και της φιλολογικής έρευνας, κατανεμημένης στις περιόδους 1913-1940 και 1940-2000,με την τελευταία να επιμερίζεται ανά δεκαετία.
Από το έργο του Γιώργη Καλομενόπουλου: «Τα τραγούδια του παλιού Ρεθέμνους» και οι «Κρητικές αύρες», με τις ποιητικές αναφορές στο παλιό Ρέθυμνο και τους ανθρώπους του, στην κοινωνική διαστρωμάτωση με τους «υψηλά» και «χαμηλά» ευρισκόμενους ανθρώπους, ιδωμένους συχνά με ευθυμογραφική διάθεση, στις ειδυλλιακές τοπιογραφικές εικόνες, στις νοσταλγικές αναπολητικές θύμησες, αλλά και στη συγκαταβατική – σαφώς προοδευτική και ενωτική- παρουσίαση του διαφορετικής θρησκευτικής άποψης πληθυσμού του Ρεθύμνου.
Τα σονέτα του Γιώργη Γεωρβασάκη, με μια ποιητική έκφραση περιγραφική-αφηγηματική και με περιεχόμενο θρησκευτικό, φιλοσοφικό, ιστορικό, ερωτικό και αυτοαναφορικό.
Από την ποίηση και την πεζογραφία του Σπύρου Λίτινα, η έμφαση σε θέματα κοινωνικά, φυσιολατρικά, εορταστικά, η γλωσσική του εκφραστική ροπή στην κρητική διάλεκτο και η ενασχόλησή του με την ετυμολογία της.
Από την ξεχωριστή προσωπικότητα του Γιάννη Μανούσακα, οι λαϊκές του καταβολές, η ένταξή του στην Αριστερά, η συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση, οι συνέπειες αυτών των επιλογών του, οι περιπέτειές του ως φυγόδικου, φυλακισμένου και εξόριστου και η λογοτεχνική αποτύπωσή τους σε αυτοβιογραφικά μυθιστορήματα, όπως ο «Φυγόδικος», η «Ακροναυπλία», ο «Χαλασμός» κ.α.
Για τον Γιάννη Δαλέντζα, η επίσης αγωνιστική του στάση στα χρόνια της Κατοχής και οι επακόλουθες περιπέτειες. Η μέσα από το λογοτεχνικό του έργο αυστηρή κοινωνική κριτική των ντόπιων εκφραστών του πολιτικαντισμού, του υποκριτικού καθωσπρεπισμού, του ψευτοανθρωπισμού, του ψευτοπαλληκαρισμού και η αποδοκιμασία της εκμετάλλευσης των αδυνάτων, αλλά και από την άλλη πλευρά ο έπαινος της αυθεντικότητας του ήθους και της ανιδιοτελούς προσφοράς.
Για τον Ανδρέα Νενεδάκη, οι «Βουκέφαλοι» και η «Άδεια Ηνιοχείας», που αναφέροντα στα κοινωνικώς κρατούντα στην πόλη του Ρεθύμνου από την αρχή του 20ου αιώνα μέχρι τον Μεσοπόλεμο, το «Μπιρ Χακίμ» με τις εμπειρίες από τη Λεγεώνα των Ξένων στο μέτωπο της Βόρειας Αφρικής κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και τα σχόλια στα άλλα πεζογραφικά του έργα με τα αντιπολεμικά και αντιρατσιστικά μηνύματα.
Για την πολύπλευρη προσωπικότητα του Μανόλη Κούνουπα, η κοινωνική και φυσιολατρική ευαισθησία που αποτυπώνονται σε πεζογραφικά έργα σχετικού περιεχομένου, στα οποία απηχούνται οι υψηλού ιδεολογικού χαρακτήρα αντιλήψεις του και η ποίησή του στην κρητική ντοπιολαλιά, που είναι ένα «προσκύνημα» στη φύση και στα έμψυχα και άψυχα δημιουργήματά της.
Στους Ρεθυμνιώτες λογοτέχνες ο Γ. Φρυγανάκης συμπεριλαμβάνει, βέβαια, και τους πανελληνίως γνωστούς και καταξιωμένους συντοπίτες μας Παντελή Πρεβελάκη και Μανόλη Αναγνωστάκη, στο έργο των οποίων κάνει εκτεταμένη αναφορά, επισημαίνοντας τα βασικά γνωρίσματα της λογοτεχνικής τους παρουσίας. Σχολιάζει με χρονολογική σειρά έκδοσης τα πεζά και τα ποιητικά δημιουργήματα του καθενός και αναδεικνύει την κοινωνική, πολιτική και πνευματική δραστηριότητά τους. Πρόκειται για μια συγκεντρωτική, πολύ χρήσιμη αποτίμηση της προσφοράς και των δύο.
Γενικά, με το βιβλίο του αυτό ο Γ. Φρυγανάκης δίδει τη δυνατότητα στον Ρεθεμνιώτη αλλά και στον ευρύτερα ενδιαφερόμενο για την τοπική λογοτεχνική παραγωγή, να ενημερωθεί υπεύθυνα για την κίνηση στο πεδίο αυτό στο χρονικό διάστημα που καλύπτει, να κρίνει και να αξιολογήσει το έργο των αναφερόμενων, και κυρίως, όπως λέει ο ίδιος «να ενισχύσει τη φιλαναγνωσία με αντικείμενο την τοπική λογοτεχνία και την αδελφή της την τοπική ιστορία‧ μια φιλαναγνωσία, βέβαια, που αντίκειται στο στείρο και ανούσιο τοπικισμό».
Με το καλό και στον Β’ τόμο.
Οι ενδιαφερόμενοι να λάβουν το βιβλίο στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο τους μπορούν να επικοινωνήσουν με τον συγγραφέα.
* O Γιώργης Εμμ. Μαυροτσουπάκης είναι φιλόλογος