«Ο περίτεχνος λόγος διαποτίζεται από μιαν ακαταμάχητη γοητεία αλλά και δύναμη. Είναι θεομηνία που ρημάζει, αύρα που δροσίζει, βροχή που ποτίζει, ρυάκι απαλό που κελαρύζει. Επειδή μας τυλίγει ο ίδιος ουρανός, μπορεί να βοηθήσει σαν ένα χέρι αδερφικό». (Martin Grey, συγγραφέας Πολωνοεβραίος που επέζησε από τα κολαστήρια στρατόπεδα του Ναζισμού).
Μια επιμελημένη εις το έπακρον λογοτεχνική παραγωγή, μια ποιητική όσο και ποιοτική πνευματική δημιουργία ανεφάνη διακριτικά στο ρεθυμνιακό συγγραφικό προσκήνιο. Πρόκειται για την έκδοση της ποιητικής συλλογής «αντι-ΠΟΙΗΤΙΚΑ» του προικισμένου φιλολόγου Γιώργου Δ. Φρυγανάκη.
Το γνωστό προσωπικό, υποδειγματικό λογοτεχνικό ύφος του ποιητή, η απόλυτα προσήλωση του στην αρχαία ελληνική γραμματεία, ιστορία και μυθολογία, συγκερασμένη με μιαν αστείρευτη έμπνευση και έναν γόνιμο, αισθαντικό ποιητικό οίστρο συνεπαίρνουν όπως συνέβη και κατά την πρόσφατη κυκλοφορία των ποιημάτων με τις πληθωρικές δημοσιεύσεις στο έγκριτο φύλλο «Ρέθεμνος» των ποιοτικών εκδόσεων Καραγιαννάκη και της ενθουσιώδους υποδοχής που έτυχαν τα ποιήματα.
Από τα πρώτα δείγματα της ποιητικής συλλογής διαφαίνονται οι σαφείς επιρροές της καβαφικής σχολής αλλά σε ό,τι αφορά το σκωπτικό λόγο, το διεισδυτικό βλέμμα, τη δηκτική σάτιρα και το αριστοτεχνικό ύφος, όμως στην περίπτωση του Γ. Φρ. συνταιριασμένα με μιαν έντιμη ιπποτική στάση, που δείχνει πως η αξιοπρέπεια του ανθρώπου (βλ. σελ. 63 της συλλογής), συνιστά την έσχατη ελπίδα μιας αναγκαίας, ηθικής και λυτρωτικής κάθαρσης.
Μέσα σ’ ένα πνιγηρό κλίμα απογοήτευσης και αποθάρρυνσης με θαυμαστή ειλικρίνεια ο συγγραφέας αποκαλύπτει και καυτηριάζει με «ορθάνοιχτα τα μάτια της ψυχής» τις δυσίατες κοινωνικές πληγές, από τις οποίες αντλεί την αστείρευτη έμπνευσή του. Σ’ αυτό ακριβώς το στοιχείο έγκειται η θεμελιακή ιδιαιτερότητα της ποίησης του Γ. Φρ πνευματικού προϊόντος διάνοιας θρεμμένης με πρωτοποριακά ιδανικά και σφυρηλατημένης επί δεκαετίες σο χώρο της παιδείας. Κι ακόμα διάνοιας με την αξεπέραστη ιδιοφυία και εμβρίθεια, φιλόλογου που εμβαθύνει γνωσιολογικά στην αξεπέραστη αρχαία ελληνική γραμματεία και φιλοσοφία.
Η ποίηση του χαρισματικού παιδαγωγού, πρότυπο διδασκάλου και ευσυνείδητου, πρωτοποριακού, πνευματικού μας δουλευτή ανταποκρίνεται δεόντως στις απαιτήσεις και του πλέον αυστηρού κριτικού. Είναι πεζολογική, άνευ επιρροής από το μέτρο και την ομοιοκαταληξία και σε απόσταση από ένα στείρο, ρηχό σχολαστικισμό ποιημάτων που τα καθιστούν απωθητικά. Εξάλλου η προσέγγιση στην ποίηση του Γ. Φρ. προϋποθέτει, να διαθέτει ο αναγνώστης την επαρκή, απαραίτητη προπαιδεία. Τα ποιήματα της συλλογής είναι ιστορικά, με την έννοια ότι την αρχαία ελληνική ιστορία και μυθολογία πλαισιώνουν εύστοχα τα δικά του προσφιλή θέματα, είτε του παρέχουν τα σύμβολα και τις μεταφορές για την έκφραση των προσωπικών του αντιλήψεων και αναζητήσεων. Ούτω πως ασκεί δριμεία κριτική και προβάλλει ένα αμείλικτο κατηγορώ στις άπειρες, εγγενείς αδυναμίες, παρατυπίες και υπερβασίες τις συνηθισμένες στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι.
Οι ιστορικές μεταφορές, παραπομπές και τα εύστοχα παραδείγματα συνταιριάζουν άψογα με το εννοιολογικό, μεγαλόπρεπο περιεχόμενο και προσδίδουν μιαν απαράμιλλη αισθητική. Εν μέσω μιας υποβόσκουσας και αυξανομένης οσημέραι λεξιπενίας, ο καταξιωμένος φιλόλογος χειρίζεται ένα πλούσιο λεξιλόγιο παραστατικό, και μια στιχουργία με εκφραστική δύναμη ενάργεια και άψογη τεχνική διάρθρωση. Ούτω πως αξιοποιεί τους θησαυρούς της ελληνικής γλώσσας εις το έπακρον και επιτυγχάνει εκλεπτυσμένες αποχρώσεις γεμάτες φρεσκάδα, δροσιά και ζωντάνια.
Έχοντας στις αποσκευές του έξοχα δείγματα ρηξικέλευθης λογοτεχνίας ο Γ. Φρ. έχει καθιερώσει το δικό του προσωπικό ύφος, πότε ιδιόρρυθμο, πότε σκωπτικό και πότε αρχαιοπρεπές αλλά αναντίρρητα εμπνευσμένο και καλαίσθητο. Διακατεχόμενος από αυξημένη ευαισθησία για την διαμόρφωση της γλώσσας και την άρτια δομή της, επιζητεί να εκφέρεται ο λόγος με σαφήνεια και να ‘ναι αισθητικά ορθός.
Πολλοί δημοσιογράφοι στα Μ.Μ.Ε. αλλά και αγορητές στη Βουλή αδιαφορούν για την αισθητική της γλώσσας. Ο λόγος τους εκφέρεται άκομψος, κακόηχος και άχαρος. Την ολιγωρία στην επίτευξη ποιοτικού λόγου, την κακοποίηση της ελληνικής γλώσσας, και την θλιβερή λεξιπενία των Νεοελλήνων στηλιτεύει έντεχνα ο Σεφέρης.
Όλα γίνονται στην Ελλάδα
σα να μας κινεί
ένα θανάσιμο μίσος για τη λαλιά μας
το κακό είναι τόσο μεγάλο
που μόνο σα φαινόμενο ομαδικής ψυχοπάθειας
θα μπορούσε κανείς να τα εξηγήσει.
Χαίρομαι τους επιστήμονες που μετά από προσεγμένη επιλογή απεφάσισαν να σπουδάσουν μιαν ανθρωποκεντρική επιστήμη όπως η φιλολογία. Και τούτο όχι μόνον επειδή κατέχουν την ελληνική γλώσσα, σε όλο το εύρος, αλλά έχουν και το παγκοσμίως μονάκριβο προνόμιο, να διαβάζουν και να κατανοούν τη γλώσσα του Ομήρου, του Πλάτωνα και των τραγικών ποιητών απευθείας από το πρωτότυπο. Εξ’ άλλου εγγράφεται εις το ενεργητικό τους, ότι έχουν ενδιατρίψει δεόντως εις την πάρτεπνη ετυμολογία. Μεταξύ αυτών συναριθμείται ο καταξιωμένος εκπαιδευτικός Γ. Φρ. ο αρχαιοδίφης και αρχαιογνώστης και πλέον και άλλων προικισμένος με ένα μοναδικό γλωσσικό αισθητήριο και με ασυνήθιστες, γλωσσοπλαστικές ικανότητες εκ παραλλήλου με μιαν ακαταπόνητη εργατικότητα.
Θα ‘λεγα εν παρενθέσει ότι μια στοιχειώδης προσέγγιση, μια πνευματική επικοινωνία και διανοητική ενασχόληση με την αρχαιότητα σε όλους τους τομείς του επιστητού (της γνώσης, της αλήθειας, της φιλοσοφίας) θα μπορούσε να επιβοηθήσει τη νέα γεννά, ακόμα και εκείνην της τεχνολογικής κατεύθυνσης, στην προσπάθεια να διευρύνει τους ορίζοντες πέραν των αναγκαίων γνώσεων. Τα φτηνά, τα ευτελή και τα χιμαιρικά ενδιαφέροντα, τα οποία κυνηγούν πολλοί νέοι, επισημαίνουν την αναγκαιότητα εξοικείωσης όλων μας με τα περιλάλητα αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, η οποία ευτυχώς παραμένει σφύζουσα και θάλλουσα στον υπόλοιπό κόσμο.
Δείγμα από τις γλωσσοπλαστικές και ενίοτε λεξιπλαστικές ικανότητες του συγγραφέα το ποίημα «Λεκτική μασκαράτα» (σελ. 29)
Στο «Ο Ναιναίκος» (σελ. 34) σκοπίμως ανορθόγραφο, στηλιτεύει την υποκρισία και την ασύστολη ατιμία της προδοσίας (σελ. 34)
Στο «Η δίκην» συναντάμε ένα ανελέητο μαστίγωμα κατά του φαρισαϊσμού και της κούφιας ρητορικής (σελ. 36).
Έξοχο και ανυπέρβλητο, το αιχμηρό και με δεόντως σκωπτικό ύφος το «Οι θεατρίνοι» με μια πασίδηλη παραπομπή (σελ. 42).
Στο «Ο Προϊστάμενος» σελ.44 θίγεται έντονα η οίηση του αριβίστα, του καιροσκόπου, του τυχοδιώκτη (σελ.44).
Στο «Ευρώπη μην ξεχνάς» σελ. 48 συναντάμε μια εύστοχη ρεαλιστική απόδοση και θαυμάσια μεταφορά του μύθου της Αρπαγής της Ευρώπης από το Δία μεταμφιεσμένο σε ταύρο (σελ. 48).
Ο Γ. Δρ. διανθίζει την ποίησή του με στοιχεία που εμφαίνουν πνευματώδη χαρακτήρα, καλλωπίζουν και ευπρεπίζουν τους στίχους. Ούτω πως στο «Ποίηση SOS» σελ. 40 συναντάμε εύγλωττα λογοπαίγνια δηλαδή λέξεις ομόηχες, αλλά διαφορετικής σημασίας (σελ. 56). Αλλού οι συνεχείς επαναλήψεις λέξεων υπερτονίζουν το εννοιολογικό περιεχόμενο όπως π.χ. στο έξοχο «Από φόβο!» (σελ. 56) που είναι μια υπαινικτική αναφορά στο αξιόμεμπτο ελάττωμα της δειλίας.
Εμφορούμενος ο Γ. Φρ. από ηθικές αρχές και εμπνεόμενος από υψηλά ιδανικά, αλλά και όντας μικρασιατικής καταγωγής από τον πατέρα, ας θυμηθούμε την αγιοτόκο Καππαδοκία, στο ποίημα «Μασκοφόροι» (σελ. 138) μαστιγώνει αλύπητα την κοινωνική υποκρισία. Και εδώ όπως και αλλού με λέξεις ομόηχες που ταυτίζονται μεν ηχητικά, όχι όμως και στη σημασία π.χ. στο «Μασκοφόροι» (σελ. 138) «Μάσκες ευθυμίας και αθυμίας, αυταρέσκειας και δυσαρέσκειας… Μέχρι που γίνετ’ αίσθηση μας η ψευδαίσθηση».
Με αυτό το ύφος το σκωπτικό, το αιχμηρό, ενίοτε και οργίλο και παράλληλα αριστοτεχνικό και ευδόκιμο, επιδιώκει μιαν άψογη τεχνική αρτιότητα στο στίχο, ώστε να αποδώσει φυσικότητα και μουσικότητα στην έκφραση. Ούτω πως συνεχίζει ο Γ. Φρ. σε όλα τα επόμενα όπως και στα προηγούμενα γλωσσικά κοσμήματα της ποιητικής συλλογής π.χ. «Οι επίορκοι» (σελ. 146) «Αθηναϊκή ηγεμονία» (σελ. 153) «Νεποτισμός» (σελ. 159).
Δικαιολογημένος ο εκθειασμός στην «Αμφισβήτηση» (σελ. 165) και σε ό,τι αγαθό έχει προκύψει από αυτήν, από τους Σωκράτες και τους Κολόμβους μέχρι τους όπου γης ρηξικέλευθους κοινωνικούς-επαναστάτες.
Η ηθελημένη και ναρκισσιστική αδιαφορία ο Γ. Φρ. στο ποίημα «Ο αδιάφορος» παραπέμπει τον αναγνώστη συνειρμικά στην παραβολή του καλού Σαμαρείτη «Αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σ’ εαυτόν».
Δικαιολογημένες και τιμητικές οι ποιητικές αναφορές σε εξέχουσες προσωπικότητες.
«2012» Έτος Βρεττάκου χωρίς Βρεττάκο» (σελ. 118) «Στο Νίκο Καζαντζάκη» (σελ. 200) «Ο Δημοσθένης» (σελ. 202) «Επιτύμβιο στον Εμμ. Κριαρά» (σελ. 258) «Στου ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη» (σελ. 344) «Με Καζαντζάκη και Πρεβελάκη» (σελ. 173) «Στερνό αντίο στο Μαντέλα» (σελ. 206).
Για την ύψιστη, πνευματική προσφορά αυτών των χαρισματικών, πνευματικών δημιουργιών αξίζει πάντοτε αυτή και κάθε άλλη, αναφορά εις μνήμην.
Ένα περίτεχνο, ψυχογραφικό, θα ‘λεγα, ποίημα της συλλογής (σελ. 223), είναι το «Νρεπόμαστε…» (σελ. 223) που μας μεταφέρει σ’ έναν παρεμφερή στίχο του Κωστή Παλαμά. Τον σημειώνω: «Στην αργατιά στη χωριατιά, το χιόνι, η πείνα, η γρίπη, οι λύκοι, ποτάμια, πέλαγα, στεριές, ξολοθρεμές και φρίκη, χειμώνας άγριος κι η φωτιά καλοκαιριά στην καμάρα μου Ντρέπομαι για την ζέστα μου και για την ανθρωπιά μου».
Ο Γ. Φρ. διακρίνεται, όπως ήδη έχομε αναφέρει για το διεισδυτικό του πνεύμα στην αρχαία ελληνική γραμματεία, ιστορία και φιλοσοφία. Μελέτησε όχι από κάποια συμβατική…… «διπλωματική» υποχρέωση, αλλά από μια ασυνήθιστη δημιουργική έφεση, να εμβαθύνει στα μηνύματα των αρχαίων κειμένων και εμπνεόμενος από αυτά να μας δώσει σήμερα αυτά τα μικρά υπέροχα αριστουργήματα. Ένα από αυτά και το: «Ένα μάθημα ιστορίας», (σελ. 229), στο οποίο ο τίτλος κυριολεκτεί. Αλλά και το εν συνεχεία «Δεν ντράπηκε» της (σελ. 231). Όλα όσα εκπορεύονται από μια συναισθηματική φόρτιση του συγγραφέα, έναν έντονο ψυχισμό. Ένα αναπάντητο, καίριο όσο και αμείλικτο ερώτημα το «Εσύ τι έκανες;» (σελ. 244).
Αξιομνημόνευτη η παραδειγματική, θαυμαστή ανιδιοτέλεια στο «Οι μικρόψυχοι και οι μεγαλόψυχοι» (σελ. 256).
Η ιστορία και η μυθολογία μας διδάσκουν για το παρόν και για το μέλλον και ο Γ. Φρ. επιλέγει και μας μεταφέρει πλείστα υπέροχα απαράμιλλα παραδείγματα όπως πχ «Περίανδρος και Θρασύβουλος» (σελ. 261) «Οι Ανταίοι» (σελ. 271) «Δεν καταδέχτηκε» (σελ. 273) «Ο κρυπτοκράτης» (σελ. 274) «Η αρπαγή της Περσεφόνης» (σελ. 278) «Ου φροντίς Ιπποκλείδη» (σελ. 365) «Ιππίες» (σελ. 326) «Το ύβρις πολλών ρίχτερ» (σελ. 282) είναι αξιέπαινο το «Μεσόγειος υγρό νεκροταφείο» (σελ. 330) συγκινεί βαθιά.
Αλλά και η κάθε σελίδα της….. «αντι-ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ» συλλογής του Γ. Φρ. αποπνέει μιαν εκλεπτυσμένη ευαισθησία και παραδειγματίζει με μια υποδειγματική ευσυνειδησία. Ποίηση ενός ποιοτικού, περίτεχνου λόγου, απαύγασμα προβληματισμού και ωρίμου σκέψεως, η οποία αντικατοπτρίζει τον ψυχικό κόσμο του συγγραφέα. Έχεις την αίσθηση ότι μεταφέρεσαι σε μιαν άλλη διάσταση, ότι βρίσκεσαι σ’ έναν κόσμο αδιάφορο, άδικο, αναίσθητο, άπονο, άκαρδο και ανάλγητο. Συνελόντι ειπείν τα εν συνόλω 205ποιήματα του Γ. Φρ διακρίνονται για την ασυνήθιστη πρωτοποριακή τεχνοτροπία και την έμφυτη, σπάνια αισθαντικότητα. Με σθένος που καταπλήσσει και με την ανάλογη, ασυνήθιστη παρρησία εγκαλεί όσους καθεύδουν και μας εντυπωσιάζει σ’ ένα ρεσιτάλ καλλιέπειας έντεχνου λόγου.
Με συσσωρευμένη αγανάκτηση και με μια στεντόρεια κραυγή διαμαρτυρίας παροτρύνει για μιαν έγερση από την νάρκη των εφησυχασμένων συνειδήσεων, μ’ ένα μαστίγωμα κατά της κοινωνικής υποκρισίας και της εξόφθαλμης περιρρέουσας αδικίας. («Εσύ τι έκανες;» σελ. 244).
Δεν έχω το προνόμιο ενός επαΐοντος φιλολόγου για μια περαιτέρω αποτίμηση και αξιολόγηση του περισπούδαστου αυτού πονήματος, ωστόσο είναι βέβαιο ότι αυτή η αξεπέραστη πνευματική δημιουργία, θα τύχει της δέουσας ακαδημαϊκής αναγνώρισης και θα καταξιωθεί σε μια περίοπτη θέση στα νεοελληνικά γράμματα.
Δημιουργία εξωφύλλου: Ελπίδα Χατζηκωνσταντή
Επιμέλεια έκδοσης: Πλάτων Μαλιάγκας
Εκδόσεις: Carpe Librium, Σόλωνος 99, Αθήνα
Σελ: 447