Πλησιάζουμε στο τέλος του αφιερώματός μας στους γιατρούς του Ρεθύμνου που άφησαν εποχή. Αυτό δεν σημαίνει ότι η έρευνα σταματά εδώ. Οι αφορμές για τη συνέχεια μιας προσπάθειας δεν σταματούν εδώ. Και πάντα θα καλύπτουμε τις όποιες παραλείψεις με την αναφορά όσων αθέλητα έχουν παραλειφθεί μόλις η έρευνα μας δίνει κάποια στοιχεία για τη προσωπικότητα και το έργο τους.
Συνεχίζοντας σήμερα το αφιέρωμά μας θα ξεκινήσουμε με έναν από τους πλέον άγνωστους γιατρούς του Ρεθύμνου αλλά με σημαντική γήινη πορεία.
Γεώργιος Τσαγρής
Πλησιάζοντας κοντά στην πρώην Εθνική Τράπεζα συναντούμε το δρόμο που φέρει το όνομά του αλλά πόσοι γνωρίζουν ποιος ήταν ο Γεώργιος Τσαγρής;
Κι όμως ήταν σπουδαίος και ως άνθρωπος. Ευγενικός, μειλίχιος, χαμηλών τόνων και γεμάτος αγάπη για τον τόπο και τους ανθρώπους του.
Αυτός ήταν στρατιωτικός γιατρός. Είχε αναλάβει με δική του πρωτοβουλία την περίθαλψη των στρατιωτών που επέστρεφαν τραυματίες από τον πόλεμο του 40.
Μεταξύ αυτών ήταν και ο Ζαχαρίας Αρχοντάκης ο ήρωας του Πουντα-Νορτ, όταν ήρθε από το μέτωπο με σοβαρής μορφής κρυοπαγήματα.
Το 1920, ο Τσαγρής, είχε αποσταλεί από την ελληνική κυβέρνηση στην Γ’ Εθνοσυνέλευση στην Ανδριανούπολη, ως εκπρόσωπος της Ελληνικής Κυβέρνησης για τη μεγάλη Ελλάδα, που οραματιζόταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος όπου και υπηρέτησε από 1/11/1920 μέχρι και 21/9/1922.
Εξελέγη στη συνέχεια βουλευτής στο Νομό Ρεθύμνης στη Δ’ εθνοσυνέλευση από 16 Δεκεμβρίου 1923 έως 30 Σεπτεμβρίου 1925. και πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στον τόπο του από τη θέση αυτή.
Μετά την απομάκρυνση του Αθανασίου Παπαθανασίου, εγκάθετου νομάρχη της Μεταξικής δικτατορίας, αρχές του 1941, τοποθετήθηκε στη θέση αυτή ο Γεώργιος Τσαγρής που έχαιρε της γενικής εκτίμησης από όλους.
Προσπαθούσε να είναι κοντά στις οικογένειες των στρατιωτών που έλειπαν στο μέτωπο, είχε πάντα την πόρτα του ανοιχτή σε όποιον χρειαζόταν την ιατρική του βοήθεια και παρέμενε ο κοινής αποδοχής τοπικός άρχοντας.
Η σύσκεψη που έγινε στην Εθνική Τράπεζα της οδού Τσουδερών, με τον αρχηγό της Χωροφυλακής Κρήτης Μανιουδάκη στάθηκε μοιραία και γι’ αυτόν. Σκοτώθηκε από βόμβα στις 22 Μαΐου, 1941. Η θυσία του υπενθυμίζεται στις γενιές από τη μαρμάρινη επιγραφή έξω από το κτίριο της πρώην Εθνικής Τράπεζας που τοποθετήθηκε στις 8 Νοεμβρίου 1949 από τον Ιατρικό Σύλλογο.
Μόσχος Αλ. Μοσχάκης
Ένας πραγματικός αγωνιστής και της ζωής, αφού κατάφερε να σπουδάσει με μεγάλες θυσίες και κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες ήταν ο Μόσχος Μοσχάκης. Ανώτατος Γενικός Αρχίατρος, πρωτότοκος γιος του Αλέξανδρου και της Μαρίας Σημαντήρη.
Γεννήθηκε στο Μέρωνα το 1898. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές αποφάσισε να συνεχίσει στο Πανεπιστήμιο με όνειρο να γίνει ένας καλός γιατρός. Ούτε η απόλυτη φτώχεια, ούτε και οι τόσες αντίξοες συνθήκες της εποχής τον επηρέασαν. Ενδεικτικό της τόλμης του είναι ότι διάβαζε κάτω από τους φανοστάτες στο δρόμο επειδή ακριβώς δεν είχε στο κατάλυμα που έμενε ούτε τις στοιχειώδεις ανέσεις. Κι όμως τέλειωσε με άριστα τις σπουδές του. Φοιτητής ακόμα επιστρατεύθηκε στη Μικρασιατική εκστρατεία. Βίωσε τη φρίκη της συντριβής στο Σαγγάριο, προσπαθώντας να βοηθήσει τους βαριά τραυματισμένους στρατιώτες. Προσπάθεια εξαιρετικά δύσκολη, αφού οι τραυματίες ήταν αναρίθμητοι και οι γιατροί λίγοι για να καλύψουν τις ανάγκες. Αυτονόητο ότι όλοι οι γιατροί δεν έπαιρναν ανάσα για να μπορέσουν να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους.
Ο Μόσχος με τον καθηγητή Κοντολέοντα ξεπερνούσε τις δυνάμεις του στο Εσκί Σεχίρ που ήταν το επίκεντρο των επιχειρήσεων.
Ως αρχίατρος της V Mεραρχίας Κρητών επέδειξε αυτοθυσία και ηρωισμό στη εκτέλεση της υγειονομικής υπηρεσίας του και για τις υπηρεσίες του αυτές δέχτηκε εύφημο μνεία και προτάθηκε για απονομή του Πολεμικού Σταυρού.
Συμμετείχε στο Κίνημα του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη με αποτέλεσμα να αποταχθεί από την κυβέρνηση Μεταξά ως αντιβασιλικός αξιωματικός. Με την αποφασιστικότητα που τον διέκρινε ο Μόσχος Μοσχάκης μετά την παράνομη αποστρατεία του έφυγε για το Παρίσι, όπου διακρίθηκε για τις επιστημονικές του ικανότητες εργαζόμενος σε Πανεπιστημιακές κλινικές.
Εκεί ειδικεύθηκε στη γενική χειρουργική και γυναικολογία, ενώ επιδόθηκε και στην επιστημονική έρευνα πάνω στις νευροενδοκρινικές διαταραχές.
Η έκρηξη του νέου πολέμου το 1940 δεν μπορούσε να τον αφήσει αδιάφορο. Ακολουθώντας την φωνή του χρέους επέστρεψε στην Ελλάδα και με εισήγησή του οργανώθηκαν τα φορητά νευροχειρουργεία που έσωσαν πολλούς στρατιώτες χάρις στην άμεση επέμβαση σε κάθε πρόβλημα τραυματισμού τους. Ο ίδιος πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στο Νοσοκομείο Λαρίσης. Ήταν επίγειος θεός για τους στρατιώτες που έσωζε από του χάρου τα δόντια. Η εμπειρία του από την καριέρα σε πανεπιστημιακές κλινικές ήταν εξαιρετική για τα δεδομένα της εποχής. Οι επιτυχίες του, ο ζήλος και η αγάπη που έδειχνε στους αρρώστους του δεν πέρασαν απαρατήρητα από τους ανωτέρους του. Έτσι τιμήθηκε με τον Πολεμικό Σταυρό. Ο στρατηγός Χριστόπουλος επιπλέον εισηγήθηκε στην ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων να κρατήσει τον Μοσχάκη για να μη στερηθεί το στράτευμα τις πολύτιμες υπηρεσίες του.
Κατέβηκε στην Κρήτη το 1942 και εντάχθηκε στην αντίσταση στην ομάδα Ν. Παπαδάκη. Η τόλμη του και η γενναιότητα που έδειχνε σε όλες τις αποστολές που αναλάμβανε του έδωσε την αρχηγία της Εθνικής Αντίστασης Αμαρίου.
Η δράση του αυτή δεν άργησε να κινήσει την προσοχή του κατακτητή. Οι Γερμανοί κατάφεραν να τον συλλάβουν. Κλείστηκε στη φυλακή και από θαύμα μόνο σώθηκε από την εκτέλεση. Μετρούσε ώρες μέχρι την ώρα εκείνη όταν ήρθε η σωτηρία. Με τη βοήθεια του αδελφού του Νικολάου και της αντιστασιακής ομάδας των Τζιφάκη και Πετρακογιώργη κατάφερε να διαφύγει και να σωθεί.
Μετά τον πόλεμο συνέχισε να εργάζεται ως αρχίατρος και στο μεταξύ είχε έρθει και η αποκατάσταση για την παράνομη αποστράτευσή του το 1935. Αποκαταστάθηκε από τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο μετά τον εμφύλιο πόλεμο, λόγω και της αντιστασιακής του δράσης.
Διετέλεσε αρχίατρος των Εθνικών Αντάρτικων Ομάδων, διευθυντής της χειρουργικής κλινικής στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Αθηνών και στη συνέχεια στο Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο Ρεθύμνης. Οι διακρίσεις που ακολούθησαν ήταν σημαντικές. Για τις εξαιρετικές του πράξεις τιμήθηκε και με το Αριστείο Ανδρείας.
Η πολυκύμαντη ζωή του δεν του επέτρεψε να δημιουργήσει οικογένεια σε νεότερη ηλικία.
Παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο τη Δόμνα Κριεζή, της γνωστής ναυτικής οικογενείας αλλά στο χρόνο πάνω η γυναίκα του πέθανε. Ξαναπαντρεύτηκε το 1955, στα 57 του χρόνια, με την Ευδοξία, το γένος Δόξα, και απέκτησε τρεις κόρες. Τη Μαρία Αικατερίνη (Μαρικαίτη) που σπούδασε Νομική και σκηνοθεσία, την Ιωάννα που σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και ΤΕΕΦΑ και είναι καθηγήτρια και την Ευτυχία που σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στη Φιλοσοφική Αθηνών και Υποκριτική στη Δραματική Σχολή ρου Ωδείου Αθηνών. Πρόκειται για τη γνωστή ηθοποιό με πολλές συμμετοχές σε μεγάλες τηλεοπτικές επιτυχίες (Βίος Ανθόσπαρτος – Ευτυχισμένοι μαζί – Και οι παντρεμένοι έχουν ψυχή κ.α.) και στο θέατρο.
Τον περίφημο αυτό άνθρωπο και επιστήμονα σκιαγραφεί με μεγάλο συναίσθημα ο ανιψιός του φαρμακοποιός Αλέξανδρος Μοσχάκης αναφέροντας μεταξύ άλλων:
«Δεν έπινε, δεν κάπνιζε, δεν τραγουδούσε. Κι ας ήταν φοβερά κοινωνικό άτομο, πρώτος στις δεξιώσεις, πρώτος στις εκδηλώσεις και στις παρέες, πρώτος στο κοινωνικό γίγνεσθαι, πρώτος στο ντύσιμο και στο χορό. Όμως θυμάμαι τη μοναδική φορά που μαζί του σε φιλική παρέα στον Αλίαρτο Βοιωτίας, παλικαράκι πρωτόβγαλτο και με την επιτακτική απαίτηση της παρέας να ακουστεί κρητικό τραγούδι πήρα το θάρρος και τραγούδησα: «Σε ψηλό βουνό, σε ριζιμιό χαράκι…».
Ήταν τόσος ο ενθουσιασμός του, που ο νεαρός βλαστός της οικογενείας βγήκε και καλλικέλαδος, που ζήτησε και άναψε τσιγάρο μόλις τέλειωσα το τραγούδι και για πρώτη και ύστερη φορά τον άκουσα να τραγουδάει σε παλαιό ετεοκρητικό σκοπό:
«Μην τον νε κλαις τον αητό, όπου πετά κι ας βρέχει
να κλαις εκείνο το πουλί, όπου φτερά δεν έχει…».
Αυτή η μνήμη με σημάδεψε οριστικά και για πάντα καταλήγει ο Αλέξανδρος Μοσχάκης αναφερόμενος στο θείο που θαύμαζαν όλοι και για τη λεβεντιά του και για την προσωπικότητά του. Το γιατρό που προκαλούσε αίσθηση όπου βρισκόταν και τύχαινε να βρίσκονται ασθενείς που θεράπευσε είτε συγγενείς του που δεν ήξεραν πώς να του εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους. Πέθανε τον Οκτώβριο του 1988 στην Αθήνα σε ηλικία 90 χρόνων.
Γεώργιος Τρανταλλίδης
Γεννήθηκε το 1881, στον Άγιο Ιωάννη τον Καμένο που αποτελεί γενέθλια γη πολλών προσωπικοτήτων του Ρεθύμνου. Οι αντιξοότητες της εποχής του και οι ελάχιστες δυνατότητες που είχε ένα παιδί της επαρχίας, κυρίως, για σπουδές, δεν κατάφεραν να ανακόψουν την πορεία για την κατάκτηση των ονείρων του.
Μετά το Γυμνάσιο, γράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου χωρίς να χάσει καθόλου χρόνο, ολοκλήρωσε με επιτυχία τις σπουδές του και επέστρεψε θριαμβευτής και πτυχιούχος στο Ρέθυμνο.
Λίγο αργότερα τον βλέπουμε να σταδιοδρομεί στο Σπήλι, που ήταν και τότε μια νευραλγική κωμόπολη. Για ένα διάστημα ασκεί το λειτούργημά του εκεί σαν γενικός γιατρός. Καταφέρνει να κερδίζει τους ανθρώπους με την απλότητα και την ανθρωπιά του. Επαινεί και ενθαρρύνει κάθε νέο που θέλει να σπουδάσει και παροτρύνει τους πάντες να βάζουν τον πήχη ψηλότερα στις προσδοκίες του. Γιατί πίστευε πάντα στις απεριόριστες δυνάμεις που κρύβει η ανθρώπινη φύση. Ο Γεώργιος Τρανταλλίδης ήταν άνθρωπος της προόδου και το απέδειξε.
Ο πόλεμος του 1912 τον έφερε στο πεδίο της τιμής. Ως έφεδρος ανθυπίατρος υπηρέτησε σε χειρουργείο. Η ειδικότητα αυτή προκάλεσε το επιστημονικό του ενδιαφέρον. Και μόλις επέστρεψε στη βάση του έβαλε αμέσως μπροστά νέες σπουδές για την εξειδίκευσή του στη χειρουργική. Τελειομανής καθώς ήταν, δεν αρκέστηκε στο πτυχίο που πήρε τελειώνοντας την ειδίκευσή του. Συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι και στο Βερολίνο. Οι εμπειρίες που απέκτησε πλάι σε κορυφαίους χειρουργούς της εποχής του ήταν πολύτιμες.
Ήταν θεμιτή φιλοδοξία να εργαστεί μετά από τόσες λαμπρές σπουδές σε μεγάλη πόλη. Είχε άλλωστε αποκτήσει και καλή φήμη, οπότε ακολούθησε την πρόκληση να διαπρέψει στην επιστήμη του με καλύτερες συνθήκες. Από το 1923 εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Ηράκλειο κατακτώντας με τις επιτυχίες του μια από τις πρώτες θέσεις στο χώρο της επιστήμης του. Πασίγνωστος, επιτυχημένος, ήταν από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της εποχής του.
Η μεγάλη του φήμη συνδυάστηκε όπως ήταν φυσικό και με πλούτο, που χρόνο με το χρόνο γινόταν και μεγαλύτερος, επειδή ο Τρανταλλίδης, εκτός από επιστήμων, αποδείχτηκε και εξαιρετικός επενδυτής. Τα χρήματά του πολλαπλασιάζονταν με γεωμετρική πρόοδο επειδή έκανε σωστές επενδύσεις. Είχε να επιδείξει ταλέντο και στον τομέα αυτό.
Ήξερε να επενδύει κυρίως σε ακίνητα και γη εκμεταλλευόμενος ευκαιρίες σε πλειστηριασμούς. Θα θέλαμε αρκετό χώρο για να απαριθμήσουμε μερικά μόνο από τα αγαθά που απέκτησε. Δυστυχώς όμως δεν κατάφερε να ευτυχίσει σαν άνθρωπος. Απορροφημένος στην επιστήμη του και αφοσιωμένος στον πάσχοντα συνάνθρωπο, απέφυγε να κάνει οικογένεια. Δεν ήταν σίγουρος αν θα έκανε ευτυχισμένους σύζυγο και παιδιά καθώς το λειτούργημά του δεν του άφηνε ελεύθερο χρόνο. Έτσι πέρασαν τα χρόνια και κάποια στιγμή έφθασε και το μοιραίο χτύπημα για ένα χειρουργό. Η προσβολή από πάρκινσον ανέκοψε τη σπουδαία του καριέρα και τον απομόνωσε στο σπίτι του. Ο θάνατος τον βρήκε 9 Ιουλίου 1947, πάμπλουτο, αλλά χωρίς να έχει προλάβει να χαρεί το αποτέλεσμα του μόχθου του. Είχε αφήσει όμως ιδιόγραφη διαθήκη όταν προαισθάνθηκε το τέλος του.
Μια πλούσια διαθήκη
Το άνοιγμα της διαθήκης του στις 16 Ιουλίου 1947 άφησε τους πάντες άναυδους με τα κληροδοτήματα στην πόλη του. Που να ήξερε σε τι περιπέτειες θα οδηγούσαν όλα αυτά χωρίς ουσιαστικά και να ωφελήσουν. Εκείνος πάντως έκανε το χρέος του.
Η συνέχειά μας είναι γνωστή, καθώς και τα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» έχουν κατά κόρον αναφερθεί στο θέμα με πληρότητα στοιχείων. Το κληροδότημα ήταν «χρυσό» δώρο αλλά ποτέ δεν το απόλαυσε το Ρέθυμνο. Ο Τρανταλλίδης όμως είχε αποδείξει και με τη διαθήκη του πως όσο ψηλά κι αν είχε φτάσει σαν επιστήμων ποτέ δεν ξέχασε τον τόπο του. Κι είχε το Ρέθυμνο πάντα μέσα στη σκέψη του και στην καρδιά του.
Ολοκληρώνεται το αφιέρωμα
Το αφιέρωμά μας στους Ρεθεμνιώτες γιατρούς που έγραψαν ιστορία, θα ολοκληρωθεί στο τέλος του μήνα και στη συνέχεια θα κάνουμε αναφορά στους δικηγόρους του Ρεθύμνου με την άγνωστη πλευρά μιας μεγάλης κοινωνικής προσφοράς και έντονης λογοτεχνικής παρουσίας. Θα γίνει αναφορά σε όλους εκείνους που διακρίθηκαν εκτός από την επιστήμη τους και στο μετερίζι της αντίστασης αλλά και άλλων κοινωνικών αγώνων.
ΠΗΓΕΣ: Πολιτιστικό Ρέθυμνο
Ομοσπονδία σωματείων επαρχίας Αμαρίου
Εύας Λαδιά: «Σπούδασε γιατρός μελετώντας κάτω από τους δημοτικούς φανούς»
Γιώργου Εκκεκάκη: «Τρανταλλίδης Γεώργιος…» (από τη δίτομη εγκυκλοπαίδειά του με τις μορφές του Ρεθύμνου)
Δημήτρη Τζανακάκη: «Το χρονικό μιας διαθήκης που δεν εκπληρώθηκε ποτέ» «Ρεθεμνιώτικα Νέα» 23/2/2001
