Από τα πάμπολλα, ως γνωστόν, κείμενα που, ως παροτρύνσεις και νουθεσίες, απευθύνονται στη νέα γενιά και απαντώνται στις γραμματολογίες όλων των εθνών του ανθρώπινου γένους, οι «Παροιμίες» του Σολομώντος κατέχουν αξιοπρόσεχτη θέση.
Σκοπός όποιου συνέγραψε τις «Παροιμίες» είναι όποιος διαβάσει το έργο, ιδίως δε η νεολαία, να αποχτήσει σοφία, παιδεία, σύνεση, δικαιοσύνη (κεφάλαιο α, παρ. 3), ευθυκρισία και «επιστήμην κυβερνήσεως». Οι σοφές συμβουλές του παροιμιογράφου άπτονται πολλών πτυχών της καθημερινής ζωής και θεωρούν ως σοφία το χάρισμα εκείνο που μπορεί να δοθεί στον άνθρωπο να αντιμετωπίζει πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις της ζωής του με τον ίδιο τρόπο που τα βλέπει ο θεός. Αξίζει να σημειωθεί, βεβαίως, ότι οι ποινές για τους ανυπάκουους στις συμβουλές του παροιμιογράφου και στις ορμήνιες του θεού, αλλά και η ανταμοιβή των δίκαιων και πιστών στο περιεχόμενο και τη διδασκαλία των «Παροιμιών» δεν αφορά τη μεταθανάτια τύχη των ανθρώπων, αλλά, όπως εύκολα καταλαβαίνουμε από το είδος των τιμωριών και των επαίνων, την επίγεια ζωή.
Το παρόν μας σημείωμα θα εστιαστεί στα περί δικαίων και δικαιοσύνης στις «Παροιμίες». Ο Θεός, λοιπόν, επειδή προτιμά περισσότερο οι άνθρωποι να είναι δίκαιοι από το να του κάνουν θυσίες (κα, 3), υπερασπίζει τους δρόμους της δικαιοσύνης (β, 8), φανερώνει τα απόρρητά του στους δίκαιους (γ, 32), αγαπά όποιους κυνηγούν ν’ αποχτήσουν τη δικαιοσύνη (ιε, 9), ευλογεί το σπιτικό τους (γ, 33 – ι, 6) και εκπληρώνει κάθε τους επιθυμία (ι, 24). Επίσης, ο Θεός δεν αφήνει την ψυχή του δίκαιου ανθρώπου να πεθάνει (ι, 3), χαρίζει στον δίκαιο ελπίδα ανάστασης ακόμη κι όταν πεθαίνει (ιδ, 32) και η μνήμη των δικαίων πάντα ευλογείται (ι, 7).
Η ζωή των δικαίων έχει λάβει από το Θεό γερά θεμέλια στο πέρασμα των χρόνων (ι, 25 – ι, 30 – ιβ, 7) και ασάλευτες ρίζες (ιβ, 3), γιατί οι σκέψεις τους χαρακτηρίζονται από ακεραιότητα (ιβ, 5). Ταυτόχρονα, ο δίκαιος γνωρίζει τι γνώμη έχουν για αυτόν οι φτωχοί συνάνθρωποί του (κθ, 7) και την υπολογίζει.
Εάν πιστεύει ο άνθρωπος στο Θεό, τότε καταλαβαίνει τι πραγματικά σημαίνει δικαιοσύνη (β, 9), γιατί ο Θεός του χαρίζει, ανάμεσα στα άλλα αγαθά, και τη δικαιοσύνη (η, 18), και οι άρχοντες θεσπίζουν τους νόμους ως θεμέλια της δικαιοσύνης (η, 15). Και εάν ζει με δικαιοσύνη ένας άνθρωπος, αυτή δύναται να τον βοηθήσει να κληροδοτήσει σε όσους τον αγαπούν σημαντικά υλικά και πνευματικά αγαθά (η, 21).
Ο δρόμος που ακολουθούν οι δίκαιοι είναι σαν το λαμπερό φως (ιγ, 9) που φεγγοβολά δυνατά τη νύχτα εωσού έρθει η μέρα με το ηλιόφως (δ, 18).
Επιπλέον, η δικαιοσύνη ευλογείται από το Θεό, γιατί οδηγεί στη ζωή (ια, 19 – ιβ, 28), ελευθερώνει τον άνθρωπο από το θάνατο (ι, 2 – ια, 4 ) και προστατεύει όποιον βαδίζει στην τέλεια οδό (ιγ, 6), ενώ δέντρο ζωής είναι το γέννημα του δίκαιου (ια, 30).
Ο δίκαιος άνθρωπος, με τη διδασκαλία, θα θελήσει να μάθει περισσότερα απ’ όσα ξέρει (θ, 9) και με τη γνώση ελευθερώνεται από τα δεινά της ζωής (ια, 9). Εξάλλου, καθώς ο δίκαιος μισεί τα ψέματα (ιγ, 5), οι σκέψεις του σχετίζονται και με τα σπίτια των ασεβών (κα, 12), τα λόγια του χαρίζουν ζωή (ι, 11 – ι, 21), αναδίδουν σοφία (ι, 31), ξέρουν ποιο είναι το ευχάριστο (ι, 32) και είναι σαν το διαλεκτό πλούτο (ι, 20) και οι πράξεις του είναι ζωογόνες (ι, 16).
Η προσμονή των δίκαιων θα είναι αγαλλίαση εν αντιθέσει με τους ασεβείς (ι, 28), οι οποίοι παιδεύονται στη ζωή περισσότερο από τους δίκαιους (ια, 31) και σκύβουν μπροστά στις πόρτες των τελευταίων (ιδ, 19).
Έτσι, όταν ένας ακέραιος χαρακτήρας είναι και δίκαιος, η δικαιοσύνη θα τον βοηθήσει να πάρει το σωστό δρόμο (ια, 5) και δίχως λύπες (ια, 8 – ιβ, 13). Κατόπιν, όταν οι δίκαιοι πάρουν το δρόμο της δικαιοσύνης και γίνουν μεγάλοι και τρανοί, όλη η πόλη χαίρεται και ο λαός ευφραίνεται (ια, 10 – κθ, 2), γιατί και η ζωή τους είναι ελεύθερη (ια, 21) από κάθε «σκλαβιά» και αυτοί επιθυμούν μονάχα το καλό (ια, 23) και, συνάμα, είναι θαρραλέοι σαν το λιοντάρι (κη, 1), ενώ και τα παιδιά τους είναι ευτυχισμένα μαζί τους (κ,7).
Ο δίκαιος άνθρωπος φροντίζει, επίσης, και για τα ζώα του (ιβ, 10) και γενικά υπερέχει όσων τον περιτριγυρίζουν (ιβ, 26), εφόσον τρώει για τον χορτασμό της ψυχής του (ιγ, 25) και όχι της κοιλιάς του, αν και στο σπίτι του υπάρχει πολύς θησαυρός (ιε, 6). Τα λίγα χάρη στη δικαιοσύνη αποχτήματα είναι μεγαλύτερης αξίας από τα πολλά που θα αποχτηθούν με αδικίες (ιστ, 8).
Πέραν τούτων, ο πατέρας του δίκαιου χαίρεται πάρα πολύ για το γιο του (κγ, 24), γιατί ο δίκαιος σκέφτεται πολύ πριχού απαντήσει όταν του μιλούν (ιε, 28) και τα χείλη που λαλούν τη δικαιοσύνη είναι αρεστά στους άρχοντες (ιστ, 13), οι οποίοι στερεώνουν την εξουσία τους και ενισχύουν τη χώρα τους μόνο χάρη στη δικαιοσύνη (ιστ, 12 – κε, 5 – κθ, 4) και όταν απομακρύνουν από κοντά τους τούς ασεβείς, των οποίων την πτώση, ακόμα και όταν έχουν πληθύνει, θα ιδούν οι δίκαιοι (κθ, 16).
Επίσης, ο αγαπών τη δικαιοσύνη, που είναι βδέλυγμα για τους ασεβείς και τανάπαλιν (κθ, 27), δεν είναι τσιγκούνης, όταν δίδει στους άλλους (κα, 26), ενώ οι παγίδες των άδικων κατά του σπιτιού του δίκαιου αποτυχαίνουν (κδ, 15), γιατί ακόμα και αν πέσει εκείνος κάτω εφτά φορές, πάλι όρθιος θα σηκωθεί (κδ, 16).
Τέλος, κατόπιν όλων αυτών, είναι λογικό να μοιάζει με πηγή που τρέχει θολό νερό και με βρύση κατεστραμμένη ο δίκαιος που σφάλλει μπροστά στον ασεβή (κε, 26).
* Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι φιλόλογος
