Από τα έργα που κρατούν τα σκήπτρα της παράδοσης ο «Ερωτόκριτος». Το αριστούργημα του Κορνάρου που αποτελεί φαινόμενο, καθώς οι παππούδες κι οι γιαγιάδες στα χωριά απαγγέλλουν με άνεση αρκετούς από τους στίχους. Άνθρωποι από την Κρήτη μέχρι τη Μικρά Ασία. Γιατί σαν άκουσμα δεν έμεινε μόνο στα όρια του νησιού μας.
Ο «Ερωτόκριτος» δεν έπαψε να εμπνέει σκηνοθέτες, ηθοποιούς, συνθέτες, έντεχνους και παραδοσιακούς καλλιτέχνες.
Δεν έχουν λείψει οι απόπειρες για μια διαφορετική καλλιτεχνική προσέγγιση του έργου. Εκείνος όμως που κατάφερε να σπάσει το φράγμα της καθιερωμένης τυπολογίας και να προχωρήσει με θάρρος σε μια εντελώς διαφορετική καλλιτεχνική έκφραση είναι ο ταλαντούχος συνθέτης Δημήτρης Μαραμής.
Μετά από έντονη προσπάθεια με απόλυτο σεβασμό μας έδωσε έναν Ερωτόκριτο σε μορφή συναυλιακού μιούζικαλ που έχει αποσπάσει εγκωμιαστικές κριτικές.
Το έργο, ως ανάθεση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, εξελίχθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της περιόδου 2016/17, εγκαινιάζοντας ως πρώτη μεγάλη παραγωγή την Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο Ίδρυμα Νιάρχος.
Και θα έχουμε τη χαρά να το απολαύσουμε και στην πόλη μας, την Πέμπτη 21 Σεπτεμβρίου στις 9:00 το βράδυ στην αίθουσα Παντελής Πρεβελάκης του Ωδείου σε μια συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Κρήτης με τους Δήμους Ηρακλείου, Ρεθύμνου και Αρχανών-Αστερουσίων.
Ο Ερωτόκριτος έρχεται στην Κρήτη με ένα δυναμικό σχήμα καταξιωμένων, νέων ερμηνευτών: Θοδωρή Βουτσικάκη (Ερωτόκριτο), Ελένη Δημοπούλου (Αρετούσα), Ιωάννα Φόρτη (Παραμάνα), Κωστή Μαυρογένη (Ρήγα) και ένα τετραμελές μουσικό σχήμα με το συνθέτη Δημήτρη Μαραμή στο πιάνο και στη διεύθυνση.
Η πρόκληση για μια συζήτηση με τον εκλεκτό συνθέτη ήταν μεγάλη. Ο κ. Μαραμής παρά το φόρτο των υποχρεώσεών του μας έκανε την τιμή να απαντήσει στις ερωτήσεις μας για τη σύγχρονη μελοποίηση του αναγεννησιακού αυτού αριστουργήματος και τον εξαιρετικά ενδιαφέροντα τρόπο συνύπαρξης της κρητικής μουσικής παράδοσης με αναφορές από blues και Jazz χρώματα και τον τρόπο που υμνεί τον έρωτα, τη φιλία, όλα όσα δίνουν υπόσταση και ποιότητα στη ζωή μας.
«Παγκόσμιο αριστούργημα»
Κύριε Μαραμή, πριν από δύο χρόνια περίπου παρακολουθήσαμε ένα σχεδίασμα στο Ωδείο του έργου σας με τον έξοχο σχολιασμό του Αλέξη Κωστάλα. Ήταν από τότε έτοιμο αυτό που παρουσιάσατε στην Αθήνα (Λυρική και Ηρώδειο) ή ακόμα αναζητούσατε την τελική έκφραση;
Σίγουρα δεν αναζητούσα την τελική έκφραση γιατί οι σκηνές που παρουσίασα στο Αναγεννησιακό Φεστιβάλ το 2015, ήταν ολοκληρωμένες και ανήκουν στο έργο που έκανε πρεμιέρα τον Μάιο του 2017 στην Εναλλακτική Σκηνή της εθνικής μας όπερας αλλά και στο Ηρώδειο. Τότε όμως, το έργο έδινε τις εξετάσεις του, δεν είχε ολοκληρωθεί στο πλήρες μέγεθός του, δοκιμαζόταν. Χρειάστηκαν άλλα δύο χρόνια μέχρι να φτάσει στην πλήρη σύνθεση και ενορχήστρωσή του.
Τι μπορεί να εντυπωσιάζει έναν σημαντικό συνθέτη, όπως εσείς, στον Ερωτόκριτο;
Καταρχάς μιλάμε για ένα παγκόσμιο αριστούργημα. Εάν είχε γραφτεί στην αγγλική γλώσσα, θα στεκόταν δίπλα σε έργα των Σαίξπηρ, Θερβάντες, Γκαίτε και Ουγκό. Όμως είναι γραμμένο σε μία λαϊκή γλώσσα, την κρητική διάλεκτο. Επίσης θεωρώ ότι μετά τα ομηρικά έπη, ο Ερωτόκριτος αποτελεί το τρίτο σημαντικό έπος στην ελληνική γραμματεία. Από ‘κει και πέρα θεωρώ ότι το βαθύτερο νόημα του έργου δεν είναι απλά μία ερωτική ιστορία πάθους, αλλά πως ο αδύναμος άνθρωπος, ο κοινός θνητός που έρχεται αντιμέτωπος με «του κύκλου τα γυρίσματα», τις ανατροπές της μοίρας του και τα απρόβλεπτα του σύμπαντος αγωνίζεται να τα αντιμετωπίσει και να πραγματοποιήσει το όνειρό του με την προσήλωση και την καθολική πίστη στα θέλω του, στο στόχο του. Εδώ φυσικά μιλάμε για την ακλόνητη ερωτική πίστη.
Χάρις στο ταλέντο σας πήρατε ένα καλλιτεχνικό «ρίσκο» σταθμό στα μουσικά δρώμενα. Σε ένα από τα πιο αγαπημένα παραδοσιακά ακούσματα επιχειρήσατε πρωτοποριακά σύγχρονα μουσικά στοιχεία. Αισθάνεστε δικαιωμένος; Ο απλός κόσμος πώς το δέχτηκε ;
Αισθάνομαι απόλυτα δικαιωμένος. Υπήρξε μεγαλύτερη αποδοχή από αυτή που αναμέναμε. Ωστόσο εγώ δεν το συνέθεσα για την αποδοχή, αλλά για να αποδώσω τον αθάνατο αυτό λόγο με μία μουσική γλώσσα που δεν είχε ξανά αποδοθεί πριν και που θα εξέφραζε το συγκινησιακό πάθος των στίχων του Κορνάρου με τον πιο σύγχρονο τρόπο.
Επιχειρήσατε το μεγάλο τόλμημα εξαιρετικά χρονοβόρο να σταχυολογήσετε και να μας δώσετε εικόνες του Ερωτόκριτου άγνωστες στους περισσότερους. Η προσπάθεια αυτή εκτιμήθηκε θεωρείτε όσο θα έπρεπε γιατί είναι εξαιρετικά σημαντική;
Είναι πολύ δύσκολο ακόμα και οι πιο ψαγμένοι αναγνώστες του Ερωτόκριτου να ανιχνεύσουν το πως έχω ανασυνθέσει το λιμπρέτο του σύγχρονου αυτού μιούζικαλ, δημιουργώντας σκηνές με ντουέτα και τρίο και κουαρτέτα επιλέγοντας από τους 10.000 στίχους, τους πρωτότυπους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους που χρειαζόμουν για να επιτευχθεί η κάθε σκηνή. Πιστεύω ότι έχει εκτιμηθεί το αποτέλεσμα. Δεν είναι αναγκαίο να ξέρει ο θεατής και ακροατής τι κρύβεται από πίσω από κάτι που τον κέρδισε, που τον συγκίνησε. Η ανάλυση είναι θέμα των αναλυτών. Ο θεατής πρέπει να έρθει και να λυτρωθεί από το αποτέλεσμα ενός έργου τέχνης. Δε χρειάζεται να μπει στη διαδικασία να ψάξει το πως συνέβη αυτό. Το έργο αυτό διαθέτει μουσική δραματουργία για την οποία όντως κόπιασα πάρα πολύ.
«Ερωτεύθηκα τον ήχο της γλώσσας …»
Ενώ κάνατε τόσες καινοτόμες παρεμβάσεις στο κείμενο και στη μελωδία, αφήσατε ως έχει το ιδίωμα του αυθεντικού κειμένου.
Αν είχα κάνει το αντίθετο, δε θα είχε καμία αξία η σύνθεσή μου. Όλη η μουσική κρύβεται στο αυθεντικό κείμενο. Δε χρειαζόταν καμία αλλαγή. Κανένα πείραγμα το αυθεντικό κείμενο. Ερωτεύτηκα τον ήχο της γλώσσας, της κρητικής διαλέκτου, ερωτεύτηκα την μουσική της και την ξεκλείδωσα με νότες με αρμονίες με ρυθμούς.
Τα σύγχρονα στοιχεία θεωρείτε ότι αναβαθμίζουν ένα έργο καθαρά παραδοσιακό ή μήπως θα πρέπει να το δεχόμαστε σαν μια εξ αρχής δημιουργία;
Εάν η σύγχρονη ματιά δεν προδίδει το έργο αλλά αντίθετα το αποδίδει με διαύγεια και δύναμη, τότε είναι πολύ γοητευτικό να το δεχτούμε σαν μια εξ’ αρχής δημιουργία. Είναι φοβερά άδικο και για το ακροατήριο και για το δημιουργό, να πηγαίνουμε να δούμε και να ακούσουμε κάτι προκατειλημμένοι αρνητικά επειδή είμαστε κολλημένοι στο παλιότερο. Το παλιότερο δεν είναι πάντα καλύτερο από το νεότερο. Όλοι οι μεγάλοι συνθέτες, όπως ο Μπαχ, ο Μότσαρτ, ο Μπετόβεν, ο Βέρντι, ο Βάγκνερ απέδειξαν πως αυτό που έκαναν ως σύγχρονοι είχε μία μοναδικότητα τελειότητας που δεν ανήκε σε καμία εποχή, ήταν καινούριοι και παρέμειναν καινούριοι.
Ο πρώτος θαυμαστής της δουλειάς σας στον Ερωτόκριτο είναι ο δικός μας Γιώργος Κουμεντάκης. Σ’ αυτόν οφείλουμε την πρώτη γνωριμία μαζί σας. Μιλήστε μας για τον τρόπο που προσέγγισε για πρώτη φορά το έργο σας και τις εκτιμήσεις του.
Ο Γιώργος Κουμεντάκης είναι ένα φωτεινό πνεύμα, ακομπλεξάριστο και κοιτάει πάντα πιο μπροστά από τους άλλους. Ξέρει αυτός ο άνθρωπος να βλέπει το μέλλον, να βλέπει αυτό που δε βλέπουν οι άλλοι. Δεν με γνώριζε πριν πιάσει να δει και να ακούσει τις νότες μου. Έπιασε στα χέρια του την παρτιτούρα του Ερωτόκριτου και είπε «το θέλω». Είμαι πολύ τυχερός που το έργο μου έπεσε στην κρίση του. Θα τολμήσω να το πω σε εσάς, στο Ρέθυμνο, πως το έργο μου πριν τον Κουμεντάκη απορρίπτονταν κάθε χρόνο από καλλιτεχνικούς διοικητές σε διάφορους πολιτιστικούς χώρους.
Ο Γιώργος Κουμεντάκης και ο Αλέξανδρος Ευκλείδης είναι οι πρώτοι άνθρωποι που μου έδωσαν μία ευκαιρία για να φωτιστεί η εργασία μου στη σύνθεση και στη μουσική σύλληψη. Δεν είμαι αχάριστος, το ευχαριστώ είναι μία πολύ απλή λέξη που πρέπει να λέγεται. Τον ευχαριστώ. Τους ευχαριστώ.
Οφείλουμε χάρη στους διοργανωτές για την σπάνια ευκαιρία να παρακολουθήσουμε ένα τόσο σημαντικό καλλιτεχνικό γεγονός στο Ρέθυμνο και κυρίως στον συμπατριώτη μας διεθνούς κύρους συνθέτη Γιώργο Κουμεντάκη, που με κάθε τρόπο μας δείχνει ότι είναι πάντα κοντά στον τόπο του και στην πολιτιστική του ζωή προσπαθώντας και αυτός για την αναβάθμισή της.
