Μια μορφή δεσπόζει στην πολιτιστική ζωή του Ρεθύμνου, μετά τον πόλεμο. Ο φιλόλογος, συνθέτης, βιρτουόζος του βιολιού και συγγραφέας Δημήτρης Δαφέρμος.
Ο φωτισμένος αυτός άνθρωπος είχε βέβαια τα γονίδια της πολυσήμαντης οικογένειας των Δαφέρμων, με γεννήτορα τον περίφημο Γεώργιο.
Για το σημαντικό αυτό Ρεθεμνιώτη, που φώτισε τα Κρητικά Γράμματα και με το περιοδικό του «Προμηθέας ο Πυρφόρος» έχουμε κάνει και παλαιότερα αφιερώματα σχετικά.
Ευτυχώς για το πνευματικό Ρέθυμνο, τα παιδιά του έδωσαν αργότερα συνέχεια στην έκδοση του ιστορικού αυτού περιοδικού.
«Ο Γεώργιος Δαφέρμος, είχε γράψει γι’ αυτόν ο Κώστας Μαμαλάκης, στάθηκε ένας σωστός, πλήρης, αγαθός άνθρωπος. Ένας φωτισμένος εκπαιδευτικός, ένας φλογερός πατριώτης, με αδιάκοπες πνευματικές ανησυχίες και ποικίλα πνευματικά ενδιαφέροντα, που έφθαναν μέχρι τη «βιοσοφία». Ήταν πολυεπίπεδος, με μια πίστη αμετακίνητη στα ιδανικά του. Χάρις στο λαγαρό μυαλό του και την πολυμάθειά του καταπιάστηκε και με επιστημονικές θεωρίες, έχοντας την ικανότητα μετά, να τις κάνει «εφηρμοσμένη πράξιν».
Είναι ο ιδρυτής ο εμπνευστής του Μετεωρολογικού Σταθμού Ανωγείων που ίδρυσε το 1911 και με τις παρατηρήσεις, τις καταγραφές στοιχείων και τα επαληθευμένα συμπεράσματά του συνέβαλε στην πρόοδο της σημερινής Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας (Ε.Μ.Υ.).
Ο γιος του Δημήτρης
Ο γιός του Δημήτρης ήταν ένα από τα οκτώ παιδιά του, όλα χαρισματικά με πλούσιο βιογραφικό καθένα στο ενεργητικό του.
Ο Δημήτριος γεννήθηκε στην Αξό το 1912 και μετά τις εγκύκλιες σπουδές του στο Ρέθυμνο, γράφτηκε μετά από επιτυχείς εξετάσεις στη Φιλοσοφική σχολή Αθηνών και παράλληλα συνέχισε τις μουσικές του σπουδές στο Εθνικό Ωδείο.
Μπορεί να ήταν δύσκολα τα χρόνια, ιδιαίτερα για τις πολυμελείς οικογένειες, αλλά ήταν αδιανόητο για το Γεώργιο Δαφέρμο ότι θα μπορούσε να στερήσει από τα παιδιά του την ευκαιρία των σπουδών. Ιδιαίτερα για το Δημήτριο που οι δάσκαλοί του είχαν πάντα να πουν λόγια θαυμασμού για τις επιδόσεις του.
Μεθοδικός και επιμελής ο Δημήτριος, κατάφερε να πάρει με άνεση το πτυχίο του φιλολόγου το 1937 και παράλληλα και το πτυχίο του στο βιολί.
Νεαρός καθηγητής υπηρέτησε αρχικά στο Λύκειο «Κοραής» και στη συνέχεια σε Γυμνάσια του Ηρακλείου, Χανίων και Ρεθύμνου.
Ένας καθηγητής φαινόμενο
Ο διορισμός του στο Ρέθυμνο θα μπορούσε για κάποιον άλλον να είναι δοκιμασία. Ήταν στα πιο δύσκολα χρόνια που οι μνήμες του πολέμου ήταν νωπές. Οι μαθητές του εκτός από ανόμοιες ηλικίες είχαν και πένθος οι περισσότεροι. Τα μαύρα πουκάμισα και τα πένθιμα περιβραχιόνια ήταν μια συνηθισμένη εικόνα και σε δασκάλους και σε μαθητές, όπως εύστοχα σημειώνει ο Σπύρος Μαρνιέρος σκιαγραφώντας την προσωπικότητα του Δαφέρμου.
Τάξεις «προβληματικές» είχε κληθεί να τιθασεύσει ο νεαρός καθηγητής. Πολλοί συνάδελφοί του κουνούσαν με οίκτο το κεφάλι για την ατυχία του συναδέλφου τους, όπως τη θεωρούσαν, έχοντας μάλλον πικρή εμπειρία.
Ο Δημήτρης Δαφέρμος από την πρώτη μέρα διδασκαλίας «πέταξε» το απρόσιτο ύφος που επέβαλαν οι παιδαγωγικοί κανόνες της εποχής. Άφησε τον πραγματικό του εαυτό να προσεγγίσει τους μαθητές του. Η στωικότητα, η ειλικρίνεια, η φιλία, η κατανόηση, η πραότητα, η ευγένεια και η δύναμη που διέθετε στη διδασκαλία, κληρονομικό χάρισμα μάλλον από τον πατέρα του, έφεραν αποτελέσματα που έκαναν όλους να «τρίβουν» τα μάτια τους. Οι μαθητές του τον λάτρευαν και πειθαρχούσαν στο μάθημά του χωρίς απειλές και τιμωρίες.
Ο νεαρός φιλόλογος εφήρμοζε δικό του σύστημα. Όπως αναφέρει και ο Σπύρος Μαρνιέρος ακόμα και τα μαθήματα της ιστορίας τα έκανε απολαυστικά αφηγήματα. Απομάκρυνε από τους μαθητές το άγχος των χρονολογιών, επιβάλλοντας ελεύθερη απόδοση και τους άφηνε να εισδύουν στα άδυτα του θέματος καλλιεργώντας έτσι και την κριτική τους σκέψη. Αυτό που ενδιέφερε τον Δαφέρμο ήταν οι μαθητές του να μορφώνονται αποκτώντας άποψη και όχι μηρυκάζοντας γνώσεις. Κι έτσι οι μαθητές του τον θεωρούσαν πολύτιμο φίλο και οι συνάδελφοί του υποκλίνονταν με άδηλο σεβασμό στο αποτέλεσμα που τους παρουσίαζε επαινώντας τον.
Δίδασκε επίσης βιολί μέχρι το θάνατό του στο Ωδείο Ρεθύμνου.
Αγώνες με την πένα
Το 1942 αποφάσισε να δημιουργήσει κι αυτός οικογένεια. Παντρεύτηκε τη Σοφία Σηφογιαννάκη με την οποία απέκτησαν έξι παιδιά που τον έκαναν πολύ υπερήφανο με τις διακρίσεις τους.
Η διδασκαλία όμως δεν τον κάλυπτε απόλυτα. Αγωνιστική φύση ο ίδιος παρά τον φαινομενικά μειλίχιο χαρακτήρα του δεν έμενε ποτέ αδιάφορος στα κοινωνικά ζητήματα.
Η κοινωνική δράση του, ήταν πλούσια και αξιομνημόνευτη, καθώς δίνει το παρόν σε κάθε φιλοπρόοδη κοινωνική εξόρμηση.
Υπήρξε ιδρυτικό στέλεχος του πνευματικού σωματείου «Πνευματική Εστία», το οποίο δημιούργησε την Δημόσια Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου.
Για πολλά χρόνια ήταν μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ένωσης Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης Ρεθύμνου (ΕΛΜΕΡ).
Ήταν ιδρυτής και πρόεδρος του Τουριστικού Συνδέσμου «Το Αρκάδι» και πρωτοστάτησε στην Τουριστική προβολή του τόπου, με δημοσιεύματα, ραδιοφωνικές ομιλίες και με την έκδοση πρόχειρου Τουριστικού Οδηγού το 1961.
Σαν επιμελητής του Αρχαιολογικού Μουσείου Ρεθύμνου, ανάσκαψε τον Ιούνιο του 1947, τον πρώτο Μινωικό Τάφο του Ρεθύμνου, στην συνοικία Μασταμπάς. Τα ευρήματα της ανασκαφής, βρίσκονταν σε ειδική προθήκη του Μουσείου Ρεθύμνου, μέχρι της μεταφοράς του Μουσείου από την Λότζια στην Φορτέτζα.
Ως πρόσκοπος κατέλαβε όλες τις βαθμίδες, μέχρι του Τοπικού Εφόρου και Εφόρου Δημοσιεύσεων, με Πτυχίο Αρχηγού Α’ της Σχολής Πεντέλης το 1939.
Τον Μάιο του 1965, εκλέχτηκε πρόεδρος του Συλλόγου Πολυτέκνων Νομού Ρεθύμνης, θέση στην οποία επανεκλεγόταν μέχρι τον θάνατό του.
Ανέπτυξε πλούσια δημοσιογραφική δράση. Ήταν συνεργάτης των Ρεθεμνιώτικων Εφημερίδων «Βήμα» και «Κρητική Επιθεώρησις». Επίσης του επιστημονικού περιοδικού του Ηρακλείου «Κρητικά Χρονικά», του λαογραφικού περιοδικού Χανίων «Κρητική Εστία», του τουριστικού περιοδικού Αθηνών «Τουριστική Κρήτη», του λογοτεχνικού περιοδικού Αθηνών «Κρητική Πρωτοχρονιά».
Ήταν τακτικός συνεργάτης του Ραδιοφωνικού Σταθμού Χανίων, απ’ όπου μεταδόθηκαν 100 περίπου ομιλίες του, με θέματα σχετικά με την Κρήτη, από σκοπιά ηθογραφική, ιστορική, λαογραφική, αρχαιολογική, πολιτιστική.
Παράλληλα ασχολήθηκε με την ποίηση και την πεζογραφία. Το 1940, εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «Ανατολές».
Το 1950 εκδίδει το μονόπρακτο «Άμοιρη Κρήτη», που αναφέρεται στην συμμετοχή της Κρήτης στον Αγώνα του 1821.
Το 1951 εκδίδει την νουβέλα «Η αρπαγή της Περσεφόνης», μια περιγραφή του Κρητικού Γάμου.
Το 1967 εκδίδει την «Περιπέτεια στην Κνωσσό», μυθιστορηματικό ζωντάνεμα της Μινωικής Κρήτης. Το έργο αυτό ήταν μέσα στα 16 σενάρια, που επελέγησαν ανάμεσα σε 1203, που υποβλήθηκαν απ’ όλο τον κόσμο, στον Διεθνή Κινηματογραφικό Διαγωνισμό της Γαλλικής κινηματογραφικής Εταιρείας UNIFRANCE («Ταχυδρόμος» Αθηνών, φύλλο 25 Μαΐου 1967).
Το μυθιστόρημά του «Φρονίμη» που αναφέρεται στην Υστερομινωική Κρήτη και δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στην τοπική εφημερίδα «Κρητική Επιθεώρηση», έμεινε ανέκδοτο, ενώ είχε αρχίσει η εκτύπωσή του, εξ’ αιτίας του αιφνιδίου θανάτου του, στις 20 Μαΐου 1971.Αυτό εκδόθηκε με την ευθύνη των παιδιών του πριν από μερικά χρόνια.
Έχει άφθονο ανέκδοτο θεατρικό έργο, από το οποίο ανέβηκαν, από ερασιτεχνικούς θιάσους τα τρίπρακτα:
Λιποτάκτης (1940), Ρεθεμνιωτοπούλα (1946), Δύο Φυλές – μία Αγωνία (1955).
Ανέκδοτα έμειναν και πολλά διηγήματα και ποιήματα του. Ο μεγάλος μας μουσικοσυνθέτης Μπάμπης Πραματευτάκης, μελοποίησε στίχους του (Ανεμώνες, Ώ Δαλιδά, Θαλασσινό κ.α.).
Ακόμα ανέκδοτα έργα του είναι:
Θεατρικά:
Κρητική Βεντέτα, Έρωτας και Φωτιά στο Αρκάδι, Ο Παλληκαράς, Άγγελοι στη Δυστυχία, Άλες Καπούτ, Η Κυρία Περσεφόνη, Μέσα στη Θύελλα, Χτύπα Ξύλο κλπ.
Διηγήματα:
Χάλκινη Μάσκα, Ο Πύργος της Συμφοράς, Ιπτάμενος Μασκαράς, Μέσ’ απ’ τους Σεισμούς, Ο Αμερικάνος, το Μινωϊκό Ειδώλιο, ο Παπάς στο πηγάδι, στο Νησί της Αφροδίτης, Η Μικρή Κινέζα, Ο Πολιτευτής, Η Κρίσιμη Ώρα, Τζίτζικας ο Σκανδαλιάρης, το Πάσχα του Γενίτσαρου κλπ.
Ποιήματα:
Θάλασσα – Θάλασσα, Η κόρη του Πραματευτή, με τη Φωτογραφία σου, σε προσμένω, Χριστουγεννιάτικο, σαν Προσευχή, Ξενιτεμός, Άχ πως μάς κόβουν τα Φτερά μας, Η Ιδέα και ο Άνθρωπος, Αρκάδι κλπ.
Σχολικά Σκέτς:
Ο Δάσκαλος, το Ρολογάκι, 28η Οκτωβρίου, Αρκάδι κλπ.
Ραδιοφωνικές Ομιλίες: (χωρίς χρονολογική σειρά)
Εδώ Ρέθυμνο, Μινωϊκό Ρέθυμνο, Ρέθυμνο και μουσική, Ρέθυμνο και Τουρισμός, Ρέθυμνο και Ψυχαγωγία, Η Θέση του Παλιού Ρεθύμνου, τα γράμματα και οι Τέχνες στο σημερινό Ρέθυμνο, το βιβλίο στο Ρέθυμνο, Η αγιογραφία στο Ρέθυμνο, Η Φορτέτζα Ρεθύμνου, Ο Δημοτικός Κήπος Ρεθύμνου, Μινωϊκός Τάφος στο Ρέθυμνο, Ρέθυμνο και Λιμάνι, Ο Ναός Εισοδίων Ρεθύμνου, Ρέθυμνο και Ηλεκτροφωτισμός, Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου, Η μάχη του Ρεθύμνου 1941, Γεωργοκτηνοτροφική έκθεση στο Ρέθυμνο, Περιβόλια Ρεθύμνου, Κρητική Μουσική, Μουσική και Θρησκεία, Κρήτη και Αίγυπτος, Κρήτη και Σπάρτη, Κρήτη και Δελφοί, Κρήτη και Γενουάτες, Κρήτη και 1453, Η Κρήτη στο εικοσιένα, Κρήτη και Αμερική, Κρήτη και Γλώσσα, Κρήτη και Έρως, Κρήτη και Θάλασσα, Η Κρητική ψυχή, Κρήτη και Λάδι, Η Μάχη της Κρήτης, Κρήτη και Σολωμός, Μουσική και Ζωή, Περί Τέχνης, Χορτάτζης και Ερωφίλη, Παντελής Πρεβελάκης, Ο Καζαντζάκης κι’ εγώ, Μανώλης Τσουδερός, Μάρκος Μουσούρος, Καλλιρρόη Σιγανού-Παρρέν, Δικταίον Άντρον και Βηθλεέμ, το Αρκάδι, το σημερινό Αρκάδι, Επαρχία και Ραδιόφωνο, Μονή Αρσανίου, Άδελε και Γιαμπουδοκωστής, Δισκούρι μονή όαση, Όαξος(Αξός) Μυλοποτάμου, Γαράζο Μυλοποτάμου, Πάνορμο Μυλοποτάμου, Πέραμα Μυλοποτάμου, Μελιδόνι και Γεροντόσπηλιος, Ελεύθερνα Μυλοποτάμου, Ροδάκινο Αγ. Βασιλείου, Μιξόρρουμα Αγ. Βασιλείου, Γεωργική Σχολή Ασωμάτων, Βισταγή Αμαρίου, Αμάρι η Ελβετία της Κρήτης, Βυζάρι Αμαρίου και Βλαστός, Γωνιά Ρεθύμνου, οι Μέλαμπες και οι 4 Νεομάρτυρες, Κρήτη και Τουρισμός κλπ.
Η προσφορά του στη μουσική
Ο Δημήτριος Δαφέρμος πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες και στη μουσική παιδεία του τόπου.
Πρόθυμος πάντα δεν αρνήθηκε να πλαισιώσει το πρώτο σχήμα Συμφωνικής Ορχήστρας που ήταν όνειρο ζωής του Μπάμπη Πραματευτάκη από το 1955.
Η παρουσία του στο Ωδείο Ρεθύμνου ήταν εξαιρετικά πολύτιμη και οι μαθητές του στο βιολί είχαν να παρουσιάσουν εξαιρετικές επιδόσεις.
Γιατί ο Δημήτρης Δαφέρμος είχε το χάρισμα να μεταλαμπαδεύει την αγάπη στους μαθητές του για την τέχνη και ιδιαίτερα για τη μουσική.
Ενώ και ο ίδιος ασχολείτο με τη σύνθεση θαύμαζε τους νέους καλλιτέχνες της εποχής Μπάμπη Πραματευτάκη και Νίκο Μαμαγκάκη που είχαν αρχίσει να παρουσιάζουν δημιουργίες τους.
Χαιρόταν γι’ αυτούς ο Δημήτρης Δαφέρμος σαν να επρόκειτο για δικές του επιτυχίες.
Πέθανε όρθιος στο καθήκον
Το 1971 ήταν πια βοηθός Γυμνασιάρχη. Στις 20 Μαΐου μόλις είχε επιστρέψει από το Γυμνάσιο Θηλέων. Ήταν γύρω στη μία το μεσημέρι. Άρχισε να μην αισθάνεται καλά. Ήταν το τέλος. Ο θάνατος τον βρήκε όρθιο πάνω στο καθήκον. Την επομένη σύσσωμη η τοπική κοινωνία τον συνόδευε στην τελευταία του κατοικία. Της νεκρικής πομπής προηγείτο η μουσική του δήμου και πλήθος από στεφάνια. Ακολουθούσαν μαθήτριες με κάνιστρα γεμάτα άνθη, αλλά και πρόσκοποι.
Στη νεκρώσιμη ακολουθία που τελέστηκε στο Ναό των Τεσσάρων Μαρτύρων προέστη ο τότε Μητροπολίτης Τίτος. Το νεκρό αποχαιρέτησε ο θεολόγος καθηγητής Παδουβάς. Ψηφίσματα εκδόθηκαν από την Ένωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης, η Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία και το Γυμνάσιο Θηλέων.
Για το Δημήτρη Δαφέρμο ήταν και οι παρακάτω στίχοι του Θεοχάρη Εμμ. Σαριδάκη (Παύλου Κεδραίου):
«Από τα γονικά σου Τρισεύγενη η μοίρα
σου δίδαξε της Τέχνης άπιαστη μορφή
και σούδωκεν στο χέρι Αυλό και Λύρα
για να γευτείς των Αθανάτων την τροφή.
Την καρδιά σου εφλόγισεν πλημμύρα
η αγνότης, η πίστη, του ωραίου η κορφή
και πλάνταξε η ψυχή σου από τα μύρα
της Τέχνης, που τραγούδαες κάθε στροφή.
Ραψωδός, με Λύρα θεϊκιά Απολλωνία!
Ποιητής γλυκός με στίχο σμιλεμένο
Στης Κρήτης την ψυχή την προαιώνια!
Δάσκαλος της γενιάς εσύ, το αμόνι
δεν ένοιωσες του Χάρου! Ανδρειωμένο
σε βρήκε ορθό… στου Διγενή το Αλώνι».
Και από κάτω η υποσημείωση: «Το σονέτο αυτό, εγράφτηκε για το φίλο Ποιητή και Μουσικό Δημήτρη Γ. Δαφέρμο από το Ρέθυμνο, που τόσα και τόσα είχαμε ζήσει μαζί και είχαμε στοχαστεί καλά, για τον τόπο μας και που πέθανε, αλήθεια ορθός, επάνω στο καθήκον του».
Πολλές οι τιμές που είχε μετά θάνατον ο Δημήτρης Δαφέρμος. Αλλά το πιο λαμπρό στεφάνι θα το κρατούσε σίγουρα ο πατέρας του για να τον υποδεχτεί στους κόλπους των Αγγέλων, περήφανος για τον γιο, που τον τίμησε τόσο, με τη ζωή, τη δράση και το πλούσιο πνευματικό έργο που μας άφησε.
