Διάβαζα, πρόσφατα, κάποιους από τους ρητορικούς λόγους του αρχαίου Δημοσθένη, με τους οποίους δεν είχα ασχοληθεί πολύ μαζί τους τα τελευταία χρόνια. Και έμεινα ειλικρινά έκπληκτος, όταν διαπίστωσα για μιαν ακόμη φορά πως πολλά από τα κοινωνικά προβλήματα της Αθήνας του 4ου αιώνα που έζησε και έδρασε ο γνωστός πολιτικός και ρήτορας, εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να ταλανίζουν καθημερινά πολλές κοινωνίες του καιρού μας.
Προς επίρρωση της προαναφερθείσης διαπίστωσής μου και με αφορμή την επικείμενη γιορτή τιμής και μνήμης της θυσίας του Πολυτεχνείου από την ελληνική νεολαία της δεκαετίας του ’70 (17 Νοέμβρη), σκέφτηκα να σας μεταφέρω και ορισμένα αποσπάσματα από κάποιους λόγους του Δημοσθένη. Λόγους που θα έπρεπε να «αγγίζουν και να ευαισθητοποιούν» το νου και την ψυχή κάθε ανθρώπου, ανεξάρτητα από ηλικία ή φύλο ή οικονομική και πνευματική κατάσταση, τόσο ως μεμονωμένου ατόμου, όσο και ως μέλους ενός οργανωμένου κοινωνικού συνόλου, ώστε, αντιλαμβανόμενος το βαθύτερο νόημά τους, να ενεργοποιείται ο άνθρωπος άμεσα και να δρα και να στοχάζεται με την αρωγή των συνανθρώπων του κοινωφελώς και ψυχωφελώς για την αντιμετώπιση και επίλυση των ατομικών και των κοινωνικών προβλημάτων της εποχής του. Έτσι, θα γίνει, θα είναι και θα μείνει παράδειγμα για μίμηση από τους σύγχρονούς του και από τις κατοπινές γενιές…
Ας ιδούμε, λοιπόν, πρώτα – πρώτα, ποιον άνθρωπο ο Δημοσθένης θεωρεί ως τον χειρότερο πολίτη, τον οποίο, κατά τη γνώμη μου, και η Πολιτεία οφείλει να τιμωρήσει και οι πολίτες κάθε ηλικίας και κάθε γενιάς πρέπει να αποφεύγουν στις συναναστροφές τους, γιατί μόνο κακό μπορεί να τους προξενήσει. «Αυτόν τον άνθρωπο λοιπόν, που είναι κόλακας των ανθρώπων που ευτυχούν και προδότης αυτών των ίδιων ανθρώπων όταν δυστυχούν, που απ’ τους καλούς και ενάρετους πολίτες οι όποιοι υπάρχουν στην πόλη κανέναν δεν έχει πραγματικό φίλο κι ούτε συμπεριφέρεται σ’ όλους το ίδιο, άλλα λυγίζει τη μέση με τη θέλησή του μπροστά στους ανθρώπους που είπαμε (ενν. τους εκάστοτε ισχυρούς), που δεν εξετάζει αν κάνοντας αυτά θα αδικήση κάποιο συγγενή του ούτε αν θα απόκτηση φήμη κακή στους άλλους ούτε τίποτα άλλο έξω απ’ το πώς θα απόκτηση κάτι περισσότερο, αυτόν τον άνθρωπο δεν ταιριάζει να τον μισή κανένας σαν κοινό εχθρό όλης της ανθρώπινης φύσεως; Εγώ τουλάχιστο αυτό υποστηρίζω» («Κατά Στεφάνου Ψευδομαρτυριών Α’», 65, Μτφρ. Ο.Χ. Μυτιληναίος & Κ.Π. Ανδρακάκος).
Τι πρέπει, όμως, να κάνουμε με εκείνους τους «ταγούς» τάχα που αντί να οδηγούν τη νεολαία στο φως της ηθικής και πνευματικής ολοκλήρωσης και στην καλλιέργεια των αρετών εκείνων που λειτουργούν ως θεμέλια μιας υγιούς κοινωνικοπολιτικά κοινωνίας (ανθρωπισμός, δικαιοσύνη, τιμιότητα κ.α.) την σπρώχνουν οι ίδιοι στα θεοσκότεινα Τάρταρα; Ερωτώ, διότι και η Ελλάδα του ’70 – όπως μου έλεγαν προ ημερών και οι γονείς μου – αλλά και η σημερινή λάθος ή/και νοσηρά «πρότυπα» είχαν και έχουν που τους οδήγησαν και τους οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια και ανεπιστρεπτί στον όλεθρο, ακόμα κι αν εθελοτυφλούμε. Ο λόγος, λοιπόν, στο Δημοσθένη: «Ποια τιμωρία αξίζει για όσα έπραξε ένας άνθρωπος πάνω από πενήντα χρόνων, που, ενώ συνόδευε νεότερους ανθρώπους και μάλιστα τους ίδιους τους γιους του, όχι μόνο δεν τους απέτρεψε ή δεν τους εμπόδισε αλλά ο ίδιος τέθηκε επικεφαλής και έδωσε πρώτος το παράδειγμα και επέδειξε την πλέον επαίσχυντη συμπεριφορά; Eγώ, βέβαια, νομίζω ότι ούτε ο θάνατος θα ήταν αντάξια τιμωρία», («Κατά Κόνωνος αικείας», 22, Μτφρ. Α. Τυφλόπουλος).
Και, τέλος, ας αναζητήσουμε, εφόσον και η ελληνική κοινωνία και του Νοέμβρη του ’73 και του 2016 διάγει ημέρες «παρακμής», πότε και πώς ξεκινούν η κοινωνικοπολιτική «παρακμή» και η ηθική «σήψη» και η πνευματική «γάγγραινα» μιας κοινωνίας και γιατί συνεχίζουν να τη μαστίζουν. Εάν συμφωνούμε με το Δημοσθένη στο ακόλουθο απόσπασμα, ας ρίξουμε μια προσεχτική ματιά γύρωθέ μας και ας αποβάλλουμε, χωρίς άργητα και τάχιστα, όσους με το βίο, το ήθος και την πολιτεία τους μπορούν να βλάψουν, πέρα απ’ ολόκληρη τη σημερινή κοινωνία, και τις επερχόμενες γενιές! «Αφότου όμως εμφανίστηκαν οι ρήτορες που σας ρωτούν «τι επιθυμείτε; τι να εισηγηθώ; ποια χάρη να σας κάνω;» από εκείνη τη στιγμή θυσιάστηκαν απερίσκεπτα τα συμφέροντα της πόλης με αντάλλαγμα μια πρόσκαιρη δημοτικότητα,·γι’ αυτό συμβαίνουν τέτοια πράγματα, γι’ αυτό όλες οι υποθέσεις αυτών πηγαίνουν καλά, ενώ οι δικές σας είναι για ντροπή» («3ος Ολυνθιακός», 22, Μτφρ. Α.Ι. Γιαγκόπουλος & Μ. Αραποπούλου).
* Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Α.Π.Θ.
