Διαπιστώσεις

Έχουν περάσει χρόνια από τότε που ο αείμνηστος καθηγητής Ζολώτας εκφώνησε ολόκληρο λόγο στην αγγλική γλώσσα, αποτελούμενο αποκλειστικά από ελληνικές λέξεις. Περίτρανη απόδειξη της διεισδυτικότητας της γλώσσας και του ελληνικού πνεύματος γενικότερα (το ίδιο το ρήμα διεισδύω-διαπερνώ στην αγγλική, ως penetrate, έχει ενσωματώσει την αρχαιοελληνική ρίζα -τρα-,βλ. «τρανής»).
Πράγματι, η αγγλική γλώσσα υιοθέτησε την ελληνική σε λέξεις και συντακτικό. Κάτι, που και η δική μας ανταπέδωσε (και εξακολουθεί να ανταποδίδει) με το παραπάνω: ζώντας σε οικονομία «εισάγουσα», μαζί με τα αγαθά, μας έρχονται και οι ονομασίες τους, π.χ. τρακτέρ (tractor). Και τούτο είναι εύλογο, τη στιγμή που η ονοματοδοσία τους στη γλώσσα μας μόνο περιφραστικά θα μπορούσε να γίνει. Αλλιώς όμως έχει το πράγμα, όταν η εισαγόμενη λέξη μπορεί να αποδοθεί στην ελληνική μόνο με μια, αντίστοιχα. Για παράδειγμα, το περίφημο lockdown, που η απόδοσή του στη γλώσσα μας ξεκίνησε να γίνεται με το «απαγορευτικό». Ουδείς διαφωνεί ότι η λέξη lockdown είναι ειδική, ενώ το «απαγορευτικό» χρησιμοποιείται και αλλαχού, ας πούμε στον απόπλου των καραβιών. Όμως η χρήση πολυσήμαντων λέξεων, όπου το συγκεκριμένο νόημα κάθε φορά προκύπτει από το πλαίσιο αναφοράς, είναι συνήθης σε όλες τις γλώσσες. Από την άλλη, λέξη τη λέξη, μια ωραία πρωία μπορεί να δούμε το κάστρο της γλώσσας μας να έχει αλωθεί ολοκληρωτικά…
Όλα αυτά, επειδή ο ρόλος της γλώσσας είναι κυρίαρχος στην ταυτότητα και τη νοοτροπία κάθε λαού, δηλαδή στην εθνική του υπόσταση. Ειδικά στην αγγλική, παρατηρείται το φαινόμενο κάποια λέξη να ενσωματώνει μαζί σημασίες αντίθετες μεταξύ τους. Ας πούμε τη λέξη oath, που σημαίνει εξίσου όρκος και βλαστήμια: η ένωση των δύο αυτών αντίθετων εννοιών σε μια λέξη θα μπορούσε ευχερώς να αποπροσανατολίσει σε λογικό, φιλοσοφικό και θεολογικό πεδίο.
Πέραν των μεμονωμένων λέξεων, λαμβάνει χώρα από γλώσσα σε γλώσσα εγκόλπωση και ολόκληρων φράσεων, μεταφρασμένων φυσικά στην προσλαμβάνουσα γλώσσα, νοηματικών τρόπων που μεταφέρονται και εμφυτεύονται στον άλλο λαό. Παραδείγματος χάριν, ακούγεται συχνά η φράση «να τρέξουμε τη δουλειά»: πρόκειται για αγγλικισμό (run the business), που έχει την έννοια «να διευθύνουμε τη δουλειά».
Υπάρχουν εξάλλου και οι προσαρμογές στη γραμματική. Τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει μάρτυρες μιας ευρέως παρατηρούμενης τάσης για κατάργηση της αιτιατικής πτώσης των ουσιαστικών ονομάτων και αντικατάστασή της από την ονομαστική (κατά το αγγλικό πρότυπο). Και θυμόμαστε οι παλαιότεροι την συμπαθή ηθοποιό σε ρόλους οικιακής βοηθού κάποιες δεκαετίες πίσω, να την ρωτούν πού βρίσκεται η κυρία της και εκείνη να αποκρίνεται «στην οδός τάδε…».
Τότε που τα ακούγαμε αυτά τα βρίσκαμε κωμικά, γελούσαμε με την αγραμματοσύνη της υποτιθέμενης οικιακής βοηθού και διασκεδάζαμε…