Δημοσιεύθηκε σε ΦΕΚ (3912/Β/25-10-2019) η με αριθμό 2951/23-09-2019 απόφαση της Συντονίστριας Α.Δ.Κ. κ. Μαρίας Κοζυράκη, με την οποία χαρακτηρίζεται ως Προστατευόμενος Σχηματισμός, και ειδικότερα ως Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης, η «Αρχαία Ελιά Καβουσίου», στη θέση «Αζοριά» Καβουσίου του Δήμου Ιεράπετρας Λασιθίου.
Η θεσμική κατοχύρωση της αρχαίας ελιάς καθώς και του δημοτικού αγροτεμαχίου-ελαιώνα έκτασης ενός στρέμματος, που αποτελεί τη ζώνη προστασίας του μνημείου της φύσης, έχει ως στόχο τη διατήρηση και προστασία του μοναδικού αυτού μάρτυρα της αγροτικής ιστορίας και παράδοσης του Καβουσίου, καθώς και την ανάδειξη της περιοχής σε επισκέπτες και ερευνητές.
Για την ευόδωση των στόχων, η απόφαση της Συντονίστριας ορίζει αναλυτικά το πλαίσιο των επιβαλλόμενων ενεργειών, όρων και προϋποθέσεων, των απαιτούμενων έργων και δράσεων, καθώς και των συνεργειών για τη διαχείριση και προστασία του Διατηρητέου Μνημείου. Επίσης, διασφαλίζεται η απρόσκοπτη πρόσβαση και η παροχή πληροφόρησης στον προστατευόμενο χώρο, η διασύνδεση με αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής του Καβουσίου και ο τακτικός φυτοϋγειονομικός έλεγχος και η παρακολούθηση της καλής κατάστασης του δέντρου και της περιβάλλουσας βλάστησης.
Σύμφωνα με την Ειδική Περιβαλλοντική Έκθεση που υπέβαλλε ο Δήμος Ιεράπετρας στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση για την κήρυξη της αρχαίας ελιάς Καβουσίου ως Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης, τόσο η Δημοτική και η Τοπική αρχή όσο και ο Πολιτιστικός Σύλλογος και οι κάτοικοι της περιοχής έχουν θέσει σε υψηλή προτεραιότητα την προστασία και ανάδειξη του μοναδικού αυτού φυσικού στοιχείου, η ηλικία του οποίου εκτιμάται στα 3.250 έτη και τοποθετείται στη διάρκεια της Μετανακτορικής μινωικής εποχής (1350-1100 π.Χ.).
Σήμερα η αρχαία ελιά Καβουσίου έχει συνολικό εμβαδό κόμης 112 τετραγωνικά μέτρα, ύψος περίπου εννέα μέτρα και περίμετρο κορμού (στη βάση του) 21 μέτρα, ο οποίος έχει έντονο ανάγλυφο και ιδιαίτερη αισθητική μορφολογία.
