Το Ρέθυμνο έχει μια ακόμα ευλογία. Τιμούν τον Επισκοπικό Θρόνο χαρισματικές μορφές, προικισμένες με τη θεία δωρεά του λόγου και της τέχνης.
Εκείνος που θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα, καθώς συγκέντρωνε όλες τις ευλογίες αυτές είναι ο Διονύσιος Καστρινογιαννάκης.
Από το αετίσιο βλέμμα και μόνο έδειχνε πως ήταν μια εκρηκτική προσωπικότητα, που επιβεβαιώνουν μαρτυρίες παλιών κληρικών που μάλλον είχαν δοκιμάσει κάποιες οδυνηρές μεθόδους διαπαιδαγώγησης που εφήρμοζε στα πρότυπα αυστηρού πατέρα, που θέλει να είναι τα παιδιά του «τύπος και υπογραμμός».
Σαν να ακούω το μακαριστό Θεόδωρο, όταν τον είχα ρωτήσει σχετικά, εντυπωσιασμένη από το πορτραίτο αυτοπροσωπογραφία του Διονυσίου που κοσμεί το Μητροπολιτικό Μέγαρο. Μου είχε διηγηθεί πολλά περιστατικά όπως κι ο ίδιος είχε ακούσει, αλλά τα έλεγε με τόση χάρη που χαράχτηκαν στη μνήμη μου.
Ο Διονύσιος Καστρινογιαννάκης, γιος του Γεωργίου Καστρινογιαννάκη και της Ευσεβίας Τροχαλάκη (Νικολαΐδου) γεννήθηκε στο Ηράκλειο 18 Αυγούστου 1856. Τον βάπτισε ο Μητροπολίτης Κρήτης Διονύσιος, ο οποίος του έδωσε και το όνομα.
Ένας αδελφός του αξιώθηκε επίσης να ανέλθει στην Εκκλησιαστική Ιεραρχία. Ήταν ο Κρήτης Τιμόθεος που τον πήρε κοντά του, όταν ο Διονύσιος ορφάνεψε σε ηλικία δέκα χρόνων.
Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή του Σταυρού στα Ιεροσόλυμα και στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εκάρη μοναχός και χειροτονήθηκε διάκονος την 4η Δεκεμβρίου 1874 και κατατάχθηκε στην αδελφότητα του Παναγίου Τάφου.
Ο Διονύσιος δεν περνούσε ποτέ απαρατήρητος.
Ήταν μια πληθωρική προσωπικότητα με σπάνια σωματικά, πνευματικά και καλλιτεχνικά χαρίσματα. Η εξωτερική εμφάνισή του ήταν εντυπωσιακή.
Ήταν μεγαλοπρεπής, ψηλός, ωραίος, με μακριά γενειάδα και με οξύ και αυστηρό βλέμμα, που προκαλούσε ανάμικτα αισθήματα σεβασμού και θαυμασμού. Είχε όλα τα χαρακτηριστικά του ηγέτη.
Έντονη αντίδραση για την εκλογή του
Η εκλογή του το Φεβρουάριο του 1881, σε ηλικία μόλις 25 χρόνων στη Μητρόπολη Ρεθύμνου προκάλεσε την έντονη αντίδραση των Ρεθεμνιωτών.
Μα μπορούσαν να δεχτούν για δεσπότη τους ένα …«κοπέλι»;
Η αντίδραση αυτή υποχρέωσε την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Κρήτης να τον μεταθέσει το 1882, στην Επισκοπή Χερσονήσου για να λάβει τέλος το «επισκοπικό ζήτημα», που είχε προκύψει.
Εκείνη την περίοδο όμως συνέβη και το περιστατικό που έδειξε πόσο ατρόμητος ήταν ο Διονύσιος και πόσο μεγάλος πατριώτης.
Αντίδραση στον πασά
Ευθύς μετά την επανάσταση του 1889 είχε σταλεί στο Ηράκλειο στρατιωτικός Διοικητής κάποιος πολύ φανατικός Τούρκος.
Έτυχε να έχει αρρωστήσει την ημέρα των Φώτων ο Μητροπολίτης Τιμόθεος και να τον αντικαθιστά στα λειτουργικά του καθήκοντα ο αδελφός του Διονύσιος που ήταν τότε Επίσκοπος Χερρονήσου.
Όταν η πομπή έφθασε, κατά τα έθιμα, μπροστά στο Διοικητήριο και άρχισε σύμφωνα με τα ειωθότα η δέηση, υπέρ του Σουλτάνου, αντιλαμβάνεται ο Διονύσιος ότι ο Πασάς ούτε που σάλεψε από τη θέση του, δείχνοντας προσβλητική περιφρόνηση.
Ποιος είδε τότε το Θεό και δεν τον φοβήθηκε. Έτοιμος να εκραγεί ο Διονύσιος διακόπτει τη δέηση και διατάσει την πομπή να συνεχίσει την κάθοδο στο λιμάνι.
Κατάφερε να συγκρατηθεί, μέχρι να τελειώσει η τελετή αγιασμού των υδάτων και με το «δι ευχών» κάνει πέρα τα άλογα που είχε καθιερωθεί να διαθέτει η διοίκηση, για την έφιππη επιστροφή του Επισκόπου στη Μητρόπολη και γύρισε πεζός μέσα από τα παραλιακά στενά δρομάκια του Ηρακλείου.
Όταν μαθεύτηκε ευρύτερα η στάση αυτή του Διονυσίου, ο κόσμος άρχισε να ανησυχεί σοβαρά, για τις συνέπειες της πράξης αυτής. Τα σχόλια έδιναν κι έπαιρναν.
Η πληροφορία ότι κι ο πασάς είχε θυμώσει με την ενέργεια αυτή του Διονυσίου κι ετοίμαζε αντίποινα τους θορύβησε τους χριστιανούς περισσότερο. Έκαναν αμέσως μια επιτροπή και πήγαν να συνεννοηθούν με τον Επίσκοπο για να ξέρουν πώς να πράξουν:
– Δεσπότη μας, του είπαν, για όνομα του Θεού και της Παναγίας ίντα τονε τουτονά πούκαμε η Αγιότη σου και θα νάχωμε νταβαντούρια με τούτον τον αγριάνθρωπο Πασσά;
Ο Διονύσιος αντί να ταραχτεί σηκώθηκε πάνω και καρφώνοντάς τους με κείνο το διεισδυτικό του βλέμμα τους απάντησε:
– Καλά θα κάμετε να πάτε σʼ αυτόν τον αγριάνθρωπο που λέτε και να του πείτε εκ μέρους μου να ετοιμάζει τα μπαούλα του γιατί θα τον διώξω.
Τα λόγια αυτά έκαναν ακόμα πιο ανήσυχη την επιτροπή.
Τι στο καλό έπαθε ο Δεσπότης; Μπας κι έχασε τα μυαλά του;
Εκείνος κατάλαβε την αμηχανία τους και επανέλαβε στο ίδιο ύφος:
– Τι με κοιτάτε; Νομίζετε πως αστειεύομαι;
Nα πάτε να του πείτε εκ μέρους μου ότι αν δεν δώσει ικανοποιητική εξήγηση της περιφρονητικής στάσεώς του θα τηλεγραφήσω αμέσως απʼ ευθείας στον Σουλτάνον και θα του καταγγείλω ότι την στιγμήν που ολόκληρος ο χριστιανικός λαός του Ηρακλείου με επικεφαλής τον Μητροπολίτην του εστάθηκε ευλαβικά να απευθύνει στον Θεόν του δέηση δια την υγεία και την μακροημέρευσή του, ο εδώ αντιπρόσωπός του ασεβών δεν έλαβε τον κόπον να κατεβάσει το πόδι του και να σηκωθεί, παρά εξακολουθούσε να ρουφά τον ναργιλέ του περιφρονητικά. Έτσι να του πείτε.
Τα λόγια του εμψύχωσαν την επιτροπή που πήγε αμέσως να συναντήσει τον πασά. Τον βρήκε έξαλλο να απειλεί θεούς και δαίμονες κατά του αντάρτη παπά.
Όταν όμως άκουσε το μήνυμα του Διονυσίου τα χρειάστηκε. Άλλαξε αμέσως ύφος και τους ζήτησε να τον συμπαθήσει ο Δεσπότης μα …δεν είχε πάρει χαμπάρι πως είχε αρχίσει ο ντοάς (δέηση).
Έτσι έληξε το επεισόδιο χωρίς καμιά συνέπεια για τον Διονύσιο.
Επανεκλογή στη Μητρόπολη Ρεθύμνου
Στη Μητρόπολη Χερρονήσου έμεινε μέχρι το 1896, οπότε ξεπεράστηκε και το πρόβλημα της ηλικίας και μπορούσε με την επανεκλογή του, να επιστρέψει στην επισκοπική του έδρα στο Ρέθυμνο, όπου και παρέμεινε μέχρι το θάνατό του.
Από τις πρώτες μέρες της εγκατάστασής του όμως συνέχισε το «αντάρτικο» που είχε ξεκινήσει στο Ηράκλειο.
Ίδρυσε στο Ρέθυμνο μυστικό σύνδεσμο «του οποίου ο σκοπός ήταν η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Το γεγονός αυτό πληροφορήθηκε η Υψηλή Πύλη, η οποία αξίωσε από το Πατριαρχείο την καθαίρεσή του. Βρισκόταν στην Αθήνα για τον θάνατο του αδελφού του Μητροπολίτη Κρήτης Τιμοθέου, όταν με πατριαρχικό γράμμα κλήθηκε σε απολογία και απαγορεύθηκε η κάθοδός του στην Κρήτη. Ύστερα από διαμαρτυρία της Γενικής Επαναστατικής Συνέλευσης των Κρητών ανακλήθηκε η απαγόρευση καθόδου του στην Κρήτη, όμως η Πύλη απαίτησε και πέτυχε τον αποκλεισμό του από τη διαδοχή του μητροπολιτικού θρόνου…».
Πρόσωπα και συμπάθειες
Η προσωπικότητα του Διονυσίου είχε προκαλέσει το θαυμασμό του πρίγκιπα Γεωργίου από τα πρώτα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας. Ήταν ο αγαπημένος του Ιεράρχης. Δεν άργησε όμως να αλλάξει στάση όταν πληροφορήθηκε από το περιβάλλον του, ότι ο Μητροπολίτης και είχε άποψη και δεν παρέλειπε να ελέγχει τις πράξεις του Γεωργίου. Επόμενο ήταν να έρθει ο Διονύσιος σε ρήξη με τον Ύπατο Αρμοστή και την αυλή του.
Είχε όμως και ο γενναίος αυτός Ιεράρχης τις «αδυναμίες» του. Και δεν το έκρυβε Έτρεφε μεγάλο σεβασμό στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Τα αισθήματα ήταν αμοιβαία αν κρίνουμε από την εμπιστοσύνη που είχε ο Εθνάρχης στον «αντάρτη» Ιεράρχη. Ο Διονύσιος ήταν άλλωστε από τους πρώτους που είχε ευλογήσει και υποστηρίξει με ενεργό συμμετοχή, την επανάσταση του Θερίσου.
Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης και λόγω της μεγάλης του μόρφωσης, έχοντας και βαθειά γνώση του Κανονικού Δικαίου, υπήρξε ο βασικός εισηγητής του Καταστατικού Χάρτη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κρήτης. Αυτός ο χάρτης, σχεδόν εξ ολοκλήρου, είναι έργο δικό του.
Μια πολυτάλαντη φύση
Ο Διονύσιος όμως ήταν και μια πολυτάλαντη φύση.
Σε δημοσίευμά του ο αείμνηστος ιερέας Χρύσανθος Βιτζικουνάκης, τον αναφέρει να σχεδιάζει αυτός το Μητροπολιτικό Μέγαρο. Για το μεγάλο ταλέντο του στα εικαστικά έχουμε και την αυτοπροσωπογραφία του άλλωστε που βεβαιώνει του λόγου το αληθές.
Ήταν και καλλίφωνος. Επί της ποιμαντορίας του μάλιστα ιδρύθηκε η πρώτη εκκλησιαστική χορωδία για την οποία μας δίνει τόσο ενδιαφέρουσες πληροφορίες ο π. Χρύσανθος.
Εξαιρετικές και οι επιδόσεις του στη λογοτεχνία, όπως μας αποκαλύπτουν ιδιαίτερα τα ποιήματά του για το Αρκάδι.
Χαρακτηριστικό το παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα που είχε απαγγείλει στις 25 Μαρτίου 1909 στο Μητροπολιτικό Ναό στο πλαίσιο της επετείου της εθνικής Παλιγγενεσίας. Σ’ αυτό διαφαίνεται και ο μεγάλος πόθος για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Να σημειωθεί ότι ο κ. Γιάννης Παπιομύτογλου που το δημοσίευσε σε σχετική του μελέτη το έχει χωρίσει σε δεκαπεντασύλλαβους στίχους
Αιώνες μέσα σε σκλαβιά, το έθνος μας κοιμούνταν,
ύπνο βαρύ, αξύπνητο, του θανατά τον ύπνο.
Μια μέρα εξημέρωσεν η σημερνή ημέρα.
Ο ήλιος της εξύπνησε το κοιμισμένο έθνος,
5 και λεοντάρι άγριο, την αλυσίδα σπάζει.
Κάνει απ’ αυτή τα όπλα του, κάνει βουνά λημέρια,
και κάθε τρύπα και λαγκό του χάρου κάνει στόμα,
και Λευθεριάς ξεπόρισμα.
Κι’ εκεί ο χάρος έτρωγε τον τύραννο του έθνους,
10 κι’ εκείθεν εξεπόριζε της Λευθεριάς τ’ αέρι.
Και λιγοστεύγει ο εχθρός, κι’ η Λευθεριά ξαπλώνει,
ώσπου και πάλι πρόβαλε, ελευθεριά γεμάτη,
του τιμημένου έθνους μας η δοξασμένη μάνα.
Η μάννα ολομόναχη-
Ήταν εξαιρετικός ρήτορας και άριστος χειριστής τόσο της καθαρεύουσας όσο και της δημοτικής γλώσσας. Αυτό το διαπιστώνουμε και από τους λόγους του που έχουν διασωθεί. Αυτό του το χάρισμα το είχε αναγνωρίσει μεταξύ άλλων και ο Ελευθέριος Βενιζέλος που τον είχε χαρακτηρίσει «ως τον πρώτον εν τω Ελληνικώ κόσμω της σήμερον ρήτορα».
Ο Διονύσιος κέρδιζε τους άλλους με το λόγο του επειδή χρησιμοποιούσε την ανάλογη γλώσσα που καταλάβαινε ο ακροατής του. Ιδιαίτερα όταν απευθυνόταν στο λαό μιλούσε η πατριωτική καρδιά του γι’ αυτό και προκαλούσαν τόσο ενθουσιασμό και συγκίνηση οι λόγοι του.
Η συνεργασία του με τον Υποπρόξενο
Από τους παράγοντες που εκτιμούσε και είχε μαζί του μια άριστη συνεργασία ήταν ο Γεώργιος Χατζηγρηγόρης. Υποπρόξενος της Ρωσίας στο Ρέθυμνο από το 1891 μέχρι το 1918. Οι δυο τους ήταν το λιμάνι καταφυγής κάθε χριστιανού που δοκιμαζόταν ιδιαίτερα την κρίσιμη για τον τόπο διετία 1896-1898.
Η σχέση ωστόσο Διονυσίου με τον Χατζηγρηγόρη στην αρχή απειλήθηκε να γίνει έχθρα. Αυτό αναδεικνύει ο κ. Γιάννης Παπιομύτογλου από μια επιστολή του Μητροπολίτη, όταν είχε δημιουργηθεί κλίμα αντίδρασης για την εκλογή του λόγω της νεαράς του ηλικίας.
Στην επιστολή του αυτή ο Διονύσιος ζητά εξηγήσεις από τον Χατζηγρηγοράκη για τους λόγους που ο τελευταίος αποφεύγει να του απευθύνει χαιρετισμό. Δεν έχει διασωθεί απάντηση αλλά από τα γεγονότα που ακολούθησαν μπορούμε να συμπεράνουμε ότι δεν άργησε ο υποπρόξενος να διαπιστώσει τα χαρίσματα του Επισκόπου και να αναθεωρήσει τις απόψεις του, γιατί αρχικά κι εκείνος είχε προβληματιστεί με τη νεαρά ηλικία του Διονυσίου.
Ο Μητροπολίτης δεν έδειχνε εύκολα την εύνοιά του σε πρόσωπα. Εξαίρεση έκανε μόνο με το Διονύσιο Ψαρουδάκη, μετέπειτα ηγούμενο Αρκαδίου και μεγάλο αντιστασιακό, στον μόνο που εμπιστευόταν και του ανέθετε πολύ σοβαρές αποστολές πατριωτικής δράσης.
Η εκκλησία στη Φορτέτζα
Ο Διονύσιος ήξερε τον τρόπο να εμπνέει στις αρχές έργα καλά για τον τόπο.
Είχαμε αναφερθεί σε παλαιότερο αφιέρωμα στον τυχαίο περίπατο και στο αίτημά του την κατάλληλη στιγμή που έγινε αφορμή να έχουμε το ναό του Αγίου Θεοδώρου στη Φορτέτζα.
Ήταν τότε που έκανε τον συνηθισμένο περίπατο με τον Ρώσο διοικητή Ντεχιόστακ στη Φορτέτζα.
Εκεί που περπατούσαν ρώτησε ο Ντεχιοστάκ τον Διονύσιο αν θα τον ενδιέφερε να υπήρχε μια εκκλησία πάνω στο κάστρο.
Ο Διονύσιος τον κοίταξε με έντονα ερωτηματικό βλέμμα σαν να απορούσε πως μπορεί ο ξένος διοικητής να ξέρει έναν κρυφό του πόθο. Πράγματι ο Επίσκοπος το είχε καημό να λειτουργούσε σε μια εκκλησία πάνω στο κάστρο που οι Τούρκοι με σύμβολα και παρουσία τόνιζαν την παρουσία τους και την υπεροχή του κατακτητή.
Όταν κατάλαβε πως ο Ντεχιοστάκ δεν αστειευόταν τόλμησε να του ομολογήσει την επιθυμία του αυτή.
– Και ποιος μας εμποδίζει να το κάνουμε απάντησε ο διοικητής και υποσχέθηκε στο Δεσπότη κάθε υλική και ηθική στήριξη.
Μάλιστα όπως περπατούσαν, φθάνοντας κοντά σε κάτι ερείπια πρότεινε να τους παραχωρήσει εκείνο το σημείο για την ανέγερση της εκκλησίας. Καμιά αντίρρηση από Ρεθεμνιώτικης πλευράς. Κανένας όμως δεν είχε προσέξει ότι εκεί στα ερείπια υπήρχαν και τα υπολείμματα άλλης εκκλησίας που προϋπήρχε.
Σε πανηγυρικό κλίμα ξεκίνησαν οι εργασίες για το κτίσιμο της νέας εκκλησιάς. Ο καθαρισμός των ερειπίων έφερε στο φως κι ένα στοιχείο έκπληξη για τους Ρεθεμνιώτες. Αποκαλύφθηκε μια κόγχη που δεν άφηνε πια καμιά αμφιβολία στον Διονύσιο ότι στο σημείο εκείνο υπήρχε άλλη εκκλησία.
Η απρόσκοπτη ροή χρηματοδότησης και το φιλότιμο των εργατών συνετέλεσαν στην γρήγορη ανοικοδόμηση και η εκκλησία σε σύντομο χρονικό διάστημα ήταν έτοιμη για θυρανοίξια. Έμενε μόνο να βρεθεί το όνομα του Αγίου στον οποίο θα την αφιέρωναν.
Ο Διονύσιος δεν σκέφτηκε για πολύ. Το σωστό και το δίκαιο θα ήταν να αφιερωθεί στον Άγιο που έφερε το όνομά του ο Ντεχιοστάκ Θεόδωρος βέβαια αλλά ποιος απ’ όλους; Ο Στρατηλάτης, ο Τύρωνος, ο Τριχινάς, ο Στουδίτης, ο Θεόδωρος του Γραπτού, ο Θεόδωρος εκ των 42 μαρτύρων, ο Θεόδωρος του Συκεώτου ή ο Θεόδωρος ο ηγιασμένος;
Σοφά ποιώντας σκέφτηκε να ρωτήσει τον Ντεχιοστάκ πότε εορτάζει κι εκείνος του απάντησε στις 20 Απριλίου. Επομένως δεν υπήρχε κανένας λόγος να ψάχνουν περισσότερο. Η εκκλησία θα αφιερωνόταν στον Όσιο Θεόδωρο τον Τριχινά. Όπως κι έγινε.
Άφησε σημαντικό έργο
Ο Επίσκοπος με το αετίσιο βλέμμα, άφησε σημαντικό έργο στη Μητρόπολή του.
Τιμήθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση με τον χρυσό Σταυρό του Σωτήρος και οπό τον Αυτοκράτορα της Ρωσίας με το παράσημο του Αγίου Βλαδιμήρου.
Πέθανε από γαστρορραγία τις πρώτες πρωϊνές ώρες της Κυριακής 13 Ιουνίου 1910 και τάφηκε στον περίβολο του Καθεδρικού Ναού του Ρεθύμνου.
Ακόμα και αν δεν τον ζήσαμε μπορούμε να καταλάβουμε πόσο σημαντικός ήταν από το ολοσέλιδο αφιέρωμα της εφημερίδας «Δράση» και τους επικήδειους που εκφωνήθηκαν από προσωπικότητες της εποχής.
Αρκετές πτυχές της λογοτεχνικής κυρίως δράσης του έχει ξετυλίξει ο κ. Γιάννης Παπιομύτογλου, ο οποίος έχει καταγράψει και όλη τη βιβλιογραφία που υπάρχει για τον φωτισμένο αυτό Ιεράρχη. Μια σπουδαία μελέτη που καταλαμβάνει χώρο απαγορευτικό για τον περιορισμένο μιας εφημερίδας, ώστε να την παραθέσουμε. Απλά τη συνιστούμε.
Πηγές:
Γιώργη Εκκεκάκη: Ρεθεμνιώτες που πέρασαν αφήνοντας ίχνη
Γιάννη Παπιομύτογλου: Δυο ποιητικά κείμενα του Διονυσίου
Γιάννη Παπιομύτογλου: Ένα άγνωστο επεισόδιο μεταξύ Διονυσίου και Χατζηγρηγοράκη
Εύας Λαδιά: Σ’ ένα τυχαίο περιστατικό οφείλεται η εκκλησία στη Φορτέτζα
Εφημερίς «Πατρίς»: Αφιέρωμα Η Σύγκρουση του Διονυσίου με τον πασά
Χρύσανθου Βιτζικουνάκη: Η ίδρυση εκκλησιαστικής χορωδίας στο Ρέθυμνο
Βικιπαίδεια
