Δρ Ελευθέριος Νικ. Σκανδάλης: Tο πέρασμά μου από τη ζωή

Του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΕΡΠΙΡΑΚΗ*

Είχα την τύχη να πέσει στα χέρια μου το βιβλίο του ομοχώριου μου, του Δρ Λευτέρη Σκανδάλη με τον ανωτέρω τίτλο και τον υπότιτλο, Η συνείδηση πάμφωτη σαν καλοκαίρι. Το βιβλίο αυτό παρουσιάστηκε στις αρχές Οκτωβρίου στην Κρητική Εστία στην Αθήνα, Στράβωνος 12, στο Παγκράτι. Το βιβλίο είναι ένα αφηγηματικό αυτοβιογραφικό κείμενο, στις 350 σελίδες του οποίου γράφει για τις οικογενειακές του ρίζες, για τις σπουδές του, για τις επαγγελματικές του δραστηριότητες, για τη στάση που τήρησε στις προκλήσεις όλων των θέσεων από τις οποίες πέρασε και για τους τρόπους με τους οποίους αντιμετώπισε όλες τις δυσκολίες..

H αυτοβιογραφία είναι ένα αφηγηματικό κείμενο στο οποίο ένας άνθρωπος γράφει ο ίδιος την ιστορία της ζωής του, κάνει λόγο για το χαρακτήρα του, για τον τρόπο της σκέψης του, για το έργο του γενικά με απώτερο στόχο την αποκάλυψη της προσωπικής του ζωής, καθώς και τη συνολική και συστηματική παρουσίαση όλων των πτυχών της ύπαρξής του και γράφεται, στις περισσότερες περιπτώσεις προς το τέλος του βίου.

Ο Λευτέρης Σκανδάλης γεννήθηκε στο Ατσιπόπουλο το 1929, το οποίο πραγματικά λατρεύει και όπου κι αν βρεθεί δεν κρύβει την καταγωγή του. Ήταν το δεύτερο παιδί του Νίκου Γεωργίου Σκανδάλη και της Σοφίας Ελευθερίου Χαλκιαδάκη. Ο παππούς του, ο Γεώργιος Σκανδάλης, σκοτώθηκε στον Αποκόρωνα στην επανάσταση του 1896 και άφησε ορφανό τον πατέρα του σε ηλικία 2και μισό χρόνων, καθώς και άλλα 5 παιδιά. Ο Λευτέρης Σκανδάλης έτρεφε, έναν απέραντο θαυμασμό και μια υπερβολική αγάπη, λατρεία για τη μητέρα του και ομολογεί ότι ο πρόωρος χαμός της τον σημάδεψε γα όλη του ζωή. Γράφει για αυτήν στη σελ. 45 «…Υπήρξε λοιπόν ένας καλλιεργημένος άνθρωπος με πνευματικά ενδιαφέροντα και αναζητήσεις. Μπόρεσε να τελειώσει το περίφημο ελληνικό σχολείο Ατσιποπούλου που άρχισε να λειτουργεί από το 1860 […] Υπήρξε πρόσωπο ανοιχτών οριζόντων και εκτιμώμενο από όλους. Δραστήρια, δημιουργική. Διάβαζε εφημερίδες και είχε ενημερότητα επί των πάντων». Ο πατέρας του έζησε αιχμάλωτος στη Γερμανία κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και όταν επέστρεψε στο χωριό άνοιξε ένα καφενείο το οποίο «…υπήρξε το πρώτο μου… πανεπιστήμιο, διότι είχε ποιοτικούς πελάτες και ασχολούντο κυρίως σε συζητήσεις των πολέμων, των επαναστάσεων, πολιτικά κ.λπ. …Εκεί κάθιζαν οι κοσμογυρισμένοι Ανδρέας Χαλκιαδάκης και ο Ελευθέριος Παπαγιαννάκης (εκδότης του περιοδικού ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ), οι δυο γιατροί Μυστράκης και Λίτινας, οι αστυνομικοί, ο Δάσκαλος, ο Ταγματάρχης ε.α. Μιχ. Λιανδρής που έκανε ένα σεβάσμιο δίδυμο με το θείο του καπεταν Λιαντροχαράλαμπρο …» (σελ. 42). Είναι γεγονός ότι το παραδοσιακό καφενείο, που είναι ένας τόπος συνάντησης και ψυχαγωγίας, συμβάλλει αποφασιστικά στην πολιτικοποίηση του παιδιού. Για τον πατέρα του γράφει «…είχε μια εντελώς διαφορετική πορεία ζωής από τη μητέρα μου… ήταν άνθρωπος κύρους και αυστηρός αλλά δίκαιος, γι’ αυτό και τον προτιμούσαν συχνά για να γεφυρώνει και να επιλύει τις διαφορές των ανθρώπων» (σελ. 81).

 Στο 3^ο κεφ. με τον τίτλο Τα παιδικά μου βιώματα παραθέτει τις αναμνήσεις του από τα παιδικά του χρόνια, αυτά που έζησε και βίωσε τα ανέμελα εκείνα χρόνια της πρώτης νιότης. Το ύφος του στις γραμμές αυτές είναι λιτό μεν, αποπνέει όμως μια γλυκιά νοσταλγία και γίνεται αιτία για ποικίλες αναμνήσεις. Στη σελ. 113 γράφει «…Βιώματα, αναμνήσεις και ο τρόπος που ανετράφην, επηρέασαν και το δικό μου ψυχικό κόσμο και διαμόρφωσαν την ηθική, εθνική και πατριωτική προσωπικότητά μου, η οποία αποπνέει αύρα σεβασμού και εμπιστοσύνης […]Βεβαίως είχα σεβαστούς επιστημονικούς τίτλους, αλλά αυτοί δεν ήταν αρκετοί για να σε σέβεται κανείς. Ο σεβασμός που απολάμβανα ήταν κυρίως λόγω του ηθικού μου υπόβαθρου». Και καταλήγει στην ίδια σελίδα «Αισθάνομαι πραγματικά υπερήφανος που σήμερα εις τας δυσμάς του βίου μου είμαι φτωχότερος φτωχός. Τα πλούτη δεν μαγνήτισαν τη ζωή μου, για να με υποδουλώσουν. Είμαι ελεύθερος και έτοιμος να παραδοθώ καθαρός στην… επόμενη ζωή».

Από το δημοτικό σχολείο έδειξε την έφεσή του για τη μάθηση. Έφεση που από πολύ ενωρίς είχε διαγνώσει η μητέρα του, η οποία λίγες στιγμές πριν φύγει από τη ζωή, κάλεσε τον πατέρα του και του είπε «Νικολή, εγώ φεύγω και θέλω να ξέρεις την τελευταία μου επιθυμία. Το Λευτέρη να προχωρήσεις στα γράμματα». Και ο πατέρας του τήρησε αυτήν την επιθυμία της γυναίκας του. Τελείωσε την ΑΣΟΕΕ και από την ίδια σχολή έλαβε και το διδακτορικό του.

Στην πολυκύμαντη ζωή του διέγραψε μια λαμπρή και αξιοζήλευτη πορεία. Διετέλεσε Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος σε μεγάλες κρατικές και ιδιωτικές επιχειρήσεις, στον ΕΟΜΜΧ, στα Ελληνικά Πετρέλαια, στη ΣΕΚΕ, στην Καπνεμπορική κ.ά. (ο ίδιος τα αναφέρει στο βιβλίο). Από τις θέσεις αυτές είχε την ευκαιρία να έλθει σε επαφή και να γνωριστεί με πρωθυπουργούς, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, το Γεώργιο Παπανδρέου, τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, με υπουργούς, Το Γιάννη Παλαιοκρασά, το Γιάννη Κεφαλογιάννη, τον Παύλο Βαρδινογιάννη, το Βασίλη Κοντογιανόπουλο κ.ά. Και όπως γράφει δεν είχε τις καλύτερες εντυπώσεις γι’ αυτούς. Γνωρίστηκε ακόμη με εξέχουσες προσωπικότητες, το Στρατή Ανδρεάδη, τον Ξενοφώντα Ζολώτα, αλλά και με αξιωματούχους άλλων κρατών, Ρωσίας, Ιράν, Ιράκ. Διαχειρίστηκε πάνω από 40 δις δολάρια συνολικά από τις επιχειρήσεις από τις οποίες πέρασε. Και έφυγε άμεπτος και πεντακάθαρος. Ποιος άλλος θα έβαζε την κόρη του να εργαστεί αμισθί για τρία χρόνια στη Δημόσια Επιχείρηση Πετρελαίων; Και αυτό γιατί αυτός ήταν Πρόεδρος και δεν ήθελε να τον κατηγορήσει κάποιος ότι εκμεταλλεύτηκε τη θέση του προς ίδιον όφελος. Δεν καρπώθηκε τίποτε για προσωπικό του όφελος, όπως έπραξαν άλλοι… (σελ. 212). Και ζει σήμερα με μια κουτσουρεμένη σύνταξη του ΙΚΑ.

Όταν τελειώνει κανείς την ανάγνωση αυτού του αυτοβιογραφικού αφηγήματος, με το απλό και ανεπιτήδευτο ύφος, με το μικροπερίοδο λόγο που ρέει πραγματικά, αναπηδούν μέσα του κάποια ερωτήματα σαν αυτά που ο ίδιος ο Λευτέρης Σκανδάλης αναφέρει στη σελ. 148. Δηλαδή «Πώς ένα παιδί που ανετράφη και μεγάλωσε σε συνθήκες μικρής και κλειστής κοινωνίας που δεν είχε ορίζοντες για προβληματισμούς προετοιμασίας για κάτι το ανώτερο, το καλύτερο, το ευρύτερο, μπόρεσε να προχωρήσει». Είμαι βέβαιος ότι δημιουργικός αναγνώστης θα βρει τις απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά μετά το τέλος της ανάγνωσης του βιβλίου. Αυτός είναι ο Λευτέρης Σκανδάλης.

Προσωπικά αισθάνομαι ιδιαίτερη ικανοποίηση που τον παρότρυνα να προχωρήσει στην καταγραφή αυτή, γιατί το αποτέλεσμα είναι πέρα από κάθε προσδοκία. «…μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αναδεικνύεται η εντιμότητα και η ακεραιότητα του χαρακτήρα του που έμειναν αναλλοίωτες παρότι διαχειρίστηκε εκατομμύρια δολάρια και είχε περιθώρια προσωπικής εκμετάλλευσης των θέσεων του», όπως σημειώνει σε ένα ανάλογο σημείωμα του ο στρατηγός κ. Νίκος Σαμψών.