Από τα πολλά ημερολόγια των οποίων έγινα αποδέκτης με την ανατολή τού Νέου Έτους, 2014, με το σημείωμά μου αυτό θέλω να εστιάσω σε δύο. και είναι, ίσως, η ποιότητά τους και, κυρίως, το θέμα αφιέρωσής τους αυτό που με συγκίνησε και με κίνησε να εκφραστώ. Πρόκειται για τα ημερολόγια της Ι. Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, αφενός, και του Συλλόγου Ρεθυμνίων Αττικής, «Το Αρκάδι», αφετέρου, που και τα δύο είναι φέτος αφιερωμένα στους Αγίους Τέσσερις Νεομάρτυρες Ρεθύμνου, Γεώργιο, Αγγελή, Μανουήλ και Νικόλαο.
Αυτοί οι Τέσσερις λεβέντες κρητικοί Άγιοι, που υπέγραψαν τη μαρτυρία της Πίστεως και της αγάπης τους προς τον Χριστό με το ίδιο τους το αίμα, αγνοί και τίμιοι οικογενειάρχες και ψυχωμένοι πολεμιστές της ελληνικής επανάστασης του 1821, πάντα με συγκινούσαν με την απλότητα και γενναιότητα της ομολογίας τους και με τις περήφανες κρητικές φορεσιές τους- με τις οποίες, συχνά, στις αγιογραφίες τους απεικονίζονται, ακόμα και όταν ο αγιογράφος επιχειρεί (για την ανάδειξη της ουράνιας δόξας) να τις καλύψει εξωτερικά με ένα αραχνοΰφαντο βυζαντινό ιμάτιο.
Η Μητρόπολη Ρεθύμνης, ειδικότερα, τα τελευταία χρόνια, από την ανάρρησή του στον επισκοπικό θρόνο του νυν ποιμενάρχη της κ. Ευγενίου, αφιερώνει τα ημερολόγιά της στους «ουκ ολίγους» αγίους της τοπικής μας Εκκλησίας. Και είναι αυτό, βέβαια, μία πολύ σωστή απόφαση και πρακτική, προκειμένου ο πολύς «κόσμος» τού πληρώματος της τοπικής μας Εκκλησίας να πληροφορείται- μέσα από αυτό το εύχρηστο μέσο, το ημερολόγιο- γύρω από την τοπική μας αγιολογία. Έτσι, τα προηγούμενα έτη τα ημερολόγια της Μητροπόλεώς μας είχαν αφιερωθεί στους αγίους Αγαθόποδα, τον εκ Πανόρμου (του 2012) και ιερομάρτυρα Γεράσιμο, επίσκοπο Ρεθύμνης (του 2013).
Στο φετινό ημερολόγιο για τους Αγίους Τέσσερις Νεομάρτυρες, στο ουσιώδες προλόγισμά του ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγένιος ευστόχως μεταφέρει και επικαιροποιεί τα μηνύματα που πλούσια απορρέουν από τη μαρτυρική, πριν από 190 έτη (1824), τελείωσή τους, στον σύγχρονο άνθρωπο, προτείνοντάς τα ως το καλύτερο αντίδοτο στην απαισιοδοξία, το άγχος και τον προβληματισμό στον οποίο έχει περιέλθει, λόγω της μεγάλης κρίσης αξιών που βιώνει, τα τελευταία χρόνια, ο ελληνικός λαός.
Ακολουθούν, στην ύλη του ημερολογίου, η Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη Αναγνώρισης των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων (επί Οικουμενικού Πατριάρχη Δημητρίου) και συναξαρικές περί αυτών πληροφορίες από κείμενο τού μακαριστού Μητροπολίτη Τίτου, που επί των ημερών του, όπως είναι γνωστό, προωθήθηκε και επιτεύχθηκε η ένταξή τους στο Εορτολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας, θεραπεύοντας, έτσι, μίαν ολιγωρία 153 ετών (!) των προκατόχων του επισκόπων, που δεν δικαιολογείται διαφορετικά πέραν από το ότι αυτός ο ίδιος ο πιστός λαός, από την πρώτη, κιόλας, στιγμή του μαρτυρίου τους, αναγνώρισε την αγιότητα των Τεσσάρων αυτών μελαμπιανών Αγίων. Τους ανακήρυξε και τους αποδέχθηκε μέσα στην καρδιά και τη συνείδησή του ως Αγίους, στήνοντάς τους ναούς, φιλοτεχνώντας τους εικόνες και συνθέτοντάς τους τροπάριο και ασματική Ακολουθία με τα ψαλλόμενα στον μικρό και στον μεγάλο εσπερινό, στη Λιτή, τον Όρθρο και τη Θεία Λειτουργία. και αυτή, αγιολογικά και θεολογικά, είναι η πρωταρχική και αναγκαία αναγνώριση ενός αγίου.
Μετά από όλα αυτά ακολουθεί η συνήθης ύλη του ημερολογίου.
-Στο δεύτερο ημερολόγιο, αυτό των Ρεθυμνίων Αττικής «Το Αρκάδι», που έχει- όπως έχουμε ήδη επισημάνει- την ίδια θεματολογία με το πρώτο, εντυπωσιάζεσαι, εξαρχής, από το πλήθος των δημοσιευόμενων άγνωστων, συχνά, για τους πολλούς, στοιχείων και, κυρίως, εικόνων των Αγίων. Ξεχωρίζουμε, από τις εικόνες, τις τέσσερις, εκείνες, από το καθολικό της Ι. Μονής Γωνιάς Χανίων (του έτους 1852), που αποδεικνύουν, από το πρώιμο αυτό έτος δημιουργίας τους, ότι ο ρεθεμνιώτικος και σύμπας ο κρητικός λαός αναγνώρισε, όπως προαναφέραμε, από πολύ ενωρίς, και αποδέχθηκε την αγιότητα των ρεθυμνίων Νεομαρτύρων. Σε μία, μάλιστα, από τις εικόνες της Μονής Γωνιάς εικονίζονται ταυτόχρονα η αποτομή της κεφαλής των Αγίων και η πρώτη τέλεση της εορτής τους, που, άρα, είχε γίνει πριν από το αναγραφόμενο επί της εικόνας έτος 1852. Ενδιαφέρουσα, στο σημείο αυτό, και η πληροφορία που το εν λόγω ημερολόγιο μάς παρέχει σχετικά με την πρώτη λειτουργία στη μνήμη τους, που, σύμφωνα με υπάρχουσες γραπτές μαρτυρίες, είχε γίνει το αμέσως επόμενο από το μαρτύριό τους έτος (25/10/1825), ενώ και η πρώτη τους εικόνα (Ι. Φραγκοπούλου) ξέρουμε ότι χρονολογείται στα 1836 (δηλαδή, δώδεκα, μόλις, έτη από το μαρτύριό τους) και το αμέσως επόμενο έτος, πιθανότατα, ποιήθηκε και η πρώτη τους ακολουθία, που αναφέρεται στην εικόνα της Ι. Μονής Γωνιάς Χανίων τού 1852.
Από την εικοσάδα των παρατιθέμενων εικόνων εντυπωσιακή είναι και η εικόνα από την Αλφά Ρεθύμνου, του έτους 1905, από τον ι. Ναό τού Αγίου Χαραλάμπους, που εικονίζει τον άγιο Χαράλαμπο καθιστό και πίσω του όρθιους τους Τέσσερις Νεομάρτυρες, με φυσικές, γήινες, θα έλεγα, φυσιογνωμίες και είναι μόνος ο φωτοστέφανος αυτός που φανερώνει τη θεία δόξα που οι μάρτυρες έλαβαν διά του μαρτυρίου. Παρατίθενται, ακόμα, και άλλες θαυμάσιες των Αγίων εικόνες, όπως αυτή τού Φώτη Κόντογλου (1955), του Ι. Ναού των Τεσσάρων Μαρτύρων Ρεθύμνου, επίσης, του αγιογράφου και επισκόπου Ρεθύμνης Ιερόθεου Μπραουδάκη (του έτους 1885), που θησαυρίζεται στον Ι. Ναό της Αγίας Βαρβάρας Ρεθύμνου, η ενδιαφέρουσα απεικόνιση των Αγίων από τον Εμμ. Ι. Παπαδάκη (1885) και, βέβαια, η αρχαιότερη όλων, αυτή του Ιωάννου Φραγκοπούλου, του έτους 1836, καθώς και πολλές άλλες από άλλους αγιογράφους προερχόμενες.
Το θαυμάσιο αυτό συλλεκτικό ημερολόγιο των Ρεθυμνίων Αττικής «Το Αρκάδι»- που μην ξεχνάμε ότι ο Σύλλογός τους βρίσκεται κάτω από τη γεραρά προστασία των αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων- τελειώνεται και ολοκληρώνεται με μια θαυμάσια παράθεση, αναμεσίς των εικόνων, ενός εμπεριστατωμένου κειμένου, με πλούσιες συναξαρικές κ.λπ. πληροφορίες.
Την έκδοση, που γίνεται για τα 190 χρόνια από το θαυμάσιο μαρτύριό τους (1824- 2014), επιμελήθηκε με πολλήν, ομολογουμένως, επιτυχία ο φίλος πρόεδρος τού Συλλόγου κ. Γεώργιος Ν. Βλατάκης.
Συγχαίρουμε, τέλος, για την έκδοση και επικροτούμε για την ορθή θέση που ακολουθούν, και τα δύο παραπάνω ημερολόγια, στο θέμα τού τρόπου τελείωσης των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων, δηλαδή «διά ξίφους»– και όχι δι’ απαγχονισμού, θέση που συμφωνεί με την επίσημη της Εκκλησίας μας παράδοση, μέσω της εικονογραφικής, υμνογραφικής και συναξαρικής τους ιστόρησης. Όμως, για το θέμα αυτό- στο οποίο, κατά καιρούς, έχει παρατηρηθεί μεγάλη σύγχυση ανάμεσα σε ορισμένους αγιογράφους και μελετητές- διαλαμβάνουμε λεπτομερώς στη μελέτη μας «Ιστορικοί πλάτανοι τού Ρεθύμνου – Με ειδική αναφορά στο Μαρτύριο και στον τρόπο τελείωσης των Αγίων Τεσσάρων Νεομαρτύρων» (Νέα Χριστιανική Κρήτη, περ. Β’, τ. 24 (2005), σελ. 141- 149).
