Την Τετάρτη 30 Μαΐου 2018, στην αίθουσα «Παντελής Πρεβελάκης» (Ωδείο) της πόλεώς μας, έλαβε χώρα εκδήλωση Μνήμης και Τιμής για την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως (29 Μαΐου 1453), με τον τίτλο «ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΙΣ», από τη Σχολή Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής της Ι. Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου.
Ενώπιον ενός πολυπληθούς ακροατηρίου παρουσιάστηκε από τη χορωδία της Σχολής ένα πλουσιότατο καλλιτεχνικό Πρόγραμμα, υπό την στιβαρή καθοδήγηση του Διευθυντή της, χοράρχη και πρωτοψάλτη του Μητροπολιτικού Ναού κ. Ευαγγέλου Καπαϊδονάκη. Στο Α’ Μέρος της εκδήλωσης η Χορωδία απέδωσε Βυζαντινούς Ύμνους της Πεντηκοστής και Ύμνους Μαρτύρων της Αλώσεως, ενώ στο Β’ Άσματα και Θρήνους της Αλώσεως, υπό τη συνοδεία παραδοσιακής Ορχήστρας, θρήνους που από τη συγκίνηση ραγίζουν την καρδιά και αποτελούν την ενιαία ελληνική μουσική μας παράδοση και ταυτότητα. Πολύ ενδιαφέροντα, επί του προκειμένου, και τα σχετικά εισαγωγικά στα γεγονότα και στο Χρονικό της Αλώσεως, από τον θεολόγο και Γραμματέα της Ι. Μητροπόλεως κ. Γεώργιο Σηφάκη.
Ειδικότερα, στο Α’ Μέρος του Προγράμματος -με τους ύμνους της αγίας Πεντηκοστής («Πεντηκοστήν εορτάζομεν», «Πάντα χορηγεί», «Βασιλεύ Ουράνιε» κ.λπ.)- αποδόθηκαν μέλη του σπουδαίου και εκ των κορυφαίων εκπροσώπων της μεταβυζαντινής παραδόσεως, μελοποιού Πέτρου Λαμπαδαρίου, του 18ου αι., πλην της ακροτελεύτιας «εκλογής ψαλμών», που τονίστηκε μουσικά από τον Χοράρχη κ. Καπαϊδονάκη.
Τα μέλη του Β’ Μέρους της εκδήλωσης, Ύμνοι και Θρήνοι της Αλώσεως, αποδόθηκαν με τη συνοδεία παραδοσιακής ορχήστρας και σύμφωνα προς όσα μας έχει παραδώσει και διδάξει ο μεγάλος Δάσκαλος της Εθνικής μας Μουσικής Σίμων Καράς. Τα ίδια αυτά μέλη που ακούστηκαν, της συλλογής Σίμωνος Καρά -για όσους ενδιαφέρονται περί τους μαργαρίτες αυτούς της εθνικής μας κληρονομιάς και ταυτότητας- κυκλοφορούν, όπως είδαμε στο διαδίκτυο, και σε ψηφιακό δίσκο (cd) από τον «Σύλλογο προς Διάδοσιν της Εθνικής Μουσικής» και με την επιμέλεια του ίδιου, του Σίμωνος Καρά.
Η εν λόγω μουσική είναι απόλυτα συνδεδεμένη με την ιστορία και τα γεγονότα των ημερών εκείνων που μόλις «εμνήσθημεν» -με την ευκαιρία της 565ης επετείου από την Άλωση- και, προκειμένου να την αντιληφθούμε και να την καταλάβουμε, δεν μπορούμε, νομίζω, να τα παρακάμψουμε. Προβαίνουμε, λοιπόν, σε μια σύντομη αναφορά αυτών, σε μια σύντομη ανάμνηση του οδυνηρού χρονικού της αλώσεως της Πόλης.
Όταν τον Μάρτιο του 1449, ο Κωνσταντίνος Δράγαζης Παλαιολόγος ανελάμβανε την βασιλεία, μόνη ή Κωνσταντινούπολη και τα περί αυτήν ήταν ελεύθερα. Παλεύοντας προς πλείστες δυσχέρειες ο Αυτοκράτορας οργάνωσε τα πράγματα τόσον επιτυχώς, ώστε, κατά την πολιορκία της Πόλεως το 1453, οι μόλις 6-7 χιλιάδες Έλληνες μαχητές να αντιπαραταχθούν με θάρρος και αποφασιστικότητα έναντι πλήθους 150.000 Τούρκων.
Ο πατριώτης ιστορικός Γεώργιος Φραντζής ή Σφραντζής, αυτόπτης μάρτυρας της Αλώσεως, που έγραψε το περίφημο Χρονικό της Άλωσης, σε δέκα βιβλία, μας δίνει μια ιδιαίτερα ζωντανή εικόνα της μάχης. Ο βασιλιάς κατά την πολιορκία τρέχει παντού, προτρέπει, ενθαρρύνει, νουθετεί μάχεται ως απλός στρατιώτης, ενώ η γνωστή απάντησή του προς τον Μωάμεθ: «τό δέ τήν Πόλιν σοί δούναι, ούτ’ εμόν εστίν, ουτ’ άλλου τών κατοικούντων εν ταύτη, κοινή γάρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ού φεισόμεθα της ζωής ημών» έρχεται να μάς ενθυμίσει τόσον «Ελεύθερους Πολιορκημένους» από τη νεότερή μας Ιστορία, όσο και το περίφημο εκείνο «Μολών λαβέ» του Λεωνίδα από την ελληνική αρχαιότητα. Και έπειτα ακολουθεί το μέγα δράμα, όταν μαχόμενος και αμυνόμενος παρά την πύλη του Ρωμανού, μόνος, πλέον, εν μέσω χιλιάδων βαρβάρων, ακούστηκε να φωνάζει (κατά τους Κριτόβουλο και Δούκα) το ανεπανάληπτο εκείνο: «Η Πόλις αλίσκεται και εγώ ζω έτι, δεν υπάρχει χριστιανός να λάβη την κεφαλήν μου;». Όμως, ναι δεν υπάρχει κανείς! Οι ήχοι των σπαθιών σιώπησαν εκεί κοντά του. Όλα τέλειωσαν πια. Κάποιοι Γενίτσαροι τον βλέπουν μόνο, τραυματισμένο στο πρόσωπο, σαν γονατισμένο και πληγωμένο λέοντα και τον πλησιάζουν με θράσος και φόβο συνάμα. Ευτυχώς, δεν αναγνωρίζουν ποιος είναι, μοιάζει με όλους τους άλλους. Έτσι, πέφτουν πάνω του σαν κοπάδι από ύαινες και «εις εκ των όπισθεν» τον αποτελειώνει…
Από τη στιγμή εκείνη το Βυζάντιο, ο πυρφόρος του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού φάρος, ο εκπολιτιστής της Οικουμένης, έσβησε και μια βαριά ταφόπετρα δουλείας αβάστακτης κάθισε πάνω στο ελληνικό Έθνος. O Σπυρίδων Ζαμπέλιος στην εκτεταμένη εισαγωγή του στο έργο του Άσματα Δημοτικά της Ελλάδος, δεν επικεντρώνεται στους εσωτερικούς παράγοντες παρακμής της αυτοκρατορίας, αλλά στην άπληστη καθολική Δύση, η οποία από το 1204 συνέβαλε στην παρακμή της αυτοκρατορίας, που κατέληξε τελικά σε αυτό το φοβερό αποτέλεσμα. Αλλ’ η Θεία Πρόνοια επέλεξε, φαίνεται, τον Οθωμανό κατακτητή ώστε να σωθεί από τους Καθολικούς δυνάστες. Και σε αυτό το τελευταίο σημείο συμφωνεί και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, χωρίς όμως να υιοθετεί και τη φιλοσοφική θεώρηση του Ζαμπελίου.
Τον Κωνσταντίνο, πάντως, με τον ενάρετο βίο του, τους υπέρ Χριστού και της Πατρίδας αγώνες του και το μαρτυρικό τέλος του, ο λαός μας θεωρεί ως ζωντανό νεκρό -ως «μαρμαρωμένο βασιλιά»- και «υπ’ αγγέλων δόξης δορυφορούμενον» και από του τάφου, στο εξής, τού Γένους την πορεία κατευθύνοντα.
Με αυτή δε την κοινή περί του μαρτυρίου και της αγιότητας του Κωνσταντίνου και των συν αυτώ Μαρτύρων της Κωνσταντινουπόλεως αντίληψη, έγινε κατά την 500ετηρίδα της Αλώσεως, πρόταση για την επίσημη αναγνώριση της αγιότητάς των. Τότε έγιναν και συναρμόσθηκαν και τροπάρια, που βασίστηκαν σε ανάλογη ακολουθία «των εν Αμορίω Μαρτύρων», τους οποίους όχι μετά 500 έτη, αλλ’ ευθύς αμέσως ανακήρυξε αγίους η Εκκλησία.
Τα τραγούδια αυτά, πρέπει όλοι μας να το καταλάβουμε καλά -σήμερα ιδιαίτερα, που ζούμε σε μέρες βαθιάς αλλοτρίωσης, συγκρητισμού και παγκοσμιοποίησης- ότι είναι ο μέγας πλούτος του ελληνικού μας Γένους. έχουν άνεση και τρόπον ομηρικό, είτε τραγουδώντας πράξεις ηρωικές, σε λόγο, πάντα, ρέοντα δημοτικό και μουσική που πηγάζει μέσα βαθιά από τα γάργαρα σπλάχνα τού ελληνικού λαού.
Όσο για την προχθεσινή ερμηνεία των μελών, η άρτια προετοιμασία των χορωδών και η φανερή πίστη τους στα έργα που ερμήνευαν είχε ως αποτέλεσμα να αναδειχθούν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Τα ηχοχρώματα και η ερμηνευτική διαδικασία κινήθηκαν, γενικά, στο πνεύμα του αυστηρού βυζαντινού μέλους, με φανερή προσήλωση στην πιστή απόδοση της βυζαντινής σημειογραφίας, τόσο στους ύμνους όσο και στα άσματα και τους θρήνους, και να ζεστάνουν τις παγωμένες ψυχές όλων μας, από την πολιτική και κοινωνική παγερότητα και αναλγησία που παρατηρείται παγκοσμίως στις μέρες μας. Φράσεις στρογγυλεμένες, σμιλεμένες, απουσία αιχμών, εμμονή στην ποιότητα του ήχου, καλαισθησία των διανθίσεων, των εκλεπτύνσεων και των διαφόρων ποικιλμάτων, χωρίς δεξιοτεχνικές υπερβολές και με σεμνή και στο πνεύμα της εκκλησιαστικής μας παράδοσης, καθοδήγηση από τον Χοράρχη, φώτισαν και ανέδειξαν τους ύμνους και τη μουσική, προσφέροντας στο πολυπληθές ακροατήριο «έργον καλόν καγαθόν», που είναι, θεωρούμε, ο μόνος τρόπος, σήμερα, αντίστασης, σε μια εποχή που ο άνθρωπος έχει πάψει να είναι άνθρωπος, ο πολιτισμός συγχέεται με τη βαρβαρότητα και η ανθρώπινη ζωή λογαριάζεται μόνο σαν ένας αριθμός κι ένα φτηνό μεροκάματο.
Κι όλα αυτά κατέστησαν σαφείς μάρτυρες της σπουδαίας δουλειάς που τώρα και δυο, περίπου, δεκαετίες συντελείται στην εν λόγω -αναγνωρισμένη από το Υπουργείο Πολιτισμού- Σχολή Βυζαντινής Μουσικής της Μητροπόλεώς μας με τη σφραγίδα και την πνοή του καταξιωμένου δασκάλου της και Πρωτοψάλτη κ. Ευαγγέλου Καπαϊδονάκη και την ευλογία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας κ. Ευγενίου.
Μάλιστα, στο σημείο αυτό, ο εν κατακλείδι του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας λόγος μεστός, εύστοχος, στιβαρός, καίριος και χειμαρρώδης, μέσω αφοπλιστικά ευφυών παρετυμολογήσεων και παιγνιώδους αναστροφής των λέξεων γεμάτης δηκτικό χιούμορ (άλωση, ανάλωτοι, ευάλωτοι, ανάλατοι κ.λπ.) κυριολεκτικά συνάρπασε το ακροατήριο και πρότεινε επιτακτικά έναν αυστηρά φρεσκαρισμένο κώδικα ηθικής και αξιακής συνείδησης, που λείπει στην εποχή μας, ενώ βασική του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη μας πρόταση υπήρξε και η πρόταση ονοματοδοσίας οδού της πόλης μας στο όνομα του Ρεθεμνιώτη ήρωα Ανδρέα Μακρή, εκ των χιλίων Κρητών στρατιωτών που έσπευσαν προς ενίσχυση της άμυνας της Βασιλεύουσας, με το 4ο καράβι και κυβερνήτη τον ίδιο, εκ των πέντε συνολικά που προσέτρεξαν.
Θερμά συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές της εν λόγω μεγάλης επετειακής μουσικής εκδήλωσης. στους μουσικούς, στα μέλη του χορού, στους ψάλτες και στον κανονάρχη, στις δυο εξαίρετες τραγουδίστριες των ασμάτων και ειδικά στον Χοράρχη κ. Ευαγγέλο Καπαϊδονάκη για την άκρως ευσυνείδητη και επιμελημένη παρουσία τους.
