Ποτέ δεν μπορούσα να φανταστώ ότι ένα ταξίδι για προσκύνημα στη Μυτιλήνη θα με γέμιζε τόση περηφάνια για το… Ρέθυμνο.
Κι όμως συνέβη. Μια σειρά από ευνοϊκές συγκυρίες, μου επέτρεψε, μετά από 30 χρόνια, να καταθέσω επιτέλους την ευλάβεια και τις ευχαριστίες μου στον Άγιο Ραφαήλ και των συν αυτώ Νεομαρτύρων Ειρήνης και Νικολάου, αλλά και στον μέγιστο των Αγγέλων τον Ταξιάρχη στο Μανταμάδο.
Γεμάτη συγκίνηση αντίκρισα το πανέμορφο νησί. Αυτή τη φορά δεν είχα την αγωνία της μάνας που πηγαίνει να ικετεύσει για το παιδί της και μπορούσα να απολαύσω τη φύση γύρω μου, ομορφιά που δεν μπορείς να χορτάσεις με μια ματιά. Πράσινο, μνημεία απροσμέτρητου αρχιτεκτονικού κάλλους. Και η αίσθηση ότι βρίσκομαι στην αλησμόνητη πατρίδα ακούγοντας που και που μικρασιατική διάλεκτο σε ανύποπτες συζητήσεις.
Το πρώτο βράδυ είχε πανσέληνο. Απέναντι έβλεπα τα φώτα στα μικρασιατικά παράλια. Και το φεγγάρι σαν να το ‘κανε επίτηδες βρισκόταν ανάμεσα. Θέση με μεγάλη σημασία για σημειολογικές προσεγγίσεις χωρίς εθνικιστικές εξάρσεις.
Μνήμες που αντέχουν στο χρόνο
Μετά το προσκύνημα στο μοναστήρι του Αγίου Ραφαήλ κι όπως καθόμουν στο προαύλιο ήρθε στη μνήμη μου ο μακαριστός Θεόδωρος. Ήταν τότε που είχε αρχίσει να παρουσιάζεται η θαυματοποιός παρέμβαση του Αγίου στην προσωπική μου περιπέτεια. Ο μακαριστός Ιεράρχης μας ετοιμαζόταν για το Λονδίνο, όπου θα έκανε μια δύσκολη εγχείριση καρδιάς.
– Ας με βοηθήσει ο Άγιος Ραφαήλ, μου είπε, και όταν γυρίσω θα του αφιερώσω ένα ναό.
Η εγχείριση πέτυχε. Ο ίδιος ο καθηγητής παραδέχτηκε στον αοίδιμο μητροπολίτη μας ότι το χέρι του ήταν σαν να το οδηγούσε μια ουράνια δύναμη. Κι όπως το είχε τάξει ο Θεόδωρος έχουμε ναό του Αγίου Ραφαήλ στην ιερά μονή της Αγίας Ειρήνης στα Καπεδιανά.
Έπειτα ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων μας έφερε πιο κοντά τον Άγιο στον τόπο μας με τον περικαλλή ναό στο Σπήλι.
Θυμάμαι με πόση έμπνευση ο γνωστός μουσικοσυνθέτης μας Μπάμπης Πραματευτάκης μελοποίησε το απολυτίκιο των Αγίων Ραφαήλ Ειρήνης και Νικολάου, που ερμήνευσε η τότε Μικτή Χορωδία Ρεθύμνου στα θυρανοίξια.
Ήταν εκείνες τις εποχές που πιστεύαμε ακόμα ότι η ισχύς βρίσκεται εν τη ενώσει των πολιτιστικών δυνάμεων.
Πόσα δεν λένε οι Μυτιληνιοί για τον Σεβασμιότατο κ.κ. Ειρηναίο. Τον θεωρούν δικό τους άνθρωπο. Κι εγώ βέβαια καμάρωσα ακούγοντας όλα αυτά τα θερμά από καρδιάς σχόλια. Ιδιαίτερα από μια αδελφή Χανιώτισσα στην καταγωγή που μονάζει εκεί στον ιερό χώρο περίπου 25 χρόνια.
Δάκρια στη μνήμη Στυλιανού
Κι έπειτα ήρθε η έκπληξη, ενώ περίμενα το λεωφορείο για το Μανταμάδο.
Ένας παππούλης συμπαθέστατος καθόταν σε μια γωνιά του σταθμού. Πλησίασα ασυναίσθητα. Με ρώτησε από πού έρχομαι. Μόλις ανέφερα τη λέξη Ρέθυμνο εκείνος βούρκωσε.
Παραξενεύτηκα. Έμεινα σιωπηλή από αμηχανία. Τι να συνέβαινε άραγε; Γιατί ο τόπος μου προκαλούσε τόση συγκίνηση στο γέροντα;
– Αχ παιδί μου, είπε στενάζοντας. Είχατε έναν υπέροχο άνθρωπο που δεν θα ξεχάσω ποτέ. Ο Στυλιανός ο Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας. Ακόμα πενθώ το χαμό του. Τον έζησα στην Αυστραλία. Έψαλα κοντά του. Ποτέ δεν θα ξεχάσω το μεγαλείο του. Τυχερό το Ρέθυμνο που βγάζει τέτοιους ανθρώπους σαν τον Στυλιανό…
Φιλευτήκαμε με τον παππού που δήλωνε αφοσιωμένος φίλος του μακαριστού λόγιου της Ορθοδοξίας μας. Κι ούτε κατάλαβα πως έφθασα στο Μανταμάδο.
Από την είσοδο κιόλας, ήρθαν στο νου μου αλυσιδωτά όλες οι μαρτυρίες από συμπολίτες, που ευεργετήθηκαν από τον Ταξιάρχη. Ακόμα και μεγαλόβαθμος ένστολος είχε αφιερώσει εκεί την επίσημη στολή του σε ανταπόδοση ευεργεσίας του Αρχαγγέλου που η θαυματουργή εικόνα του σε υποβάλλει. Σε πρώτη αναφορά κι εκεί ο Μητροπολίτης κ.κ. Ειρηναίος. Από τους τακτικότερους προσκυνητές. Κι οι ιερείς του ναού τον σέβονται και τον τιμούν ιδιαίτερα.
Σεβασμός στις παραδόσεις
Στην Αγιάσο πάλι έμεινα έκπληκτη από την ομορφιά του τοπίου. Από το σεβασμό στην αρχιτεκτονική που άφησαν οι πρόγονοι για να απολαμβάνουν οι απόγονοι. Από τη φιλόξενη διάθεση των κατοίκων.
Μου έκανε εντύπωση η ευγνωμοσύνη που εκφράζουν για τον φλογερό υπερασπιστή της διατήρησης του οικισμού. Μιας ονειρεμένης περιοχής που γίνεται αφορμή για μεγάλη προσέλευση επισκεπτών οι οποίοι συρρέουν και για προσκύνημα στη θαυματουργό εικόνα της Παναγίας. Μόνο όταν βρέθηκα στους Ταξιάρχες, μια απίστευτης ομορφιάς τοποθεσία και κοιτούσα κάτω την πόλη συνειδητοποίησα ποιος είναι ο μεγάλος ευεργέτης του τόπου αυτού.
Μου το επιβεβαίωσε ο υποχρεωτικός οδηγός ταξί που με εξυπηρετούσε κάνοντάς με ακόμα μια φορά περήφανη για το Ρέθυμνο.
– Αυτά που βλέπετε μου είπε μπορεί τώρα να μην υπήρχαν. Όλα τα οφείλουμε σε έναν άνθρωπο, από τον τόπο σας, που άφησε τόσο μεγάλο έργο στη Μυτιλήνη. Στο Νίκο Σηφουνάκη αναφέρομαι.
Είχα ακούσει τόσα για την γόνιμη θητεία του συμπολίτη μας τέως βουλευτή και υπουργού στη Μυτιλήνη. Έβλεπα τώρα και με τα μάτια μου. Και θαύμαζα. Και απορούσα γιατί να μην υπάρχουν παντού άνθρωποι με όραμα όπως αυτός για να γίνεται ο κόσμος καλύτερος. Κι όπου υπάρχουν γιατί να μην βρίσκονται συνεχιστές του σπουδαίου έργου τους για να το προχωρήσουν πιο πέρα…
Και τι δεν έχει κάνει ο Νίκος Σηφουνάκης στη Μυτιλήνη.
Μια πορεία γεμάτη δράση και δημιουργία
Από το 1982 είχε ταυτίσει την πολιτική δράση με τη Λέσβο, τη Λήμνο και τον Άη Στράτη -τα νησιά που τον εμπιστεύτηκαν και τον ανέδειξαν- και έχει αποκτήσει σχέση ζωής με το Νομό Λέσβου και τους κατοίκους του. Στην προσπάθειά του να ανταποδώσει την εμπιστοσύνη των πολιτών εργάστηκε με συνέπεια και αποφασιστικότητα, απ’ όποια θέση κι αν κατέλαβε, για να εξασφαλιστούν οι όροι βιώσιμης ανάπτυξης των νησιών με τη δημιουργία των αναγκαίων υποδομών και τον προγραμματισμό μεγάλων έργων, σε συνδυασμό με την ανάδειξη και προστασία του περιβάλλοντός τους.
Ο Νίκος Σηφουνάκης, από τις θέσεις που κατά καιρούς κατείχε, πρωταγωνίστησε στη μεγάλη αναπτυξιακή προσπάθεια διατυπώνοντας ριζοσπαστικές προτάσεις, προτείνοντας εφικτές λύσεις, προωθώντας τις αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις και εξασφαλίζοντας τη δημιουργία των μεγάλων έργων που άλλαξαν το χάρτη των νησιών του Νομού Λέσβου. Έτσι με τη διαρκή παρουσία, τις ιδέες και τις επίμονες προσπάθειές του εγκαινίασε, χωρίς υπερβολή, μια νέα εποχή για τα νησιά, μια εποχή αναπτυξιακών έργων που τα περισσότερα έχουν τη σφραγίδα και την υπογραφή του.
Ο Νίκος Σηφουνάκης είναι ο εμπνευστής και πρωτεργάτης της δημιουργίας της αστικής μη κερδοσκοπικής Εταιρείας Πολιτισμού Αρχιπέλαγος, η οποία ιδρύθηκε το 1997 από σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων, των τεχνών και της επιστήμης, με σκοπό να συμβάλει στη θωράκιση του ευαίσθητου εθνικού χώρου του Αιγαίου -μέσω του πολιτισμού και της ποιοτικής τουριστικής ανάπτυξης- και να εργαστεί για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και την ανάδειξη της ιστορίας, της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας, των γραμμάτων και των τεχνών των νησιών του ελληνικού αρχιπελάγους.
Κατά την πρώτη δεκαετία της ζωής της, η Εταιρεία επέδειξε πλούσια δραστηριότητα για την επίτευξη των σκοπών της. Πραγματοποίησε πληθώρα εκδόσεων, δημιούργησε θεματικά μουσεία, αποκατέστησε εκκλησιαστικά και βιομηχανικά μνημεία, οργάνωσε εκθέσεις, συνέδρια και πολιτιστικές εκδηλώσεις, ανέλαβε πρωτοβουλίες για την διατήρηση της ιστορικής μνήμης και την προστασία διατηρητέων μνημείων και αρχιτεκτονικών συνόλων και προχώρησε στην παραγωγή ντοκιμαντέρ με ιστορικά και πολιτιστικά θέματα.
Δύο υπήρξαν τα πιο φιλόδοξα και μεγάλα έργα προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς της Εταιρείας Αρχιπέλαγος:
Πρώτον: η απόκτηση, διάσωση και μετατροπή σε μουσείο του αρχαιότερου Ελαιοτριβείου της πρώτης Βιομηχανικής περιόδου στον Παπάδο της Λέσβου και
Δεύτερον: Η αναστήλωση-ανάπλαση του κηρυγμένου ενετικού οικισμού ΠΡΑΣΣΕΣ στο Δήμο Ρεθύμνου.
H συντήρηση, αποκατάσταση και μετατροπή σε μουσείο του παλαιότερου ατμοκίνητου ελαιοτριβείου του Αιγαίου, ολοκληρώθηκε και αποτελεί πρότυπο αναστηλωτικό έργο. Πρόκειται για το Ελαιοτριβείο Βρανά στον Παπάδο της Λέσβου, ένα σημαντικό αρχιτεκτονικό μνημείο του 19ου αιώνα που δημιουργήθηκε από τον Νικόλαο Βρανά -παππού του μεγάλου ποιητή Οδυσσέα Ελύτη- και αποτελεί σήμερα ιδιοκτησία της. Οι εργασίες αναστύλωσης των κτιρίων του θαυμάσιου αυτού βιομηχανικού συγκροτήματος -που κτίστηκε το 1887 και λειτούργησε ως το 1978, οπότε παραδόθηκε στη φθορά του χρόνου- ξεκίνησαν το 2005 και κράτησαν μία τετραετία. Κατά το διάστημα αυτό αποκαταστάθηκε πλήρως και ξαναλειτούργησε ο σπάνιος μηχανολογικός του εξοπλισμός, ενώ συντηρήθηκε και ψηφιοποιήθηκε το -μοναδικό στην Ελλάδα- αρχείο Ελαιοτριβείου, το οποίο καταγράφει λεπτομερώς την εμπορική δραστηριότητα 90 χρόνων, σε 140 βιβλία (ΔΟΥΝΑΙ-ΛΑΒΕΙΝ).
Το νέο Μουσείο εγκαινιάστηκε την 1η Αυγούστου 2009 από τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων και έκτοτε λειτουργεί καθημερινά προσελκύοντας πλήθος επισκεπτών. Οι εγκαταστάσεις του δίνουν στον επισκέπτη μια πιστή εικόνα του παραδοσιακού τρόπου παραγωγής του λαδιού στη Λέσβο, από τα τέλη του 19ου μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα, ενώ η μεγάλη αυλή του φιλοξενεί κάθε χρόνο, το καλοκαίρι, σημαντικές πολιτιστικές εκδηλώσεις που γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία.
Το καλοκαίρι του 2011 το Μουσείο εμπλουτίστηκε με μια μόνιμη θεματική έκθεση αφιερωμένη στον Οδυσσέα Ελύτη, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από τη γέννησή του, συνδέοντας συμβολικά τη μορφή του ποιητή με τον εμβληματικό χώρο του Ελαιοτριβείου των προγόνων του, το οποίο αποτελεί ένα από τα ελάχιστα ευδιάκριτα ίχνη της καταγωγής του στη Λέσβο.
Σημαντικό έργο και στις Πρασσές
– Και να σκεφτείτε, συνέχισε ο ταξιτζής ότι στην αρχή, ο κ. Σηφουνάκης, ήταν ο «εχθρός του λαού» για όποιον στόχευε σε μοντερνισμούς που θα αλλοίωναν το περιβάλλον. Εκείνος όμως στάθηκε βράχος ακλόνητος. Ευτυχώς δηλαδή. Και κατάφερε να πείσει αλλά και να διασφαλίσει τον πλούτο αυτό με θεσμική κατοχύρωση. Πόσα του οφείλουμε αλήθεια. Έχετε δει κι αλλού τέτοιο τοπίο;
Γεγονός είναι ότι έχουμε και στο Ρέθυμνο μια εικόνα από την ευρύτητα δημιουργικής σκέψης του γνωστού και από την αντιστασιακή του δράση πολιτικού σε ό,τι αφορά το περιβάλλον και την ανάγκη διατήρησης των παραδοσιακών στοιχείων όπου αυτά παρουσιάζουν ενδιαφέρον.
Είναι η αναστήλωση-ανάπλαση του διατηρητέου ενετικού οικισμού Πρασσές στον δήμο Ρεθύμνου, που ξεκίνησε το 2000. Οι μελέτες εκπονήθηκαν από την Εταιρεία Αρχιπέλαγος, η οποία μερίμνησε επίσης για την ένταξη επιμέρους ενοτήτων των έργων σε προγράμματα εθνικά ή ευρωπαϊκά. Έχεις να δεις κι εκεί αναστήλωση-ανάπλαση των κοινόχρηστων χώρων του κεντρικού πυρήνα του οικισμού, των κηρυγμένων από το Υπ. Πολιτισμού κτιριακών συγκροτημάτων, της κεντρικής ενετικής πλατείας μετά της κρήνης, της ανάπλασης των χώρων κάτω από την πλατεία και μετατροπής τους σε ιατρείο και κοινοτικό κατάστημα, της ανάπλασης των νεώτερων κτηρίων επί της επαρχιακής οδού, της ανάπλασης του Ι.Ν. Αγ. Αντωνίου, τα υπολειπόμενα έργα για την συνολική ολοκλήρωση της ανάπλασης: αποχετευτικό δίκτυο και τόσα άλλα…
Ακόμα όμως και χωρίς θεσμική ιδιότητα ο Νίκος Σηφουνάκης είχε και έχει πάντα στη σκέψη του το Ρέθυμνο. Ας μην ξεχνάμε πόσες προσωπικότητες είχε φέρει να γνωρίσουν τον τόπο μας. Όπως ο αξέχαστος ήρωας Αλέκος Παναγούλης που είχε ζητήσει από το Νίκο να τον φέρει στο νησί μας κι αυτό έγινε λίγους μήνες πριν από το θάνατό του. Το Γενάρη του 1976.
Έχει πράγματι το Ρέθυμνο να καμαρώνει για τους ανθρώπους του. Αρκετοί έγιναν και παράγοντες της οικονομικής ζωής της χώρας, άνοιξαν δρόμους προόδου, δόξασαν τον τόπο τους. Ας είναι ευλογημένοι και μακάρι να βρουν συνεχιστές. Γιατί χωρίς οραματιστές ο τόπος μας μπορεί να έχει παρόν αλλά δεν ξέρουμε αν θα έχει το μέλλον που του αξίζει.
