Δεν είναι μόνο ο Γιώργης Εκκεκάκης που έφυγε πικραμένος από τη ζωή εξαιτίας μικρόψυχων καπηλευτών κάθε ωραίου κι αγαθού αυτού του τόπου. Την «χολή» της ανθρώπινης μνησικακίας δοκίμασε στο έπακρον και η Ελένη Παπαδογιάννη.
Μια γυναίκα που μέρες σαν κι αυτές έφερνε το Ρέθυμνο στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος χάρις στις περίφημες εκθέσεις χειροτεχνίας που διοργάνωνε με δική της πρωτοβουλία. Εκθέσεις που έδιναν ζωή στο καλοκαιρινό Ρέθυμνο και δουλειά σε δεκάδες χειροτέχνες. Πόσες παραγγελίες δεν έπαιρναν κλείνοντας οι χειροτέχνες για το χειμώνα αλλά και τι τζίρο έβγαζαν το καλοκαίρι όσο διαρκούσε η έκθεση.
Ας ανάψουμε και γι’ αυτήν την υπέροχη γυναίκα έναν κερί στο μανουάλι της μνήμης. Το ελάχιστον που μπορούμε να κάνουμε.
Από παραδοσιακή οικογένεια
Η Ελένη με την αστείρευτη έμπνευση και τα πληθωρικά αισθήματα μεγάλωσε σε οικογένεια αυστηρών αρχών. Είχε όμως το χάρισμα της πειθούς που την βοηθούσε όποτε έπρεπε να επιβάλει τις αποφάσεις της. Κι ήταν αρκετά ριζοσπαστικές για την εποχή της.
Για παράδειγμα ήταν η πρώτη που κάθισε στο βολάν. Μπορεί στην αρχή να προκαλούσε κάποιο σοκ το γεγονός, αλλά στη συνέχεια ακολουθούσε σεβασμός ανυπόκριτος. Είχε το χάρισμα να εμπνέει εμπιστοσύνη. Η θέλησή της ήταν πέρα από τα ανθρώπινα μέτρα. Πέρασαν χρόνια μέχρι να μη με ξαφνιάζει κλάξον αυτοκινήτου όταν περπατούσα. Γύριζα πάντα νομίζοντας ότι είναι η Ελένη που ήθελε να με γλιτώσει από περπάτημα και πάντα σταματούσε όταν με συναντούσε.
Η σπάνια αυτή γυναίκα μεγάλωνε σε μια πόλη βυθισμένη στη μιζέρια, χωρίς μέλλον, χωρίς προοπτική.
Η πάγια θέση της ήταν πως αξίζει περισσότερο να δίνεις ευκαιρίες, παρά με μια κίνηση βοήθειας να θεωρείς πως έκανες το χρέος σου σαν άνθρωπος. Μισούσε αυτή τη μέθοδο της φιλανθρωπίας, μια εφήμερη ευκαιρία να δείξεις τον καλό σου εαυτό χωρίς προοπτική επανάληψης. Γι’ αυτό και οι πρωτοβουλίες της που ήθελαν να πατάξουν τη μιζέρια ήταν συχνές και πάντα το ίδιο συγκλονιστικές. Μερικές φορές μάλιστα την κοιτούσαν με σοβαρό προβληματισμό όσοι τις άκουγαν για πρώτη φορά.
Όταν, για παράδειγμα, δήλωσε στους γονείς της πως ανοίγει οικοκυρική σχολή, εκείνοι νόμιζαν πως η θυγατέρα τους χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη. Και για την εποχή τους είχαν κι αυτοί το δίκιο τους. Η κόρη τους ήταν όμορφη, μορφωμένη, δυναμική. Η ζωή της ανήκε. Που πήγαινε να μπλέξει; Η Νίτσα όμως το είχε αποφασίσει. Κι όταν εκείνη αποφάσιζε κάτι σπάνια να το έπαιρνε πίσω.
Έτσι δημιούργησε μια πρότυπη σχολή οικοκυρικής που έδινε όμως και άλλες γνώσεις στις κοπέλες που δεν είχαν άλλη ευκαιρία να διευρύνουν τους ορίζοντές τους. Οι καθηγητές που δίδασκαν ήταν το απάνθισμα της εκπαίδευσης αλλά και του ήθους. Ακόμα μια θαυμάσια πρωτοβουλία της Ελένης να εξασφαλίζουν κάποιοι εκπαιδευτικοί κάτι επιπλέον τις ελεύθερες ώρες τους για να αντιμετωπίζουν με αξιοπρέπεια τα οικονομικά τους προβλήματα που δεν έλειπαν.
Έχαιρε της καθολικής εκτίμησης
Σύντομα χρειάστηκε να λειτουργήσει οικοτροφείο, γιατί πολλά κορίτσια δεν είχαν τη δύναμη να νοικιάζουν στη «χώρα». Είχε τόσο καλή φήμη η σχολή που ακόμα και οι πατέρες που είχαν εγκλωβιστεί στις πολύ αυστηρές παραδόσεις έστελναν με κλειστά μάτια τις κόρες τους να σπουδάσουν. Αρκούσε το όνομά της για να παραμεριστεί κάθε δισταγμός του γονέα να στείλει την κόρη του να σπουδάσει κοντά στην Παπαδογιάννη.
Η Ελένη όμως δεν ησύχαζε. Και σύντομα μια σχολή Λογιστών ήρθε να «λύσει» τα χέρια σε πολλούς νέους που αποκτούσαν πια μια ευκαιρία για δουλειά. Η λογιστική είχε γίνει αναγκαία πια, καθώς οι επαγγελματίες είχαν απόλυτη ανάγκη ενός ειδικού για τα βιβλία τους. Και από τη σχολή της Παπαδογιάννη βγήκαν πολύ άξιοι φοροτεχνικοί με άριστη κατάρτιση, ήθος και συνέπεια.
Ήταν τόσο υψηλό το επίπεδο σπουδών που χωρίς άλλη διαδικασία το αρμόδιο υπουργείο έδινε και τα τυπικά αποδεικτικά της εγκυρότητας. Κι όλες αυτές οι κατακτήσεις είχαν πανελλαδική πρωτιά. Καταρχήν για την «Οικοκυρική Σχολή», που παρείχε το δικαίωμα συνέχισης των σπουδών με εγγραφή στις Μέσες Τεχνικές Σχολές Εργοδηγών και Τεχνικών Βοηθών Σχεδιαστών και για τις Σχολές Λογιστών, Γραφομηχανής και Κοπτικής Ραπτικής, στις οποίες θήτευσαν οι πρώτοι λογιστές και οι πρώτες γραμματείς και επαγγελματίες (όχι εμπειροτέχνες) μοδίστρες του Ρεθύμνου.
Πάθος για την παράδοση
Από την οικογένειά της η Ελένη είχε αποκτήσει το πάθος για τη λαϊκή παράδοση. Πίστευε ακλόνητα ότι το Ρέθυμνο είχε μια χρυσοφόρα πηγή ανεκμετάλλευτη κι έπρεπε εγκαίρως να την αξιοποιήσει. Θαύμαζε τη Χρυσή Αγγελιδάκη και τη Φλωρεντίνη Καλούτση που είχαν αναδείξει τη Ρεθεμνιώτικη χειροτεχνία. Η Ελένη όμως πίστευε ότι πέρα από προβολή η χειροτεχνία θα μπορούσε να τονώσει σημαντικά την τοπική οικονομία αρκεί να υπήρχε στρατηγική και όραμα. Αρκεί να υπήρχε μια κάποια ευκαιρία κρατικής στήριξης.
Αυτό το πέτυχε αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση του ΕΟΜΜΕΧ στο Ρέθυμνο πρώτα και μετά Κρήτης. Γιατί δεν πέρασε απαρατήρητος από την υπηρεσία της ο ζήλος και οι ιδέες της. Όταν απόκτησε αρμοδιότητες περισσότερες γύριζε από χωριό σε χωριό από το Λασίθι, στα Σφακιά. Επικοινωνούσε με τους παραγωγούς, ανίχνευε ταλέντα, εξασφάλιζε υποτροφίες και φρόντιζε να αποκτούν ενίσχυση οι μικρές βιοτεχνίες με δάνεια για να γίνουν μεγαλύτερες.
Πόσοι και πόσοι φημισμένοι σήμερα παραγωγοί δεν απέκτησαν κίνητρα για δημιουργία από τη θαυμάσια αυτή γυναίκα. Άσχετα αν ελάχιστοι απέδειξαν πως το αναγνωρίζουν.
Πάθος για τη λαϊκή τέχνη
Ήταν η πρώτη που άκουσα να μου λέει πως μια ανάσα χωρίζει τον τόπο μας από μια ανάπτυξη που θα δώσει άλλη όψη στη μαραζωμένη πόλη. Ήταν αρχές της δεκαετίας του ’70 όταν τα λέγαμε αυτά. Αυτό το διάστημα είχαν βρει την ευκαιρία και παράγοντες του Ρεθύμνου να επενδύουν κάθε τους ελπίδα προκοπής στον τουρισμό.
Κι ενώ εκείνοι αναζητούσαν δανειοδοτήσεις για τη δημιουργία υποδομών, η Ελένη βρήκε έναν παράπλευρο δρόμο για να στηρίξει τις μάζες των απλών μεροκαματιάρηδων, που από την παραγωγή λαδιού περίμεναν να καλύψουν υποχρεώσεις τους. Από την οικογένειά της η Ελένη είχε αποκτήσει την εμπειρία να ξεχωρίζει την αυθεντικότητα, αρετή που τη βοήθησε πολύ στην πορεία της. Αυτό που πίστευε ακλόνητα ότι το Ρέθυμνο είχε μια χρυσοφόρα πηγή ανεκμετάλλευτη κι έπρεπε εγκαίρως να την αξιοποιήσει, δεν άργησε να το κάνει μια θαυμάσια πραγματικότητα.
Στο επίκεντρο οι Μαργαρίτες
Οι Μαργαρίτες ήταν πάντα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός της. Πίστευε ότι τα κεραμικά της περιοχής δεν υστερούν σε τίποτα από των άλλων περιοχών που είχαν καταξιωθεί.
Αγωνίστηκε πολύ για την προβολή του ιστορικού χωριού και ανέδειξε αρκετούς ταλαντούχους αγγειοπλάστες. Ποτέ δεν ξέχασε το χωριό αυτό τη μεγάλη προσφορά της Ελένης Παπαδογιάννη και λίγο πριν την αποκλείσουν τα προβλήματα υγείας την τίμησε με μια εξαιρετική εκδήλωση που άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις. Και είχε συγκινήσει βαθειά την τιμώμενη.
Η Ελένη Παπαδογιάνη ήξερε να πετυχαίνει τους στόχους της. Και ο πιο βασικός ήταν οι Παγκρήτιες Εκθέσεις Χειροτεχνίας που ήταν ένα γεγονός κάθε καλοκαίρι στο Ρέθυμνο. Αρχικά γινόταν εκ περιτροπής κάθε χρόνο σε κάθε νομό. Αλλά στη συνέχεια κατάφερε να γίνονται στο Ρέθυμνο. Κι αυτό αποτέλεσε μια βασική υπηρεσία στην ανάπτυξη τουρισμού. Γιατί η πόλη μας χάρις στις εκθέσεις αυτές γινόταν κάθε χρόνο πόλος έλξης πολλών επισκεπτών.
Ήξερε όμως να θεραπεύει και την ένδεια προτείνοντας λύσεις για να ξεπερνούν οι άνθρωποι τα προβλήματά τους με αξιοπρέπεια. Είχε καθιερώσει στα πρώτα χρόνια τουρισμού να απασχολούνται νοικοκυρές στο σπίτι με την παραδοσιακή βελονιά. Και πλήρωνε αμέσως την κάθε γυναίκα. Έτσι βοήθησε και στην ανάπτυξη της οικοτεχνίας που δημιούργησε σιγά σιγά πολλές ανθούσες επιχειρήσεις σε όλη την Κρήτη.
Ήθος και όραμα
Αυτό που θαύμαζες στην Ελένη Παπαδογιάννη ήταν το ήθος, η προσπάθεια για την μόνιμη έκθεση λαϊκής τέχνης (κατάφερε μάλιστα με χίλια βάσανα να υλοποιήσει την ιδέα του εκθετηρίου) και ο τρόπος που κατάφερε να βοηθήσει εκατοντάδες ανθρώπους να προκόψουν με τις γνώσεις που τους παρείχαν οι πρότυπες σχολές της.
Είχε για όλους ανοιχτή την πόρτα της καρδιάς της και ήξερε να συγχωρεί ακόμα κι εκείνους που προσπαθούσαν να την βλάψουν. Εκείνη αγέρωχη πάντα και αξιοπρεπής απομόνωνε τις περιπτώσεις αυτές χωρίς ποτέ να δίνει συνέχεια.
Σπινθηροβόλο πνεύμα
Αλλά και που δεν άφηνε τους πάντες έκθαμβους με την αξιοσύνη και το σπινθηροβόλο πνεύμα της.
Όταν το Ρέθυμνο δεν είχε την υποδομή να περιποιηθεί έναν επίσημο καλεσμένο, κάθε νομάρχης περίμενε από την Ελένη να τα βγάλει πέρα. Κι εκείνη ήξερε τον τρόπο. Μια συνεννόηση με τον διοικητή του 44ου Σ.Π και κατευθείαν στην κουζίνα του στρατοπέδου να ετοιμάσει το γεύμα επισήμων τις μεγάλες γιορτές όπως τα ΑΡΚΑΔΙΑ.
Βέβαια για τα πιάτα που ετοίμαζε, δεν διέθετε ούτε τα στοιχειώδη εργαλεία για να τα ετοιμάσει. Στο στρατόπεδο τώρα τι απαιτήσεις να έχει;
Για την Ελένη Παπαδογιάννη όμως τίποτα δεν ήταν ακατόρθωτο. Και δεν δίστασε να χτυπήσει μπεσαμέλ με… κουτάλα της σούπας σε μια λαμαρίνα. Και να ετοιμάσει μενού αριστούργημα.
Οι παγκρήτιες εκθέσεις
Εκείνη έκανε και το Ρέθυμνο κάθε τέτοιες μέρες, να συγκεντρώνει κόσμο κάθε καλοκαίρι με την οργάνωση εκθέσεων χειροτεχνίας.
Αξέχαστα εκείνα τα καλοκαίρια. Η Παπαδογιάννη από τη μια με τις Παγκρήτιες Εκθέσεις, ο Κώστας Καννάς από την άλλη με τη Γιορτή Κρασιού και γέμιζε ζωή και κίνηση το Ρέθυμνο. Πόλος έλξης για επισκέπτες απ’ όλη την Ελλάδα, αλλά και για τους μεγάλους καλλιτέχνες της εποχής. Ο σπουδαίος Ευγένιος Σπαθάρης μέσα από την Παγκρήτια Έκθεση γνώρισε το Ρέθυμνο, καλεσμένος της Ελένης για πρόγραμμα στο πλαίσιο των εκδηλώσεων.
Ένα μόνιμο εκθετήριο έγινε ο επόμενος στόχος της Ελένης και το πέτυχε με την αξιοποίηση του αρχοντικού στην οδό Κριτοβουλίδου. Ακόμα νιώθω ένα σφίξιμο στην καρδιά όταν περνώ από εκεί. Πως ήταν κάποτε αυτή η υπηρεσία και πώς έγινε. Όπως και τόσα άλλα πράγματα που άνθισαν κάποιοι άνθρωποι, αλλά επειδή δεν τα σκέφτηκαν οι παράγοντες έπρεπε να εξαφανιστούν μαζί με τους εμπνευστές.
Άφησε σπουδαίο έργο
Η Ελένη Παπαδογιάννη άφησε τόσο έργο που συνδέεται με την ανάπτυξη του τόπου, που είναι δύσκολη η επιλογή του τομέα που θα πρέπει να αναφερθεί πρώτος.
Ήξερε να διοικεί και ήταν απόλυτη όταν διαπίστωνε παραλείψεις είτε ολιγωρίες που απειλούσαν έναν σκοπό. Ακριβώς επειδή ήταν αυστηρή και με τον εαυτό της. Ήταν να απορείς πως κατάφερνε να συντονίζει δεκάδες ανθρώπων καθένα στον τομέα του και μέσα σε λίγο χρόνο να γίνονται πολλά. Είχα ακούσει για τα προβλήματα υγείας της αλλά είχε τόση αξιοπρέπεια που δεν πήγαινε σε κανένα να την ενοχλήσει και να την φέρει σε δύσκολη θέση κάνοντας μοιραία συγκρίσεις με το παρελθόν. Με πόση προσπάθεια κατάφερνε τελικά να δείχνει τον παλιό καλό εαυτό της, που άστραφτε και βροντούσε σε πείσμα του χρόνου. Περίμενα και θύμωνα. Η Πολιτεία γρήγορα ξεχνά. Κι ο τόπος το ίδιο.
Όποιος είχε ζήσει την Ελένη Παπαδογιάννη από κοντά ήθελε να βγει στους δρόμους και να φωνάξει τις κατάφορες αδικίες σε βάρος της σπάνιας αυτής γυναίκας που θα έπρεπε να ντρέπονται εκείνοι που έγιναν αφορμή να πικραθεί. Άνθρωποι που είχαν ευεργετηθεί από αυτή. Βέβαια η ασημαντότητά τους φάνηκε με το πέρασμα του χρόνου, αλλά αφού έγιναν αφορμή να παγώσει το γέλιο στα χείλη της σπάνιας αυτής Ρεθεμνιώτισσας, η απαξίωση ήταν το ελάχιστο που τους άξιζε. Εκείνη την εποχή της αγνωμοσύνης η αίσθηση της λησμονιάς σε έκανε να αναρωτιέσαι για το μέγεθος της απάνθρωπης αδιαφορίας. Ιδιαίτερα για κείνους που κάποτε έτρεχαν στην πόρτα της Ελένης για να τους ενισχύσει με κάποιο πρόγραμμα. Οι Μαργαριτσιανοί ήταν από τους ελάχιστους που της έδωσαν τα εύσημα της μεγάλης προσφοράς της.
Κι όμως ακόμα κι όταν με δυσκολία επικοινωνούσαμε στο τέλος της ζωής της εκείνη πάντα είχε να πει έναν καλό λόγο για τον καθένα. Ο Κωστής ο Δασκαλάκης και η κ. Ερασμία ήταν οι άνθρωποι που αναφερόταν σ’ αυτούς με ιδιαίτερη συμπάθεια. Γιατί τους είχε συμπαραστάτες όταν προσπαθούσε να κτίσει ανάπτυξη σε κυλιόμενη άμμο.
Η Ελένη Παπαδογιάννη δεν έπαψε να δίνει θέμα συζήτησης σε παλιές νοικοκυρές όταν ξεκινούσαν να θυμούνται πόσα διδάχτηκαν στη σχολή της. Έγινε άπειρες φορές αφορμή μνημόσυνου λόγου όταν ώριμες σήμερα κυρίες, κατάφεραν στα νιάτα τους να προχωρήσουν στη γνώση γιατί το όνομα και το κύρος της Παπαδογιάννη δεν άφηνε κανένα δισταγμό στους γονείς να στείλουν την κόρη τους στην πόλη να μάθει κάτι. Και πολλές φορές χωρίς κόστος, αφού η Ελένη ήξερε να ξεχωρίζει τους ανθρώπους που είχαν πραγματική ανάγκη και να τους απαλλάσσει από δαπάνες με τρόπο τόσο διακριτικό πάντα, χωρίς να θίγει την αξιοπρέπειά τους. Και πάντα έκανε το καλό χωρίς να επιτρέπει σε κανέναν να αντιληφθεί την κάθε αγαθοεργία της.
Ήταν μια σπουδαία γυναίκα η αξέχαστη Ελένη Παπαδογιάννη που όφειλε το Ρέθυμνο να την τιμήσει κάποτε όπως της άξιζε. Γιατί ήταν μια γυναίκα φαινόμενο. Κι έτσι θα την θυμόμαστε και θα την τιμούμε. Και δεν θα πάψουμε να θυμίζουμε σε κάθε αρμόδια αρχή το χρέος και στην υπέροχη αυτή γυναίκα που ονειρευόταν πάντα το Ρέθυμνο ενταγμένο στον αστερισμό της προόδου και της ανάπτυξης.
