Εναλλακτικές στρατηγικές υπέρβασης της κρίσης το περασμένο Σάββατο στο «Ξενία»

Παρουσία, αρκετών Ρεθεμνιωτών, φοιτητών της πόλης αλλά και συμμετεχόντων σε συνεταιριστικά εγχειρήματα από όλη την Κρήτη, οι εισηγητές της ημερίδας «Κρίση και κοινωνική οικονομία: Εναλλακτικές στρατηγικές υπέρβασης της κρίσης», παρείχαν ένα πρόσφορο πεδίο προβληματισμού, τόσο πάνω στη δομή και τις προεκτάσεις της κρίσης, όσο και στο επίπεδό του, πώς η ίδια η κοινωνία μπορεί να οργανωθεί, ώστε να επιβιώσει αλλά και να αντιπροτείνει μια νέα πολιτική προσέγγιση, μέσα στις παρούσες συνθήκες. Το «παρών» στην εκδήλωση έδωσε και ο βουλευτής Ρεθύμνου του Σύριζα, Ανδρέας Ξανθός.

 

Μιλώντας στα «Ρ.Ν.» στο περιθώριο της ημερίδας, ο Σκεύος Παπαϊωάννου, καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης στο τμήμα Κοινωνιολογίας, σημείωσε αρχικά ότι «Σαφώς όταν μιλάμε για «κρίση», δεν εννοούμε μόνο κρίση της οικονομίας, ή χρέους κλπ. Βρισκόμαστε μπροστά σε μία πολύ συνολικότερη κρίση. Αφορά το πολιτικό σύστημα, ζητήματα δημοκρατίας, αφορά την κοινωνία εν γένει και την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει».

 

«Έχει να κάνει προφανώς και με τον πολιτισμό με την ευρύτερη έννοια του όρου, όχι παραστάσεις, συναυλίες κλπ., αλλά πράγματα όπως την κουλτούρα, τις αξίες, τις αντιλήψεις, το πως αντιμετωπίζει ο κόσμος αυτή τη συγκεκριμένη δραματική κατάσταση», πρόσθεσε ο ίδιος. Σύμφωνα με τα όσα είπε ο κύριος Παπαϊωάννου, η έννοια της «κρίσης» δεν είναι απαραίτητα κάτι εκ των προτέρων αρνητικό, διότι κάθε μεγάλη αλλαγή τόσο σε επίπεδο πολιτικής όσο και σε επίπεδο επιστημών στην ιστορία της ανθρωπότητας, προήλθε μέσα από κρίσιμες στιγμές, ή προκάλεσε, η ίδια, «κρίση» στην καθεστηκυία τάξη πραγμάτων. «Μήπως πρέπει μάλιστα να περάσουμε στο αντίθετο και να σκεφτούμε να προκαλούμε κρίσεις ακόμη και εκεί που δεν υπάρχουν, όταν πρόκειται να ανατραπούν συνθήκες-διαδικασίες, οι οποίες οδηγούν αργά ή γρήγορα σε αδιέξοδα κοινωνίες και ανθρώπους;», διερωτήθηκε ο καθηγητής του τμήματος Κοινωνιολογίας. Όμως όλη αυτή η διαδικασία ως προϋπόθεση έχει «Την ικανότητα να μπορώ να κρίνω, να διακρίνω, να επικρίνω, να ασκώ κριτική με την πραγματική έννοια του όρου, για να μπορέσω να κατανοήσω αυτό το πράγμα, τι συμβαίνει κι αν θα πρέπει να κάτσουμε ήρεμοι και να πειθαρχήσουμε στα κελεύσματα της τρόικας, ώστε να σωθούμε, ή, εφόσον δεν πρόκειται να σωθούμε, να εκμεταλλευτούμε αυτή την κρίση και να δημιουργήσουμε κάτι καινούργιο», σημείωσε ο ίδιος.

 

Εντούτοις για να κινηθεί κανείς προς την πρόταση μιας άλλης οργάνωσης της κοινωνίας πρέπει να έχει σαφείς στόχους. «Η κοινωνική οικονομία, ως ένα παράδειγμα στην πολιτική της, ριζοσπαστική έκφραση θα μπορούσε να οδηγήσει εκεί», καθώς μέσα σε τέτοια εγχειρήματα προκύπτει μια εκπαιδευτική διαδικασία, εφόσον οι άνθρωποι που συμμετέχουν σ’ αυτά βρίσκονται σε κοινές διαδικασίες, συναποφασίζουν και βάζουν οι ίδιοι τους όρους λειτουργίας τους. Για να αιτιολογήσει τη θέση αυτή, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης έφερε ως παράδειγμα τη λειτουργία ενός γυναικείου συνεταιρισμού, όπου μέσα από την πολύχρονή του δραστηριότητα οι συμμετέχουσες έχουν μεταμορφωθεί. «Από αυτό το κλασικό υπόδειγμα γυναίκας-νοικοκυράς που υπακούει και δεν κάνει τίποτ’ άλλο, τη βλέπεις να μπορεί να μιλήσει να επιχειρηματολογήσει, να αποφασίσει να διαχειριστεί μια πραγματικότητα, πράγμα εξαιρετικό», υπογράμμισε. Όμως δεν είναι όλοι έτοιμοι να συμμετέχουν σε τέτοιου είδους εγχειρήματα κι αυτό είναι ένα πρόβλημα. «Οι περισσότεροι που ασχολούνται με αυτά τα κινήματα και τις ομάδες, δεν είναι αυτό που θα ονομάζαμε γρήγορα «απλοί» άνθρωποι. Είναι άνθρωποι που έχουνε πτυχία, έχουν άλλες πολιτικές εμπειρίες. Το θέμα λοιπόν είναι προς πάει αυτή η ιδέα προς τα κάτω», τόνισε σχετικά.

 

Καταλήγοντας ο κύριος Παπαϊωάννου επισήμανε την ανάγκη εκσυγχρονισμού-εκδημοκρατισμού των πολιτικών φορέων της κοινωνίας, όπως τα κόμματα και τα συνδικάτα, ώστε να έχουν πιο συμμετοχικό χαρακτήρα. «Γι’ αυτό πήραμε την πρωτοβουλία ως τμήμα Κοινωνιολογίας στην προσπάθεια να τα μπολιάσουμε όλα αυτά, και ήρθαν εδώ δέκα δίκτυα από τα Χανιά, το Ρέθυμνο, το Ηράκλειο. Υπάρχουν διαφορές, υπάρχουν προβλήματα στη λειτουργία τους, δεν είναι έτσι απλά τα πράγματα», ενώ πέρα από αυτό υπάρχει και ζήτημα όσον αφορά το ρόλο του κράτους απέναντί τους. Μια συνολική διερεύνηση όλων των παραμέτρων που αναφέρθηκαν θα βοηθούσαν σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης «Αυτό το πράγμα που λέγεται «κοινωνική οικονομία», όντως, να συμβάλλει αργά, ή γρήγορα, σε μια αλλαγή των δεδομένων πραγμάτων».

 

Κατά τον συγγραφέα Γιώργο Λιερό, η κοινωνική οικονομία «Αποτελεί απάντηση στη διάλυση του κράτους πρόνοιας. Η ψυχή του κράτους-έθνους ήταν ο ενωμένος πολιτικά λαός. Αυτός αναδύεται υπό την επίδραση του κράτους-έθνους, το οποίο διασφάλιζε τη δημόσια παιδεία, τη δημόσια υγεία, τις συντάξεις και μια σειρά από άλλα κοινωνικά δικαιώματα. Στην πραγματικότητα όλα αυτά περιέγραφαν ένα κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία. Αυτό το πράγμα εδώ και τρεις τουλάχιστον δεκαετίες, αμφισβητείται σοβαρά κι έχει σ’ έναν, μεγάλο βαθμό, ανατραπεί. Σήμερα κάθε έθνος κράτος είναι μαζί μια Ευρώπη και μια Αφρική», τόνισε σχετικά παραθέτοντας στη συνέχεια παραδείγματα χωρών από όλο τον κόσμο (Βραζιλία, Ινδία, Κίνα), όπου εμφανίζεται εντονότερα αυτό το φαινόμενο.

 

«Σήμερα υποβαθμίζεται ο ρόλος του «κράτους-έθνους», ενώ αναβαθμίζεται ο ρόλος της «μητρόπολης». Στην πραγματικότητα δεν έχεις μια κοινωνία. Έχεις πολλές κοινωνίες μέσα στην ίδια κοινωνία. Και αυτό το πράγμα δεν μπορεί να το διαχειριστεί το παλιό κράτος πρόνοιας. Η κοινωνική οικονομία είναι ένας τρόπος για την ανασύνθεση της κοινωνίας», ανέφερε μεταξύ άλλων στη συνέχεια. Αλλά προς το παρόν στην Ελλάδα βρισκόμαστε σε πρώιμο στάδιο, σύμφωνα με τον κύριο Λιερό, καθώς αυτές οι δομές κοινωνικής οικονομίας θα έπρεπε να υπάρχουν σε όλους τους τομείς παραγωγής, πράγμα που δε συμβαίνει στη χώρα μας. «Μέχρι τη στιγμή που εντάχθηκε η ΒΙΟΜΕ, δεν υπήρχε ούτε μία ελληνική συνεταιριστική επιχείρηση στην αντίστοιχη ευρωπαϊκή ομοσπονδία, η οποία αριθμεί 50.000 μέλη», τόνισε ως παράδειγμα.

 

Αφού ανέφερε πληθώρα στοιχείων, τα οποία αναδεικνύουν το πρώιμο στάδιο αυτών των εγχειρημάτων στην Ελλάδα, κατέληξε τονίζοντας ότι ένα συνολικό κίνημα αυτοαπασχόλησης, μέσα σε τέτοιες δομές, θα μπορούσε είναι μια λύση για το μεγάλο πρόβλημα της ανεργίας στη συνθήκη της οικονομικής ύφεσης. Όμως αυτό προϋποθέτει κατά τον ίδιο τρία πράγματα: Κεφάλαιο, τεχνογνωσία και κουλτούρα επικοινωνίας κάτι το οποίο δεν υπάρχει στην Ελλάδα. «Το ελληνικό έθνος-κράτος, ανεξαρτήτως του πως τοποθετείται κανείς απέναντί του, αντιμετωπίζει τη σοβαρότερή του κρίση, από την ίδρυσή του πριν 200 χρόνια» μια συνθήκη που όπως φαίνεται δεν θα αλλάξει γιατί «Η Ευρώπη χρειάζεται να έχει τους δικούς της φτωχούς». Κλείνοντας την εισήγησή του έκανε λόγο για «Το σαρδόνιο γέλιο της Ιστορίας», το οποίο εντοπίζεται στο παράδοξό, ότι οι μόνοι που μπορούν, κατά το συγγραφέα, να σώσουν το ελληνικό έθνος-κράτος από τη χειρότερη κρίση της ιστορίες του «είναι αυτοί που δε θέλουν να ακούν κουβέντα για αυτό».

 

Από την πλευρά του ο Σπύρος Λαπατσιώρας, λέκτορας του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης ανέφερε χαρακτηριστικά ότι προκειμένου, η κοινωνία, να υπερβεί τη κρίση «Δεν υπάρχει ένας μόνο ένας μονόδρομός, αλλά υπάρχουν δυνατές επιλογές και δυνατοί δρόμοι». Αφού εστίασε στην ανάδειξη της στόχευσης που έχει η «παγκόσμια οικονομική ελίτ» στη συνθήκη της κρίσης τόνισε ότι «Για να μιλήσουμε για κοινωνικές δομές και κοινωνική οικονομία πρέπει πρώτα να ορίσουμε τον κοινωνικό χρόνο μέσα στον οποίο τίθεται το ερώτημα. Κι αυτός είναι η «κρίση» με ότι μπορεί να εννοεί ο καθένας» ή αλλιώς «Κρίση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου παγκόσμιας διαχείρισης». Το πιο εμφανές αποτέλεσμά της σύμφωνα με τον κύριο Λαπατσιώρα «Είναι η ανισοκατανομή του πλούτου και της ισχύος μεταξύ τάξεων, στρωμάτων, φύλλων. Η διεύρυνση του χάσματος πλουσίων φτωχών».

 

Ακολούθως, ανέλυσε διεξοδικά τις δύο διαφορετικές προσεγγίσεις των φιλελεύθερων για την υπέρβαση της κρίσης, σε Αμερική και Ευρώπη, οι οποίες στοχεύουν στην «Αλλαγή θεσμών και κανόνων, ώστε να εξυπηρετούν καλύτερα αυτό που λέμε φιλελεύθερο μοντέλο. Αυτή ακριβώς η στρατηγική που ακολουθούν οδηγούν σε αποτελέσματα σαν της Ελλάδας. Η ύφεση και η ανεργία είναι προϋπόθεση επιτυχίας αυτής της πολιτικής», τόνισε χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με τον εισηγητή της σαββατιάτικης ημερίδας χρειάζεται μια γενικότερη αντίστροφη «Αναδιανομή της ισχύος από κάτω προς τα πάνω, σε επίπεδο παραγωγής, ελεγκτικών μηχανισμών και θεσμών. Προκύπτει δηλαδή η ανάγκη συγκρότησης ενός άλλου υποδείγματος».

 

Αφού επισήμανε δομικά προβλήματα οργάνωσης της εργασίας τόσο στο δημόσιο, όσο και στον ιδιωτικό τομέα, στάθηκε στην ανάγκη εξέτασης τριών ζητημάτων όσον αφορά τις συνεταιριστικές κοινωνικές δομές: Ποια είναι η μονάδα της κοινωνικής οικονομίας, ποιο είναι το κριτήριο της αποτελεσματικότητας μιας τέτοιου είδους επιχείρησης και ποιο πρέπει να είναι το γενικότερο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας τους.

 

Με τα ζητήματα αυτά υπόψη, η ημερίδα συνεχίστηκε με την παρουσίαση εγχειρημάτων κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικής αλληλεγγύης από τους ίδιους τους συμμετέχοντες σε αυτά. Από το Ρέθυμνο παρουσιάστηκαν το Δίκτυο Αλληλεγγύης Ρεθύμνου χωρίς μεσάζοντες, ο συνεταιρισμός «Το Κιβώτιο» (Χαλικούτι, Μπεγίρι) και το εθελοντικό Κοινωνικό Ιατρείο Ρεθύμνου. Άλλες δομές από την Κρήτη ήταν το Ανταλλακτικό Δίκτυο Ηρακλείου, το συνεταιριστικό φροντιστήριο Κοχλίας αλλά και το δίκτυο ανταλλαγών, το εγχείρημα Terra Verde, οι Γιατροι του Κόσμου και το Κοινωνικό Στέκι-Στέκι Μεταναστών από τα Χανιά. Η εκδήλωση ήταν διαχωρισμένη σε τρεις συνεδρίες, ενώ έπειτα από καθεμία ακολούθησε συζήτηση για τα ζητήματα που ανέκυψαν.

Σημειώνεται ότι το συντονισμό της πρώτης συνεδρίας αναλάβει ο Νίκος Σερντεδάκις, καθηγητής του Τμήματος Κοινωνιολογίας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης, κατά την παρουσίαση των εγχειρημάτων κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικής αλληλεγγύης, συντονιστής ήταν ο Βαγγέλης Νικολαΐδης, επίσης από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, ενώ ο Σκεύος Παπαΐωάνου είχε το συντονισμό κατά τη σύνοψη των συμπερασμάτων, προβλημάτων και προτάσεων που προέκυψαν από τα όσα ακούστηκαν το Σάββατο στην αίθουσα του «Ξενία» στο Ρέθυμνο.