Του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΕΡΠΙΡΑΚΗ*
Τον Ιούλιο του 1902 ένας όμιλος νέων από τα Χανιά, οι κ.κ. Κ. Νυστεράκης, Μ. Ιωαννίδης, Ν. Γεμενής, Κ. Ναξάκης και Π. Κιουρτζιδάκης οργάνωσαν μία ομαδική επίσκεψη στην Καλαμάτα για να ανταποδώσουν την επίσκεψη των Μεσσηνίων στην Κρήτη, τον Ιούλιο του 1899.
Ο τοπικός τύπος επιδοκίμασε την απόφαση αυτή, …εχρεωστούσαμεν κάτι τους αδελφούς Καλαματιανούς έγραψε η ΠΑΤΡΙΣ 11 Ιουλίου 1902, ενώ ο ΚΗΡΥΞ 12 Ιουλίου 1902 έγραψε… Την 28ην Ιουλίου οι ημιελεύθεροι Κρήτες θα επισκεφθώσι την ελευθέραν γην των Καλαμών και θα ανταποδώσωσι την οφειλομένην επίσκεψιν ες τους αδελφούς Καλαματανιούς. Το ΦΩΣ της Καλαμάτας 11 Ιουλίου 1902 τονίζει… οι ομαίμονες αδελφοί Κρήτες έρχονται και ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ, η άλλη εφημερίδα των Καλαμών γράφει στις 30 Ιουλίου 1902 …ημέραι άγιαι του εναγκαλισμού Μεσσσηνίων και κρητών…έστε πρόδρομοι του πολυπόθητου γεγονότος της ενώσεως της Κρήτης.
H εκδρομή αυτή δεν ήταν μια ευκαιρία για ξεκούραση και ψυχαγωγία, αλλά μια πράξη βαθιά πολιτική, μια πράξη εθνική και πατριωτική. Η αθηναϊκή ΚΑΙΡΟΙ 30-7-1902 σχολίασε… η εκδρομή των Κρητών εις Καλάμας δεν είνε γεγονός τυχαίον… αποβάντες εις Καλάμας οι Κρήτες εκδρομείς ανεκίνουν την εθνικήν σημαίαν κραυγάζοντες συνεχώς υπέρ της ενώσεως. Και ο ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ στο φύλλο της 28ης Ιουλίου τονίζει… Δεν έχει μόνον την σημασίαν απλής διασκεδάσεως η εκδρομή των Κρητών, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται πολλοί επιφανείς της αρμοστείας. Περιβάλλεται και υπό εθνικής σημασίας.
Μόλις η είδηση έφτασε στην Καλαμάτα ο Δήμαρχος της πόλης, ο κ. Καπετανάκης, συγκάλεσε το δημοτικό συμβούλιο, το οποίο ψήφισε ομόφωνα πίστωση 5.000 δρχ. για τα έξοδα της υποδοχής και ξενάγησης των εκδρομέων Κρητών. Προσκάλεσε δε τον Υπουργό Εσωτερικών Κ. Τριανταφυλλάκο να παραστεί στην υποδοχή των Κρητών και παρακάλεσε τον Υπουργό Ναυτιλίας να στείλει πλοίο για την υποδοχή των Κρητών. Όμως η κυβέρνηση του Ανδρέα Ζαΐμη δεν επέτρεψε την παρουσία κυβερνητικών αξιωματούχων στην υποδοχή των Κρητών και μόνο ο Υπουργός των οικονομικών περιορίστηκε σε μία σύσταση προς τις τελωνιακές αρχές της Καλαμάτας να συμπεριφερθούν με διακριτικότητα στους Κρήτες επισκέπτες.
Η εκδρομή ξεκίνησε το Σαββάτο, 27 Ιουλίου 1902 από το Ηράκλειο. Το πλοίο ΑΘΗΝΑΙ παρέλαβε τους εκδρομείς των δύο νομών, Ηρακλείου και Λασιθίου απέπλευσε με προορισμό το Ρέθυμνο απ’ όπου παρέλαβε τους ρεθεμνιώτες εκδρομείς.
Στα Χανιά πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί στην παραλία για να κατευοδώσει τους τυχερούς εκδρομείς. Το πλοίο αναχώρησε από τα Χανιά 6.30 το απόγευμα… παιανιζούσης της μουσικής τον εθνικόν μας ύμνον φρενητιωδώς ζητωκραυγαζόντων και επευφυμούντων των τε εκδρομέων και του κατακλύζοντος την προκυμαία απείρου πλήθους…( ΚΗΡΥΞ 3-8-1902).
Η επιτροπή των οργανωτών είχε ορίσει πρόεδρο της εκδρομής, το Γυμνασιάρχη Ιωάννη Περδικάρη, από την Τύλισο Ηρακλείου που τότε υπηρετούσε στην ανώτερη Διεύθυνση Παιδείας. Η κυβέρνηση όμως δεν του χορήγησε άδεια, ενώ χορήγησε άδεια σε άλλους κρατικούς αξιωματούχους, με το επιχείρημα ότι υπηρεσιακοί λόγοι επιβάλλουν τη συνεχή παρουσία του στα Χανιά, ενώ η οικογένεια του είχε επιβιβαστεί στο πλοίο από το Ηράκλειο (ΚΗΡΥΞ 3-8-1902).
Το πρωί της Κυριακής το πλοίο άρχισε να εισέρχεται στο Μεσσηνιακό κόλπο. Όταν στο βάθος φάνηκε η Καλαμάτα… τότε οι πάντες συνωστηζόμεθα επί της πλώρης, ωθούντες το πλοίο όπως μας εισαγάγει εις τον πολυπόθητον λιμένα».
Η υποδοχή την οποία επιφύλαξαν οι Καλαματιανοί στους Κρήτες εκδρομείς ήταν ανεπανάληπτη… έξαλλο το πλήθος μας χαιρετά και μας τείνει τους βραχίονας (ΠΑΤΡΙΣ 2-8-1902). Ενώ η ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ σημειώνει είκοσι και πλέον χιλιάδες άνθρωποι, αψηφούντες τον αφόρητο καύσωνα συνωστίζονται στην παραλία.
Το αθηναϊκό ΕΜΠΡΟΣ 29 Ιουλίου 1902 κυκλοφόρησε με το παρακάτω πρωτοσέλιδο.
…κατά την 10ην ώραν της Κυριακής το ατμόπλοιον σημαιοστόλιστον και υπό τους ήχους της μουσικής της Κρητικής, Χωροφυλακής και τας φρενιτιώδεις ζητωκραυγάς ηγγυροβόλει ΚΗΡΥΞ 2-8-1902.
Ενώ το ΝΕΟΝ ΑΣΤΥ Αθηνών σημειώνει …Το ατμόπλοιο Αθήναι προσεγγίσαν εχαιρετίσθη διά κανονιοβολισμών και ζητωκραγαυζόντων των πολιτών εκ της ακτής, παιανιζούσης της μουσικής,… σκηναί απεριγράπτως συγκινητικαί.
Η εφημερίδα της Καλαμάτας ΦΩΣ 28 Ιουλίου 1902 κυκλοφόρησε με το παρακάτω πρωτοσέλιδο
Η ΠΑΤΡΙΣ 2 Αυγούστου 1902 κυκλοφόρησε με πρωτοσέλιδο
Ο Δήμαρχος της πόλης Καπετανάκης με σύντομο και μεστό λόγο υποδέχθηκε του εκδρομείς, τονίζοντας ότι τη στιγμή αυτή η ψυχή του ελληνικού λαού υποδέχεται τους αδελφούς Κρήτες που ήλθαν στην ελεύθερη Ελλάδα.
Εκ μέρους των εκδρομέων απάντησε ο Νομάρχης του Νομού Σφακίων κ. Ζουρίδης, ο οποίος αφού ευχαρίστησε για την ενθουσιώδη υποδοχή και την αδελφική δεξίωση τόνισε… όλα τα τέκνα της πατρίδος, ελεύθερα και δούλα, θα μένουν απαρασαλεύτως προσκολλημένα προς την Μεγάλην του Έθνους Ιδέαν.
Μετά σχηματίστηκε πομπή για την πόλη. Σε όλη τη διαδρομή οι κάτοικοι υποδέχονταν τους εκδρομείς με ζητωκραυγές και λουλούδια. Στο τέλος της οδού είχε στηθεί αψίδα και ο Νομάρχης Μεσσσηνίας κ. Παλαμάς προσφώνησε τους εκδρομείς. Στον Ι.Ν. Της Υπαπαντής του Κυρίου «ένθα εψάλη κατανυκτικώτατη δοξολογία, ενώ στο δημαρχείο, ο Δήμαρχος δεξιώθηκε τους εκδρομείς.
Στη συνέχεια οι εκδρομείς σκορπίζονται στην πόλη και γίνονται παντού δεκτοί με ενθουσιασμό. Η πόλις άπασα έχει τεθή εις την διάθεσιν των εκδρομέων και δεν υπάρχει οικία εις ην να μη φιλοξενούνται δύο τουλάχιστον εξ ημών… άπαντες οι κάτοικοι, ανεξαρτήτως τάξεως, προσπαθούσι να μας περιποιηθώσι….
Λίγο πριν από τη δύση του ήλιου οι εκδρομείς άρχισαν να συγκεντρώνονται στην παραλία όπου ο Δήμος είχε προγραμματίσει επίσημο γεύμα. Εκεί μίλησε ο δημοτικός σύμβουλος κ. Δαζέας, ο οποίος έπλεξε το εγκώμιο για τους αγώνες των κρητικών και υπενθύμισε τον ηρωικό θάνατο του Δημακόπουλου στο Αρκάδι το 1866 και τελείωσε το λόγο του απευθυνόμενος στις κρητικές μητέρες λέγοντας Κρήσσαι μητέρες, είσθε υπερήφανοι διότι γαλουχείτε τους φρουρούς της εθνικής μας υπάρξεως, τους ανδρειοτέρους στρατιώτας της σημερινής ελευθερίας.
Εκ μέρους των Κρητών απάντησε ο δικηγόρος Ρεθύμνου Πέτρος Μανουσάκης, ο οποίος τόνισε με έμφαση ότι οι κρητικοί παραμένουν σταθεροί στη μεγάλη ιδέα και αγωνίζονται και εύχονται γρήγορα να πραγματοποιηθεί η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Τα φαγητά ήταν «εν αβραμιαία αφθονία» ο δε καμπανίτης έρρεεν άφθονος.
Κατά τη διάρκεια του δείπνου οργανώθηκε σαϊτομαχία, ενώ στο λιμάνι παρουσιάστηκε μία ενετική εορτή …λέμβοι φιλοκαλέστατα διακοσμημέναι, με πληρώματα φέροντα στολάς μεσαιωνικάς, με δαφνοστολίστους τους ιστούς,, παρελαύνουσι. Επίσης διάφορα συγκροτήματα, κρητικά και ντόπια χόρευαν εθνικούς παραδοσιακούς χορούς. Ολόκληρη η πλατεία είχε φωταγωγηθή με χιλιάδες λαμπιόνια.
Μια στιγμή …εις γέρων πολιός, κλαίων τρέμων, συγκλονούμενος από ρίγη ανέκφραστα ανέρχεται επί καθίσματος. Είνε ο αδελφός του Δημακοπούλου. Του αθάνατου ήρωα του Αρκαδίου. Ο γέρων υψεί το μέτωπον. Θεάται τα πλήθη, εκτείνει τας χείρας και αναφωνεί ενδρακρυς -Χαλάλι του αδελφού μου το αίμα,
– Χαλάλι, Σιγή νεκρική. Ούτε φωναί, ούτε επευφημίαι…
Την επόμενη μέρα, Δευτέρα 29 Ιουλίου 1902 διακόσιοι περίπου εκδρομείς επισκέφτηκαν την πόλη Νησί. Η επίσκεψη ήταν ξαφνική. Δεν είχε προηγηθεί καμιά ενημέρωση. Όμως και εδώ οι εκδρομείς έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό και ζητωκραυγές για την ένωση.
Στις 6 μ.μ. αρχίζει η επιβίβαση στο πλοίο το οποίο σφυρίζει ασταμάτητα. Η επιβίβαση γίνεται κάτω από τους ήχους της φιλαρμονικής και τις ζητωκραυγές του πλήθους που πραγματικά παραληρεί από ενθουσιασμό. Ο Δήμος Καλαμάτας δώρισε μία χρυσοποίκιλτη ελληνική σημαία στο Δήμο Χανίων, ως εκπρόσωπο όλης της Κρήτης, την οποία ο Δήμαρχος παρέδωσε στο γέροντα οπλαρχηγό Εμμανουήλ Πορτάλιο μαζί και το ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου.
Το πλοίο ξεκίνησε και ολοένα απομακρύνεται. Από την παραλία χιλιάδες άνθρωποι ζητωκραυγάζουν και αποχαιρετούν τους εκδρομείς .Μαντίλια, καπέλα κινούνται στον αέρα. Η κραυγή ένωση δονεί την ατμόσφαιρα.
Το πλοίο έφτασε στα Χανιά το πρωί της Τρίτης 30 Ιουλίου 1902. Οι εκδρομείς έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό και εθνική έξαρση. Η προκυμαία ήταν γεμάτη από κόσμο που είχε κατεβεί για να υποδεχθεί τους εκδρομείς. Μετά η αποβίβαση οι εκδρομείς μετέβησαν στον Ι.Ν. Της Τριμάρτυρης και παρέδωσαν το δώρο του Δήμου Καλαμάτας στο Θεοφιλέστατο Κυδωνίας και Αποκορώνου.
Ευχαριστήρια τηλεγραφήματα εστάλησαν προς τους Δημάρχους Καλαμάτας και Μεσσήνης.
Η εκδρομή προσκύνημα των ημιελεύθερων Κρητών στην ελεύθερη μητέρα πατρίδα, την Ελλάδα, ήταν μια εκδρομή με σκοπούς εθνικούς κατά τη διάρκεια της οποίας οι κρητικοί βρήκαν την ευκαιρία να εκδηλώσουν τη βαθειά και αμετακίνητη πεποίθηση τους στην ενωτική ιδέα και ακόμη να βροντοφωνάξουν, ότι αισθάνονται έλληνες και παιδιά της αυτής μάνας. Πιστεύω ότι αυτό φάνηκε, τόσο από τις πηγαίες και αυθόρμητες εκδηλώσεις των εκδρομέων και των Μεσσηνίων, αλλά και από το περιεχόμενο των λόγων, των προσφωνήσεων και των αντιφωνήσεων.
Σχετικό: Γ .Π. Εκκεκάκης, Μια ανεπανάληπτη εκδρομή Κρητών στην Καλαμάτα τον Ιούλιο του 1902. ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ, 12 Ιουλίου 2006
* Ο Γεώργιος Περπιράκης είναι επίτιμος σχολ. σύμβουλος Π.Ε.-Ατσιπόπουλο
