Για πρώτη φορά μετά από μια χιλιετία εκπρόσωποι όλων των κατά τόπους Ορθόδοξων Εκκλησιών θα συνέλθουν τον Ιούνιο του 2016 στο Κολυμπάρι της Κρήτης.
Στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο θα συμμετάσχουν οι κατά τόπους Εκκλησίες με τον προκαθήμενό τους, για να παρθούν αποφάσεις που αφορούν το ορθόδοξο πλήρωμα.
Η Κρήτη, όπως κι άλλες περιοχές της Ελλάδας, είχε το προνόμιο να γνωρίσει νωρίτερα το Χριστιανισμό. Οι Κρήτες ήσαν μεταξύ των ακροατών του κηρύγματος του Απ. Πέτρου το 33 μ.Χ. κατά την ημέρα της Πεντηκοστής, φανερώνει την πρώιμη εξάπλωση του Χριστιανισμού στο νησί μας. Οι επισκέψεις του Απ. Παύλου το 60-66 μ.Χ. και η δράση του πρώτου Επισκόπου Κρήτης του Απ. Τίτου, εδραίωσαν από τον πρώτο κιόλας αιώνα την Εκκλησία της Κρήτης.
Η επικράτηση όμως του Χριστιανισμού όλους αυτούς τους αιώνες δεν υπήρξε εύκολη υπόθεση, αρχικά με τους διωγμούς επί Ρωμαίων, όπου μαρτύρησαν οι Αγ. Δέκα το 249 επί Δεκίου, ο επίσκοπος Γορτύνης Κύριλλος το 304 κ.α.
Την Α’ Βυζαντινή περίοδο 330-824 ο Χριστιανισμός επικράτησε στην Κρήτη, όπου και αναφέρονται 22 επισκοπές, κατά τον 4ο αιώνα.
Η Εκκλησία της Κρήτης κατά τον 5ο αιώνα είχε την Αρχιεπισκοπή Γορτύνης (Κρήτης) και εννέα ακόμη επισκοπές: Χερρονήσου, Κνωσού, Λάμπης, Ελευθερνών, Καντάνου, Ιεραπύδνας, Συβρίτου, Κυδωνίας, Κισάμου και νωρίτερα και Οάξου (Αξού).
Το 753 μ.Χ. η Εκκλησία της Κρήτης αποσπάται από τη Ρώμη και προσαρτάται στην Κωνσταντινούπολη.
Την Αραβοκρατία 824-961 καταστρέφονται οι περισσότεροι ναοί και αυτός του Απ. Τίτου στη Γόρτυνα.
Οι εννέα Μητροπόλεις της Κρήτης το 2016
Στην Ιερά Επαρχιακή Σύνοδος της Εκκλησίας της Κρήτης, από το 1961 οι επισκοπές ανακηρύσσονται σε μητροπόλεις και το 1967 η μητρόπολη Κρήτης σε Αρχιεπισκοπή.
Το 2016 οι εννέα Μητροπόλεις και Μητροπολίτες είναι:
1. Αρχιεπισκοπή Κρήτης (έδρα Ηράκλειο) Αρχιεπίσκοπος Ειρηναίος (Νικόλαος) Αθανασιάδης (Μιξόρρουμα 1933), από το 2006.
2. Γορτύνης και Αρκαδίας (Μοίρες) Μακάριος Δουλουφάκης (Δαφνές 1961) από το 2005.
3. Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου (Ρέθυμνο), Ευγένιος (Ευάγγελος) Αντωνόπουλος (Ηράκλειο 1968) από το 2010.
4. Κυδωνίας και Αποκορώνου (Χανιά) Δαμασκηνός Παπαγιαννάκης (Χανιά 1958) από το 2006.
5. Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων (Σπήλι) Ειρηναίος (Νικόλαος) Μεσαρχάκης (Σπηλιά Κισάμου 1944), από το 1990.
6. Ιεραπύτνης και Σητείας (Ιεράπετρα) Ευγένιος Πολίτης (Ηράκλειο 1952) από το 1994.
7. Πέτρας και Χερρονήσου (Νεάπολη) Γεράσιμος Μαρματάκης (Ηράκλειο 1969) από το 2016.
8. Κισάμου και Σελίνου (Κίσαμος) Αμφιλόχιος Ανδρονικάκης (Χανιά 1964) από το 2005.
9. Αρκαλοχωρίου, Καστελίου και Βιάννου (Αρκαλοχώρι) Ανδρέας Νανάκης (Ηράκλειο 1957) από το 2001.
Μητροπολίτες Κρήτης 1898-σήμερα
Ξηρουδάκης Ευμένιος (1898-1920), Ζωγραφίδης Τίτος (1922-1933), Βενέρης Τιμόθεος (1934-1941), Μαρκάκης Βασίλης (από Κεραμέ 1941-1950), Ψαλιδάκης Ευγένιος (1950-1967).
Αρχιεπίσκοποι 1967- σήμερα
Ψαλιδάκης Ευγένιος (1967-1978), Παπουτσάκης Τιμόθεος (1978-2006), Αθανασιάδης Ειρηναίος (από Μιξόρρουμα 2006-).
Οι Επισκοπές του Ρεθύμνου
Α’ Βυζαντινή Περίοδος (330-824)
α. Λάμπης με έδρα τη Λάππα (Αργυρούπολη).
β. Ελευθέρνης με έδρα την αρχαία Ελεύθερνα.
γ. Οάξου ή Αξού (Αξός).
δ. Συβρίτου (αρχαία Σύβριτος).
Όλες καταστράφηκαν από τους Άραβες (824-961).
Β’ Βυζαντινή Περίοδος (961-1204)
Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από το μεγάλο σωτήρα της, τον στρατηγό Νικηφόρο Φωκά το 961 επανασυστάθηκαν με νέα ονόματα οι Επισκοπές.
α. Αυλοποτάμου αντί της Ελευθέρνης, με έδρα την Επισκοπή Μυλοποτάμου.
β. Αγρίου αντί Οάξου με έδρα τη Βιράν Επισκοπή ή το Πάνορμο.
γ. Λάμπης με έδρα τη Λάππα και από το 1170-1179 ως Καλαμώνος (έδρα Μεγάλη Επισκοπή).
Γ) Βενετοκρατία 1204-1669
Την Ενετοκρατία παρέμειναν οι ίδιες επισκοπές, με τη διαφορά ότι οι κατακτητές κατάργησαν τους ορθόδοξους επισκόπους και τοποθέτησαν Λατίνους με τους Κρητικούς να μην συμβιβάζονται με την πολιτική αυτή.
Δ) Τουρκοκρατία 1669-1838
Το 1647 χειροτονήθηκε ο πρώτος ορθόδοξος μητροπολίτης Κρήτης ο Νεόφυτος Πατελλάρος από την Αξό, με την Κρήτη να έχει 12 επισκοπές και στο Ρέθυμνο τις:
Α) Αυλοποτάμου (ονομασία από τον ποταμό Αυλοπόταμο) με έδρα την Επισκοπή και ένα διάστημα το Μελιδόνι.
Επίσκοποι: Γεδεών (1713-1753), Νεόφυτος, Παρθένιος, Καλλίνικος Νικολετάκης (1832-1838).
Β) Ρεθύμνης είχε ενωθεί από το 1551 με του Αγρίου, ενώ μετά το 1938, ενώθηκαν οι δύο σε Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου.
Επίσκοποι: Mακάριος (1681-1680), Φιλόθεος Πατελλάρος, Αθανάσιος Χορτάτσης, Δανιήλ, Άνθιμος, Καλλίνικος, Γεράσιμος Περδικάρης (1796-1822), ο οποίος απαγχονίστηκε από τους Τούρκους το 1822 και τελευταίος ο Ιωαννίκιος Λαζαρίδης (1827-1838), ο γνωστός δάσκαλος του ελληνικού σχολείου Ρεθύμνου.
Γ) Λάμπης επανιδρύθηκε το 1729 με έδρα το χωριό Λαμπηνή, ενώ από το 1831-1886 τη Ι. Μ. Πρέβελη, το 1886-1920 του Αγ. Πνεύματος, το 1920-1936 Μ. Ασωμάτων και από το 1936 το Σπήλι. Περιελάμβανε τις επαρχίες Αμαρίου και Αγίου Βασιλείου, ενώ από το 1831 και των Σφακίων.
Επίσκοποι: Νεκτάριος (1723), Μανασσής, Ματθαίος, Μεθόδιος Συλλιγάρδος ο Ιερομάρτυρας από το Βιζάρι, Ηγούμενος Ι.Μ. Ασωμάτων και επίσκοπος, τον οποίο στις 9-71793 θανάτωσαν οι Τούρκοι (γιορτάζει 9 Ιουλίου).
Ακολούθησαν Ιερεμίας, Ιερόθεος ιερομάρτυρας (1806-1821) που σφάχτηκε το 1821 από τους Τούρκους (γιορτάζει 23 Ιουνίου).
Ε) Επισκοπές-Μητροπόλεις από 1838-Σήμερα
Επί Κρητικής πολιτείας ανασυστάθηκαν οι μονές και ρυθμίστηκαν τα θέματα της εκκλησίας ενώ από την Ένωση της Κρήτης το 1913 ικανές μορφές ιεραρχών πρόσφεραν αρκετά στην εκκλησία και όχι μόνο. Δυο ήταν πλέον οι Επισκοπές-Μητροπόλεις στον νομό Ρεθύμνου.
Α) Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. Από το 1838 έχουμε τη συγχώνευση των δύο Επισκοπών, με ποίμνιο τις δύο επαρχίες Ρεθύμνου και Μυλοποτάμου και έδρα το Ρέθυμνο, όπου από το 1962 έγινε Μητρόπολη.
Η Ι.Μ.Ρ.Α. το 2016 έχει περίπου 1.000 ναούς, από τους οποίους οι 101 ενοριακοί, 367 παρεκκλήσια, 364 ξωκλήσια, 79 κοιμητηριακοί, 12 μοναστηριακοί και 5 ιδιωτικοί.
Από τους 118 εφημέριους της Μητρόπολης οι 20 είναι άγαμοι, ενώ οι συνταξιούχοι άλλοι 30 και 30 μοναχοί-χές.
Σε 12 ανέρχονται οι μονές: Αρκαδίου (21/5), Αρσανίου (23/4), Βωσάκου (14/9), Ρουστίκων (20/7), Χαλέπας (23/4), Βωσάκου (14/9), Χαλέπας (6/8), Δισκουρίου (23/4), Ατάλης (24/6), Αγ. Αναστασίας της Ρωμαίας (29/10), Κουμπές (6/8), Αγ. Ειρήνης (5/5), Αγ. Νεκταρίου Ανωγείων (9/11), Χαλεβή (15/8).
Ιερά προσκυνήματα: Παναγία Μυριοκεφάλων, Παναγία, Χαρακιανή, Τ. Σταυρός Ρεθύμνου, Ι.Ν. Αγ. Βαρβάρας, Ι.Ν. Τεσσάρων Μαρτύρων.
Μητροπολίτες Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου 1938-Σήμερα
Το 1838 συγχωνεύτηκαν οι δύο Επισκοπές Ρεθύμνης και του Αυλοποτάμου σε μία και από το 1962 ονομάζεται Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. Μητροπολίτες αρχιερατεύσαντες είναι οι εξής:
1) 1838-1868) Καλλίνικος Νικολετάκης. Ήταν επίσκοπος Αυλοποτάμου το 1832-1838 και συνέχισε ως πρώτος επίσκοπος Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου μέχρι το 1868. Δραστήριος με πλούσιο έργο (ανέγερση ναού Εισοδίων Θεοτόκου, παρθεναγωγείου Αγ. Βαρβάρας κ.ά.)
2) (1869-1880) Ιλαρίων Κατσούλης. Υμνογράφος Κρητών Αγίων
3) (1882-1896) Ιερόθεος Μπραουδάκης από τη Μήλο, άριστος αγιογράφος (τρούλος Αγ. Βαρβάρας) αλλά και άλλες πολλές εικόνες.
4) (1881 και 1896-1910) Διονύσιος Καστρινογιαννάκης. Από το Ηράκλειο, ο μικρότερος επίσκοπος σε ηλικία 25 ετών, με δύο θητείες στο Ρέθυμνο. Με τις δικές του ενέργειες και με δαπάνες του Τσάρου ανακαινίστηκε το επισκοπικό μέγαρο το 1900.
5) (1911-1915) Χρύσανθος Τσεπετάκης. Άριστος κήρυκας που ευτύχησε να εορτάσει την Ένωση της Κρήτης.
6) (1916-1933) Τιμόθεος Βενέρης. Από το Ηράκλειο, μεγάλη εκκλησιαστική μορφή και δράση, συγγραφέας «Το Αρκάδι διά των αιώνων» κ.ά. ενώ από το 1933-1941 έγινε αρχιεπίσκοπος Κρήτης.
Επί αρχιερατείας του χτίστηκαν τα γυμνάσια αρρένων και θηλέων από τα μοναστηριακά ταμεία.
7) (1936-1968) Αθανάσιος Αποστολάκης. Από τον Πρινέ Μυλοποτάμου, διευθυντής ιερατικής σχολής και ο πρώτος με τον τίτλο του Μητροπολίτη από το 1962 (αρχικά ήταν επίσκοπος), με σημαντικό έργο και προσφορά παραιτήθηκε των καθηκόντων του μετά από 32 χρόνια.
8) (1970-1987) Τίτος Συλλιγαρδάκης. Από Νεάπολη Λασιθίου, καθηγητής Θεολογικής σχολής Βοστώνης και συγγραφέας 16 έργων με αξιόλογη δράση, τότε οικοδομήθηκε το επισκοπείο Τ. Σταυρού και ανακαινίστηκαν μονές.
9) 1987-1996) Θεόδωρος Τζεδάκης. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο και από το 1975-1987 μητροπολίτης Λάμπης και Σφακίων ενώ το 1987 Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου με πλούσια θεολογική συγγραφή και έρευνα, ιδρυτής του ενοριακού μουσείου, ενοριακής εστίας. Αναστήλωσε εκ βάθρων την Ι.Μ. Αγίας Ειρήνης.
10) (1996-2010) Άνθιμος Συριανός. Από Αστρακούς Πεδιάδος Ηρακλείου, ηγούμενος Ι.Μ. Ατάλης το 1983-96 με μεγάλη προσφορά. Από το 1996 μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. Με τη φροντίδα του άρχισαν οι αναστηλωτικές εργασίας στην Ι.Μ. Αρκαδίου.
11) (16-10-2010- σήμερα) Ευγένιος Αντωνόπουλος. Γεννήθηκε το 1968 στο Ηράκλειο και το 1990 πήρε το πτυχίο της θεολογίας και το 1992 της ιστορικής θεολογίας (μεταπτυχιακό). Το 1991 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος σε Βραχάσι και το 1994 εφημέριος στο Ι. Μητροπολιτικό Νεάπολης. Το 2005 εκλέκτηκε παμψηφεί επίσκοπος Κνωσού ενώ στις 9-9-2010 μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και ενθρονίστηκε στις 16-10-2010. Από το 2011 μέλος της Αγίας και Ιεράς Συνόδου οικομενικού πατριαρχείου.
Ο πιο λαοφιλής και προσιτός ιεράρχης για το ποίμνιο του κοντά στους έχοντας ανάγκη αλλά και σ’ όλες τις εκδηλώσεις και αγώνες με σημαντικό πολύπλευρο έργο.
Β) Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων. Από το 1962 ονομάζεται Μητρόπολη ενώ από το 2001 προστίθεται και Συβρίτου.
Επίσκοποι: Nικόδημος (1831-1845) ιδρύοντας τη Σχολή Μ. Αγ. Πνεύματος το 1836 2) Παϊσιος (1863-83), Ευμένιος Ξηρουδάκης (1886-1900) ιδρύονται το σχολαρχείο Αγ. Πνεύματος
4) Αγαθάγγελος Παπαδάκης (1900-1928) Ευμένιος Φανουράκης (1936-56).
Μητροπολίτες. 1) Ισίδωρος Ρουσοχατζάκης (1956-1968), με σημαντικό έργο επισκοπείο, οικοτροφείο, γυμνάσιο (1963), αλλά και τον καθεδρικό ναό Αγ. Παύλου όπου με παρέμβαση του στη Φρειδερίκη του έδωσε 350.000 δρχ. και για να την πείσει της είπε: «Θα δώσω στο ναό τ’ όνομα του βασιλιά Παύλου». Τάφηκε στο χωριό του Μοχός μετά από επιθυμία του, παρά την εκκλησιαστική συνήθεια.
2) Θεόδωρος Τζεδάκης (1975-1987). Συνέχισε το έργο του προκατόχου του, όμως το 1987 μετατέθηκε στην Ι.Μ. Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου.
3) Ειρηναίος Μεσαρχάκης (Σπηλιά Κισάμου 1944). Πρεσβύτερος για 10 έτη και καθηγητής θεολογίας (διευθυντής) σε γυμνάσια. Το 1987 ηγούμενος Ι.Μ. Γωνιάς μέχρι το 1990 που χειροτονήθηκε επίσκοπος, έχει πλούσια συγγραφική δράση, αλλά και μεγάλη προσφορά στη μητρόπολη με φιλανθρωπικό και κοινωνικό έργο.
Στη μητρόπολη το 2016 υπάρχουν 78 ενοριακοί ναοί, 215 παρεκκλήσια, 680 εξωκκλήσια και 78 κοιμητηριακοί ναοί, καθώς 86 εφημέριοι (οι 19 άγαμοι) και 16 συνταξιούχοι.
Ιερές μονές: Αγ. Θεολόγου Πρέβελη, Αγ. Αντωνίου Κατεβατής, Αγ. Πνεύματος, Αγ. Ραφαήλ, Παναγίας Θυμιανής, Ασωμάτων με 19 μοναχούς-χές.
Ρεθυμνιώτες Άγιοι-Όσιοι
Όσιος Ιγνάτιος Σιναΐτης ο εκ Ρεθύμνης (29 Ιανουαρίου). Καταγόταν από το Ρέθυμνο, μοναχός Ι.Μ. Σινά.
Αγ. Πέντε Παρθένες (9 Ιουνίου) οι μοναχές Θέκλα, Μαριάμνη, Μάρθα, Μαρία και Ενναθά από την Αργυρούπολη δεν αρνήθηκαν τον Χριστό, όπως ο ιερέας που για να του χαρίσουν τη ζωή τις αποκεφάλισε κατά τον 4ο αιώνα.
Γεράσιμος και Ιερόθεος (23 Ιουνίου). Επίσκοπος Ρεθύμνης και Λάμπης όπου οι Τούρκοι τον αποκεφάλισαν στις 23-6-1821, μαζί με τους άλλους κρητικούς επισκόπους.
Μεθόδιος Συλιγάρδος (9 Ιουλίου) από το Βιζάρι, ηγούμενος Μ. Ασωμάτων και Επίσκοπος Λάμπης, τον οποίο δολοφόνησαν στις 9-7-1793 στο Αμάρι.
Παρθένιος και Ευμένιος (10 Ιουλίου). Μοναχοί στην Ι.Μ. Οδηγήτριας, παιδιά του Χαρίτωνος Χαριτάκη από τα Πιτσίδια και της Μαρίας Ανδρουλιδάκη από Λοχριά Αμαρίου.
Ματθαίος (18 Αυγούστου). Παιδί ιερέα από το Γερακάρι, που παντρεύτηκε οθωμανή και αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στις 10-8-1897.
Αθανάσιος Πατελάρος (21 Αυγούστου). Από την Αξό, πατριάρχης Κων/λεως από το 1634-1652 (τρεις φορές). Το σκήνωμα του τάφηκε στην Ουκρανία, ενώ το 1993 τεμάχιο του λειψάνου του έφεραν στη γενέτειρα του.
Αγ. Νικόλαος ο Κουρταλιώτης (1 Σεπτεμβρίου). Από το Φρατί.
Αγ. Τέσσερις Μάρτυρες (28 Οκτωβρίου). Οι Αγγελής, Μανουήλ, Γεώργιος και Νικόλαος από τις Μέλαμπες που σφαγιάστηκαν στις 28-10-1824 στην ομώνυμη πλατεία του Ρεθύμνου.
Αγαθόπους (23 Δεκεμβρίου). Ένας από τους Αγ. Δέκα, από το Πάνορμο που μαρτύρησαν επί Δεκίου το 249 μ.Χ. στη Γόρτυνα.
Πηγές: Λευτ. Κρυοβρυσανάκης «Πανόραμα Ρεθύμνου», Ν. Φασατάκη «Η τ. επαρχία Αγ. Βασιλείου», Μιχ. Τρούλη Ι.Μ. Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, Εμμ. Σταυρουλάκη «Συναξαριό», Ημερολόγια μητροπόλεων.
Σημείωση: Για συμπληρωματικά στοιχεία στο τηλ. 6934 178701.
Για όλα τα αφιερώματα (100 χωριών, υπηρεσιών, σχολείων) υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για έκδοση σε βιβλίο, θα γίνει όταν βρεθεί εκδότης ή σύλλογος.
