Ο νέος κορωνοϊός Covid-19 άλλαξε την καθημερινότητά μας, τη ζωή μας. Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα συναισθήματα που κυριαρχούν είναι φόβος, αγωνία, άγχος, στρες. Σε καραντίνα δισεκατομμύρια πολίτες ανά την υφήλιο που νοιώθουν να ζουν σε ένα σκοτεινό τούνελ και διερωτώνται πότε άραγε θα βγουν στο φως.
Μια υγειονομική βόμβα που έχει φέρει τα πάνω κάτω στην υγεία, στην επιστήμη, στην συμβίωση σε περιορισμένους χώρους, στην ψυχολογία του κόσμου.
Συζητήσαμε το θέμα με τον καθηγητή Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ευάγγελο Καραδήμα. Ζητήσαμε την άποψή του και τις συμβουλές του στο πώς μπορούμε να διαχειριστούμε και να αντιμετωπίσουμε τον φόβο που μας γεννά το πρωτόγνωρο αυτό γεγονός και τις νέες συνθήκες στις οποίες καλούμαστε να ζήσουμε.
Πώς θα μας περιγράφατε αυτό που συμβαίνει, την κατάσταση η οποία μας έχει αλλάξει την ζωή;
Απ. «Είναι ένα σοκ για όλους, ένα παγκόσμιο σοκ. Είναι αυτό που δεν περίμενες ποτέ να συμβεί. Νομίζω ότι σαν άνθρωποι, είμαστε προετοιμασμένοι για ορισμένα πράγματα, όπως για έναν πόλεμο, για μία φυσική καταστροφή. Αλλά όχι για κάτι τέτοιο, για το οποίο έχεις πραγματικά, πολύ μικρό βαθμό ελέγχου.
Είδατε ότι ο μόνος τρόπος που ουσιαστικά πρότεινε ακόμα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, είναι η απομόνωση, ο αποκλεισμός. «Καθίστε σπίτια σας» είναι η οδηγία, διότι στην πραγματικότητα δεν έχουμε κάποιο εργαλείο να αντιμετωπίσουμε το γεγονός.
Επομένως ήμασταν και απροετοίμαστοι και ψυχολογικά. Δεν φανταζόταν δηλαδή κανείς ότι τον 21ο αιώνα, στην εποχή της τεχνολογίας, κάτι τόσο πολύ μικρό, θα προκαλούσε τόση μεγάλη ανησυχία παγκόσμια, θα έκανε εκείνους που νομίζουν ότι είναι δυνατοί, να νοιώθουν αδύναμοι.
Ναι, είναι ένα σοκ και νομίζω ότι γι’ αυτό έχουμε και τόσο μεγάλη ποικιλία αντιδράσεων. Δεν υπάρχει ένας σταθερός τρόπος που να το αντιμετωπίζουν όλοι οι οργανισμοί, όλοι οι φορείς, όλα τα άτομα. Αλλά μαθαίνουμε, κι αυτό είναι το καλό. Δηλαδή είναι μία καλή ευκαιρία για να μάθουμε πράγματα και αν πραγματικά μπορέσουμε -και πιστεύω ότι θα το καταφέρουμε- να το αντιμετωπίσουμε, με τρόπους καλύτερους από τις προηγούμενες πανδημίες, θα είναι ένα πολύτιμο μάθημα για το μέλλον. Για το τι να προσέχουμε από δω και πέρα και πώς θα πρέπει να αντιδρούμε σε αυτές τις καταστάσεις».
Ο φόβος είναι διάχυτος. Και θέλω να σας ρωτήσω πόσο λογικός και πόσο χρήσιμος είναι ή δεν είναι;
Απ. «Είναι λογικό να φοβάται ο άνθρωπος. Άσχετα με το αίτιο, ο φόβος βοηθάει όταν είναι σε μέτρια επίπεδα. Αν είναι πολύ λίγος, δεν κάνεις τίποτα, αδρανείς, γιατί κάτι το οποίο δεν το φοβάσαι, δεν επιθυμείς να το αντιμετωπίσεις.
Αν πάλι είναι πάρα πολύ μεγάλος, σε ακινητοποιεί, σε καθηλώνει, σε τρομάζει τόσο πολύ, που στην πραγματικότητα εύχεσαι να τελειώσει, να γίνει κάτι και να ξεμπερδεύουμε. Μπορεί δηλαδή κάποιος, να μπει στην εντελώς αντίθετη κατάσταση, όταν έχει τόσο μεγάλο φόβο.
Εκείνο που σε αυτές τις συνθήκες βοηθάει, δηλαδή σε κρατάει σε εγρήγορση αλλά χωρίς να σε εξοντώνει και να σε εξουθενώνει, είναι ένας μέτριος φόβος, που μπορείς εσύ να τον χειριστείς. Δεν εννοούμε δηλαδή, ότι ξυπνάς με μία μέτρια ποσότητα φόβου από το πρωί μέχρι το βράδυ. Κάποιες φορές θα είναι πιο ήπιος, κάποιες φορές θα είναι πιο δυνατός, κάποιες φορές θα το ξεχάσεις, κάποιες φορές θα τρομάξεις. Αλλά ο μέτριος φόβος, είναι σε ένα μέτριο επίπεδο και είναι εκείνο που διατηρεί το άτομο να συνεχίζει να κάνει τις προσπάθειές του με αυτήν την κατάσταση, αλλά και ταυτόχρονα δεν σε αποδιοργανώνει.
Επομένως, τα μέτρια επίπεδα φόβου, είναι ιδανικά θα έλεγα. Αυτό είναι εκείνο που χρειάζεται ο ανθρώπινος οργανισμός ακόμη και σε βιολογικό επίπεδο, όχι μονάχα σε ψυχολογικό, για να συνεχίζει και να δουλεύει και να προστατεύει τον εαυτό του».
Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε όλη αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση, το φόβο, το άγχος, το στρες που μας προκαλεί; Είναι είναι σοκ μας λέτε και όταν είναι υποχρεωμένος ο κόσμος να μένει μέσα στο σπίτι, η διαχείριση δεν είναι εύκολη. Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν βομβαρδίζεται συνεχώς με ειδήσεις αποκλειστικά για τον νέο κορωνοϊό.
Απ. «Καταρχάς να πω το εξής: Είναι διαφορετικό αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή, τι συναισθήματα προκαλεί και πώς το διαχειρίζεται ο κάθε άνθρωπος και διαφορετικός ο υποχρεωτικός εγκλεισμός, περιορισμός ας το πούμε, στο σπίτι του. Συσχετίζονται πολύ μεταξύ τους, το ένα προφανώς είναι απόρροια του άλλου, αλλά τα διαπραγματευόμαστε και τα διαχειριζόμαστε σαν δύο διαφορετικά γεγονότα.
Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο, την κατάσταση δηλαδή που βιώνουμε. Οι περισσότεροι άνθρωποι κάποια στιγμή στη ζωή τους, αντιμετωπίζουν πολύ δύσκολες καταστάσεις. Είτε είναι προσωπικές είτε έχουν να κάνουν με τη δουλειά τους είτε έχουν να κάνουν με πράγματα ευρύτερα.
Μία τέτοια, δύσκολη συνθήκη είναι και αυτή. Είναι μια καταστροφή, ας το πούμε έτσι, μία φυσική συνθήκη, που μας επιβάλλεται ξαφνικά.
Μας ανησυχεί πάρα πολύ, μας τρομάζει, ανησυχούμε για την υγεία τη δική μας και των κοντινών μας ανθρώπων. Είναι ένα γεγονός άσχημο για όλους. Και ο καθένας το διαχειρίζεται με το δικό του τρόπο.
Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι για παράδειγμα, που πραγματικά αποδιοργανώνονται εντελώς από αυτήν την κατάσταση. Δηλαδή δεν ξέρουν τι να κάνουν, αφήνουν τα πάντα στους άλλους και παραδίδονται.
Κάποιοι άνθρωποι, αντιδρούν εντελώς συναισθηματικά, δηλαδή τρομάζουν τόσο πολύ, που ακινητοποιούνται. Γιατί όσο περισσότερο τρομάζεις και όσο περισσότερο σε καταλαμβάνει ο φόβος, τόσο πιθανότερο είναι να μην μπορείς να κάνεις τίποτα, γιατί τα συναισθήματα αυτά είναι ακινητοποιητικά. Δεν μπορείς να λάβεις αποφάσεις, δεν ξέρεις τι να κάνεις.
Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι άλλοι άνθρωποι, που είναι ίσως μία πιο «κακή» ομάδα σε ότι αφορά την αντίδρασή τους. Είναι εκείνοι που δεν υπολογίζουν την κατάσταση. Δηλαδή λένε «δεν συμβαίνει τίποτα, δεν αφορά εμένα» ή «σιγά μην φοβηθώ, θα περάσει, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας» ή οτιδήποτε άλλο παρόμοιο. Είναι και αυτός ένας τρόπος διαχείρισης μιας πολύ δύσκολης κατάστασης.
Και τελικά υπάρχουν και οι άνθρωποι, που λένε: «εντάξει, περνάμε μία δύσκολη συνθήκη, θα προσπαθήσουμε όλοι μαζί, ακολουθώντας τις οδηγίες της πολιτείας και βοηθώντας ο ένας τον άλλον θα το ξεπεράσουμε».
Επομένως στην πραγματικότητα, ο κάθε ένας από τους ανθρώπους λειτουργεί και με διαφορετικό τρόπο. Εκείνο όμως που ουσιαστικά πρέπει να καταλάβουν όλοι, είναι ότι βιώνουμε μία δύσκολη συνθήκη, κατά την οποία πρέπει όλοι να συμμορφωθούμε με κάποιες συγκεκριμένες οδηγίες. Η σωστότερη αντίδραση δηλαδή είναι η συμμόρφωση. Κι όταν δεν το κάνουμε μόνοι μας, το επιβάλλει το κράτος».
Τι βοηθάει τώρα σε αυτές τις συνθήκες;
Απ. «Όσον αφορά αυτό καθαυτό το γεγονός καλό είναι να περιορίσουμε την πληροφόρησή μας. Πολλοί άνθρωποι δυστυχώς, χρησιμοποιούν σαν τρόπο αντιμετώπισης την άντληση πολλών πληροφοριών. Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, η υπερπληροφόρηση λειτουργεί βοηθητικά γι’ αυτά τα άτομα. Έτσι νομίζουν. Όμως, το να μαθαίνουν πάρα πολλά πράγματα γι’ αυτό που συμβαίνει, μπορεί στην αρχή να τους αποσπά την προσοχή αλλά μακροπρόθεσμα δεν είναι κάτι καλό.
Εκείνο που εγώ θα έλεγα, είναι να μην ψάχνει ο κόσμος πληροφορίες μέσα σε παράξενα site που υπάρχουν στο διαδίκτυο ή οπουδήποτε αλλού και να χάνεται. Ας παρακολουθεί τις επίσημες αναφορές από τα κανάλια, την έγκυρη ενημέρωση στις εφημερίδες, τα σοβαρά έντυπα ή τον ηλεκτρονικό τύπο που παρακολουθούσε μέχρι τώρα. Έτσι θα λάβει την ίδια πληροφόρηση και θα είναι και πολύ πιο καλά ελεγχόμενη και θα μπορέσει να βάλει και τα πράγματα σε μία σειρά.
Ξαναλέω λοιπόν ότι μακροπρόθεσμα, η υπερπληροφόρηση δημιουργεί σύγχυση και περισσότερο φόβο.
Δεν χρειάζεται ούτε να βλέπουμε συνεχώς τηλεόραση και εκπομπές για τον κορωνοϊό. Αλλάζουμε κανάλι ή τέλος πάντων όταν ήδη ξέρεις αυτό που έχεις πληροφορηθεί, δεν χρειάζεται να ξανά βλέπεις τα ίδια πράγματα σε επανάληψη. Πρέπει να κάνεις κι άλλα πράγματα. Και αυτό, έρχεται σε συνδυασμό με το δεύτερο πράγμα που ήθελα να πω, ότι μπορεί να είναι μία δύσκολη συνθήκη, δεν σημαίνει όμως ότι η ζωή σταματάει. Δηλαδή δεν σημαίνει, ότι θα πρέπει συνέχεια, να ασχολούμαστε μόνο με αυτό το γεγονός. Αλλά να συνεχίσουμε τη ζωή μας, με τους περιορισμούς που υπάρχουν, κάνοντας πράγματα που μας ευχαριστούν. Αυτό θα μας βοηθήσει».
Πράγματα ευχάριστα, όπως;
Απ. «Δεν χρειάζεται μία μονομερής συμπεριφορά, να καθίσουμε δηλαδή και να ασχολούμαστε μόνο με τη συνθήκη αυτή, αλλά να απλώσουμε λίγο τον τραχανά μας. Να κάνουμε πράγματα ευχάριστα που βοηθούν γενικά στη ζωή μας. Είτε με την οικογένειά μας είτε με φίλους μας που θα τους δούμε στο διαδίκτυο ή θα μιλήσουμε μαζί τους στο τηλέφωνο.
Να μαγειρέψουμε ένα καλό φαγητό και να φάμε όλοι μαζί, να καθίσω να δω μια καλή ταινία στην τηλεόραση ή στο διαδίκτυο ή οπουδήποτε αλλού, να διαβάσω ένα βιβλίο.
Εντάξει, δεν μπορείς να γυμναστείς όπως πριν, αλλά βρες τον τρόπο στον περιορισμένο χώρο που έχεις. Ανέβα στην ταράτσα σου και περπάτησε λίγο, πάρε άδεια από το κράτος έτσι ώστε, να κάνεις τον γύρο του τετραγώνου σου μια-δυο φορές.
Αν δούμε ότι αγχωνόμαστε πάρα πολύ με κάτι, υπάρχουν εύκολοι τρόποι να το αντιμετωπίσουμε και να αποσπάσουμε την προσοχή μας από αυτό το γεγονός. Το να μιλήσεις με κάποιον, το να παραπονεθείς σε κάποιον, το να σου παραπονεθεί και εκείνος, μερικές φορές ακόμα και το να ξεσπάσεις, αλλά να ξαναγυρίσεις και να συνεχίσεις τη ζωή σου, είναι κάτι που βοηθάει στο να εκτονωθείς και να κάνεις πράγματα που αξίζουν τον κόπο».
Και ο φόβος ότι ανά πάσα στιγμή μπορείς να κολλήσεις τον ιό; Πώς περιορίζεται;
Απ. «Καταρχάς να πούμε κάτι, που είναι αυτονόητο φαντάζομαι και δεν είναι θέμα της πολιτείας. Είναι αυτό που πρέπει να κάνουμε όσον αφορά την προστασία του εαυτού μας και των άλλων. Και νομίζω ότι, αν κάποιος αυτό πράττει, με συστηματικό τρόπο, τότε έχει προστασία και απέναντι στον εαυτό του και απέναντι στους άλλους. Αν πραγματικά δηλαδή, φροντίζεις να κάνεις στοιχειωδώς τα βασικά πράγματα, να πλένεις τα χέρια σου, να απολυμάνεις τις επιφάνειες που έχεις έρθει σε επαφή, να μην συναναστρέφεσαι με κόσμο, νομίζω ότι αυτό είναι μία αρχική διαβεβαίωση, ότι οι περισσότερες πιθανότητες είναι να μην κινδυνεύσεις.
Όταν πια θα έχεις κάνει αυτά τα πράγματα, τι μπορείς να πεις στον εαυτό σου; Μπορείς να πεις, ότι αυτό που μπορώ εγώ να κάνω, το κάνω. Κι αν μπορώ να κάνω και κάτι παραπάνω, θα το κάνω».
Υπάρχουν και οι εργαζόμενοι που νοιώθουν περισσότερο εκτεθειμένοι κα ευάλωτοι. Τι προτείνεται σε αυτές τις περιπτώσεις;
Απ. «Ξέρετε είναι και αυτή η αίσθηση, ότι, μήπως δεν προστατεύω επαρκώς τον εαυτό μου σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Ωραία, ποια είναι τα μέτρα προστασίας που μπορείς να λάβεις; Μπορείς να κάνεις κάτι ακόμα περισσότερο; Αν μπορείς κάντο! Αν για παράδειγμα μπορείς, έστω και μία ώρα την ημέρα, να μην πας στη δουλειά σου και να την αναπληρώσεις στο σπίτι, κάντο! Ας είναι μία ώρα, ας είναι δύο, ας είναι κάτι παραπάνω. Ή αν μπορώ εγώ, να μην έρχομαι σε τόση επαφή με κόσμο που δεν τον ξέρω και να μπορώ, να κάνω τη δουλειά μου αυτή, μέσω τηλεφώνου ή με άλλη διαδικασία ή με απόσταση ασφαλείας, όπως κάνουν τα φαρμακεία, που βάζουν μπροστά τζαμάκι, όλα αυτά και το κάτι παραπάνω να το κάνει ο καθένας. Του δίνει την αίσθηση, ότι μπορεί να ελέγξει την κατάσταση και είναι πολύ θετικό για τον ίδιο. Νιώθει καλύτερα, ότι θα το ξεπεράσουμε.
Και από κει και πέρα βέβαια, αυτοί που δουλεύουν ακόμα, έχουν και ένα μικρό πλεονέκτημα σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Δηλαδή μπορούν, αυτές τις λίγες ώρες που φεύγουν έξω από το σπίτι και στον βαθμό που η δουλειά τους τους αποσπά, δεν έχουν αφοσιωμένο το μυαλό τους συνέχεια στον ιό.
Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει και κάτι θετικό και κάτι αρνητικό. Αλλά εγώ θα ξαναγυρίσω πίσω, σε αυτό που λέω. Δηλαδή, ότι σε αυτές τις περιπτώσεις, βασικό είναι το να νιώθεις ότι εσύ κάνεις αυτό που μπορείς, για να προστατεύσεις τον εαυτό σου και τους άλλους. Κάνε αυτά τα πράγματα και από εκεί και πέρα, οι περισσότερες πιθανότητες είναι να μην κινδυνεύσεις ούτε εσύ ούτε και οι άλλοι».
Ο περιορισμός μιας οικογένειας στο σπίτι, για πάρα πολλές ώρες, είναι μια συνθήκη δύσκολη. Μέχρι πριν λίγες μέρες οι γονείς ήταν αφοσιωμένοι στις δουλειές τους, τα παιδιά στο σχολείο, στο φροντιστήριο, στα αθλήματά τους. Η συμβίωση όλων μαζί τώρα λόγω της υγειονομικής κρίσης, μπορεί να θεωρηθεί ως μια ευκαιρία να «ξαναγνωριστούν» μεταξύ τους τα ζευγάρια αλλά και να «γνωριστούν» καλύτερα με τα παιδιά τους ή τελικά είναι μια συνθήκη που δημιουργεί εντάσεις και προβλήματα μέσα στην οικογένεια;
Απ. «Το να είσαι περιορισμένος μέσα σε ένα σπίτι, δημιουργεί από μόνο του ένα ζήτημα. Θυμάμαι κάπως παλιότερα, θα σας πω περιστατικά αντίστοιχα, μου λέγανε ότι είναι πάρα πολύ ωραίες οι διακοπές όταν αποφασίσεις να τις κάνεις με ένα σκάφος.
«Περνάμε πάρα πολύ ωραία» μου έλεγαν, «αλλά υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα. Ότι είσαι αναγκασμένος να μένεις με ανθρώπους, που πιθανώς να τσακωθείς, για μεγάλο χρονικό διάστημα, στον ίδιο χώρο και δεν μπορείς να κάνεις τίποτα για αυτό». Πρέπει άρα να το σκεφτείς καλά αν θες να κάνεις τέτοιου τύπου διακοπές.
Έτσι συμβαίνει και εδώ τώρα. Είναι μία κατάσταση που έχει και τα θετικά της και τα αρνητικά της. Γιατί έχει και τα καλά της αυτή η συνθήκη. Και δεν αναφέρομαι μόνο στην προστασία του εαυτού σου και των άλλων από τον κορωνοϊό, αναφέρομαι στο ότι, όταν είσαι στο σπίτι σου με την οικογένειά σου, μπορείς να δεις πράγματα, που προηγουμένως δεν μπορούσες να δεις, γιατί ακριβώς, δούλευες πάρα πολύ. Δηλαδή να δεις τα παιδιά σου να μεγαλώνουν, να δεις την καθημερινότητα των άλλων μελών της οικογένειας, να ξαναγνωριστείς με την οικογένειά σου.
Δυστυχώς όμως, υπάρχουν και πολλά αρνητικά. Ψυχικά, όταν μένεις τόσες πολλές ώρες και μέρες, μέσα σε ένα περιορισμένο χώρο και με την ένταση και τον φόβο που συσσωρεύει όλη αυτή η κατάσταση, είναι λογικό να υπάρχουν και εκρήξεις και αντιδράσεις και οτιδήποτε άλλο και είναι δεδομένο ότι θα συμβεί. Όσο λειτουργική κι αν είναι και όσο καλή επικοινωνία κι αν έχει μία οικογένεια, σίγουρα θα υπάρχουν τέτοιες δυσκολίες και τέτοιες εντάσεις.
Οι εντάσεις αυτές, μπορεί να είναι παροδικές. Δηλαδή να έχουν να κάνουν με τις υφιστάμενες συνθήκες. Οπότε εκεί κάποιος, θα πρέπει να έχει το μυαλό του ότι τώρα εντάξει τσακώνομαι, τσαντίζομαι και φωνάζω και πιθανώς το αίτιο, να είναι ο ιός και ο φόβος και οτιδήποτε άλλο, αλλά αυτό δεν θα διαρκέσει. Και μπορούμε να βρούμε τρόπους να σταματάμε την ένταση. Ο καλύτερος τρόπος λένε, για να σταματήσεις την ένταση είναι απλά, να μην της δώσεις χώρο. Αν δεις ότι κάποια στιγμή ανεβαίνουν οι τόνοι, να σταματήσεις εκεί την αντιπαράθεση. Να μην μιλήσει κανένας, να μην πει τίποτα και να πάνε όλοι σε διαφορετικά δωμάτια, μέχρι να πέσει η ένταση και μετά να ξεκινήσουμε από την αρχή. Το καλύτερο δηλαδή που έχεις να κάνεις, είναι να διακόψεις την αντιπαράθεση για λίγο, και να σκεφτείς ότι ξέρεις κάτι, δεν μιλάει ο άλλος εναντίον μου, δεν έχω κάνει τίποτα κακό, μιλάει η ένταση της στιγμής, μιλάει η κούραση, μιλάει ο φόβος και η δυσκολία. Αυτά τα πράγματα, λίγο πολύ, θα διευθετηθούν αν βάλεις κάτω τη σκέψη σου.
Εκεί που είναι πολύ πιο δύσκολα τα πράγματα είναι όταν εξ αιτίας της συνθήκης του περιορισμού αποκαλύπτονται βαθύτερα προβλήματα που έχουν να κάνουν με τις σχέσεις μέσα στην οικογένεια. Προβλήματα που προϋπήρχαν, κρυμμένα κάτω από το χαλί, και δεν δημιουργήθηκαν μέσα σε αυτές τις λίγες μέρες απλά τώρα λόγω της συνθήκης εμφανίζονται και εκφράζονται. Εκεί, μπορεί να υπάρχουν δύσκολες συνθήκες. Αλλά γι’ αυτές τις περιπτώσεις δεν θα σταματήσει να λειτουργεί η πολιτεία. Δηλαδή αν κάποιος διαπιστώσει, ότι ξαφνικά συμβαίνει κάτι που δεν θα έπρεπε να συμβαίνει με την οικογένεια, μπορεί να απευθυνθεί και πάλι στις αρμόδιες υπηρεσίες, να ζητήσει βοήθεια. Μιλάω για τις ακραίες περιπτώσεις, που μπορεί να φτάνουν έως την κακοποίηση.
Ίσως είναι όμως και ευκαιρία για μια οικογένεια που έκρυβε τα προβλήματα, που τα έβαζε κάτω από το χαλί, να τα δει τώρα. Δίνεται το έναυσμα ώστε αργότερα να καθίσει κάποιος χωρίς την απειλή να κρέμεται από πάνω του, να τα εξετάσει και να δει τι μπορεί να κάνει γι’ αυτά τα ζητήματα».
Αναμφισβήτητα, αυτή η υγειονομική κρίση μας ανησυχεί. Άλλους λιγότερο, άλλους περισσότερο, άλλους σε υπερβολικό βαθμό. Σίγουρα η ψυχολογία του κόσμου έχει διαταραχτεί. Ξέρετε τι λέμε μισοαστεία-μισοσοβαρά μεταξύ μας; Πως όσοι γλυτώσουν από τον κορωνοϊό, δεν θα γλιτώσουν τον ψυχίατρο. Θεωρείτε πως όταν όλα θα ‘χουν περάσει η ψυχολογία μας θα επανέλθει σύντομα;
Απ. «Ναι,θα επανέλθει σταδιακά και μάλιστα σχετικά γρήγορα. Εντάξει, δεν έχει εμπειρίες η επιστημονική ψυχολογία σε τέτοιες συνθήκες αλλά έχει αρκετές εμπειρίες από μεγάλες καταστροφές, είτε είναι ανθρωπογενείς καταστροφές, δηλαδή τα πολύ μεγάλα ατυχήματα και δυστυχήματα, είτε φυσικές καταστροφές, σεισμοί, πόλεμοι, τσουνάμι.
Όσο διαρκεί η κατάσταση, όλοι είναι σε μία συνθήκη φόβου και αυτό είναι κάτι που οργανικά και ψυχολογικά, βοηθάει τον άνθρωπο να συνεχίσει τη ζωή του. Με το που σταματήσει όμως η συνθήκη, μετά από λίγο χρονικό διάστημα, οι περισσότεροι άνθρωποι, δηλαδή πάνω από το 90%, θα μπορέσουμε και θα προσαρμοστούμε. Και πάλι, δεν θα το ξεχάσουμε, ακριβώς γιατί δεν ξεχνάμε τίποτα, αλλά θα μπορέσουμε, με ίσως ένα, λίγο μικρό σπρώξιμο από τους άλλους, να προσαρμοστούμε και πάλι στη ζωή μας.
Επομένως στα θετικά είναι, ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων, είμαστε τρομερά ανθεκτικοί και τα καταφέρνουμε και κατά τη διάρκεια της κρίσης και μετά από αυτήν. Δυστυχώς, υπάρχει ένα μικρό ποσοστό που θα δυσκολευτεί μετά, αλλά είναι ένα πολύ μικρό ποσοστό το οποίο όμως δεν πρέπει να το ξεχνάμε».
Και πώς θα το αντιμετωπίσει, αυτό το μικρό ποσοστό;
Απ. «Καταρχάς εγώ θα έλεγα ότι μπορούμε και εμείς να βοηθήσουμε. Βλέποντας τους ανθρώπους της οικογένειάς μας, τους ανθρώπους που ξέρουμε, να εξακολουθούν να είναι φοβισμένοι, ενώ τα πράγματα έχουν μπει σε κανονική ροή και να λειτουργούν σαν να βρίσκονται στην προηγούμενη κατάσταση, την κατάσταση του συναγερμού, ας ενδιαφερθούμε γι’ αυτούς. Ας τους συμβουλεύσουμε ότι το καλύτερο που έχουν να κάνουν, είναι να ζητήσουν το συντομότερο μία μικρή βοήθεια από κάποιον ειδικό».
Στις περιπτώσεις των ανθρώπων που τώρα, μέσα στην κρίση, όπου ενδέχεται να εμμένει στο μυαλό τους ο φόβος του ιού μέρα νύχτα και να μην μπορούν να κοιμηθούν, τι γίνεται;
Απ. «Υπάρχουν διέξοδοι. Έχουν ενεργοποιηθεί τηλεφωνικές γραμμές ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και στην Κρήτη και παντού, όπου μπορεί κάποιος να απευθυνθεί και να ζητήσει συμβουλές. Δεν είναι ανάγκη, να πάει κάποιος να δει έναν ειδικό. Ακόμα και μέσα από το να συζητήσει λιγάκι το θέμα, να πάρει κάποιες βασικές οδηγίες και να αντιμετωπίσει το πρόβλημά του. Αυτό συμβαίνει και με κάθε ζήτημα, είτε μικρό είτε σοβαρό. Επομένως, υπάρχουν αυτές οι διέξοδοι, που καλό είναι να τις αξιοποιούμε, αν νιώθουμε ότι δεν τα καταφέρουμε μόνοι μας».
Ένα αισιόδοξο μήνυμά σας, ποιο είναι;
Απ. «Οι άνθρωποι να έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους κάνοντας τα απαραίτητα για να προστατευθούν και να προστατεύσουν τους άλλους.
Να έχουν εμπιστοσύνη στην επιστήμη, γιατί καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για κάθε πλευρά της εμπειρίας αυτής και ότι τελικά, μπορεί τώρα να είναι δύσκολα τα πράγματα, αλλά όταν τελειώσουν κάποια στιγμή, τότε, θα είμαστε ακόμα πιο έτοιμοι ώστε την επόμενη φορά να αντιμετωπίσουμε τα πράγματα με μεγαλύτερη επιτυχία. Κάποια στιγμή, αργά ή γρήγορα, ελπίζω γρήγορα, θα βρεθεί ο τρόπος αντιμετώπισης και πρόληψης του φαινομένου αυτού, όπως έχει γίνει και στο παρελθόν με αντίστοιχες καταστάσεις και φοβερά πράγματα του παρελθόντος, που σήμερα είναι ξεχασμένα».
