Ζούμε στην εποχή του «αντιανθρωπιστικού» συμφέροντος;

Πρόσφατα, συζητώντας με τον πατέρα μου, ξαναφτάσαμε στο συμπέρασμα πως ο καιρός μας πέρα από την οικονομική κρίση που κάποιοι «δυνατοί» εφηύραν για να εκμεταλλεύονται εμάς, τους πιο «αδύνατους», μαστίζεται από ηθική κρίση, η οποία εκδηλώνεται με παρακμή του ανθρωπισμού…

Ο ανθρωπισμός, λοιπόν, έχει, βάσει του τρόπου ζωής και σκέψης του καθενός μας, λάβει πολλές και διάφορες σημασίες, αλλά όλες αποχτούν ξεχωριστή σημασία μέσα σε μιαν οργανωμένη κοινωνία: Κάποιοι μιλάνε για την επίμονη προσπάθεια για καλλιέργεια, ψυχική και πνευματική, του ανθρώπου, επειδή αυτή θα τον οδηγήσει στην ατομική προκοπή και στην κοινωνική ευημερία. Άλλοτε, άλλοτε ισχυρίζονται πως είναι το σύνολο των ψυχικών και πνευματικών ιδιοτήτων που προσιδιάζουν στον άνθρωπο και τον διακρίνουν από τα ζώα.

Πολλοί, βεβαίως, ως ανθρωπισμό εννοούν και την φιλανθρωπία, τον αλτρουισμό. Συχνά, όμως, αρκετοί εξ ημών δεχόμαστε ότι πρόκειται για εκείνο το φιλοσοφικό δόγμα κατά το οποίο η παιδεία πρέπει να βασίζεται στη σπουδή της κλασικής αρχαιότητας. Ορισμένες, εντούτοις, φορές, ως ανθρωπισμό αποδεχόμαστε και την πίστη στην ιδέα και αξία του ανθρώπου ως ελεύθερης ύπαρξης, που έχει δικαίωμα να ζήσει, να μορφωθεί και να δημιουργήσει μέσα σε συντεταγμένη πολιτική κοινωνία.

Τα γνωρίσματα, λοιπόν, του ανθρωπισμού είναι, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα και όλοι πιστεύω ότι θα συμφωνήσουμε: Φιλοπατρία, σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ελευθερία των πολιτών σε όλες της τις μορφές (λόγου, σκέψης, έργων κ.α.), προσήλωση στους κανόνες της δικαιοσύνης και τήρηση των νόμων της κοινωνικής συμβίωσης.

Ας ιδούμε, τώρα, και τους παράγοντες, που, λίγο έως πολύ, επηρεάζουν τον ανθρωπισμό. Πρόκειται για την ευδαιμονία (την ευτυχία, μακαριότητα αλλά και την υλική ευημερία, ευμάρεια) ατόμων και κοινωνιών και την αντίληψη περί του δικαίου, περί του συμφέροντος: συμβαδίζουν ή είναι τελείως διαφορετικοί «δρόμοι»; Επίσης, ομιλούμε για τη σωματική καλλιέργεια που ενδυναμώνει το ανθρώπινο σώμα και το κάνει ανθεκτικό στις δυσκολίες και στις «προκλήσεις», για την αγάπη των φίλων, για τον έρωτα και για τη σημασία που αποδίδουμε στην πνευματική καλλιέργεια για την ανθρώπινη ζωή και στο ρόλο της παιδείας.

Στο σημείο αυτό, λοιπόν, ας σταθούμε και στα ακόλουθα «προτερήματα», που αποχτά χάρη στον ανθρωπισμό ο «μυημένος» άνθρωπος, ως οργανωμένος πολίτης κι ως μεμονωμένο άτομο: συνετός, ανδρείος, δίκαιος, τίμιος, ευσεβής, φιλαλήθης, φιλάνθρωπος, «καλοκάγαθος», ενάρετος, μετριόφρων, αφιλοχρήματος, ρεαλιστής, ανεξάρτητος στη σκέψη και την κρίση, προβληματισμένος, συναισθηματικά σταθερός, ριψοκίνδυνος, φιλόπονος (για το κοινό καλό), παίρνει πρωτοβουλίες, εξωστρεφής, φιλικός, συνεργατικός, υποχωρητικός – προσαρμοστικός (εκεί που πρέπει, όταν είναι ανάγκη κι όσο χρειάζεται) ολιγαρκής, αμερόληπτος, χειραφετημένος, πειθαρχικός στους νόμους – τις αξίες – τους μεγαλύτερους και πάντοτε αμφισβητεί την πατροπαράδοτη παράδοση για να την καλυτερέψει και όχι να την ανατρέψει.

Στις μέρες μας, όμως, ο πολιτισμός, δυστυχώς – κατά τη γνώμη μου, «ταυτίστηκε» πλήρως με την τεχνολογική εξέλιξη και προβάλλει κάθε φορά τέτοιες αξίες – πρότυπα που παραμερίζουν τον άνθρωπο (π.χ. πολίτης – μανιώδης καταναλωτής, πολίτης – ρουτινιασμένος τηλεθεατής, πολίτης – πειθήνιο ρομπότ, πολίτης – απαθής δέκτης), ανακηρύσσεται το εφήμερο κέρδος σε ύψιστη αξία, ο άνθρωπος από αφεντικό έγινε δούλος της δουλειάς και των αναγκών του, μοναξιά σε πολυάριθμες μεγαλουπόλεις, απουσία αληθινής αγάπης και πραγματικής φιλίας, κοινωνικές ανισότητες, στένεμα (αντί διεύρυνση) της δημοκρατίας, ρατσισμός, φανατισμός, ασυνείδητη καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος στο βωμό του «αντιανθρωπιστικού» συμφέροντος, απουσία κινήτρων για δυναμική κοινωνική επανάσταση.

Και έτσι, θα κλείσουμε το παρόν σημείωμα προτείνοντας κάποιους τρόπους προώθησης του ανθρωπιστικού πνεύματος στη σημερινή κοινωνία: επαναπροσδιορισμός των στόχων της παρεχόμενης εκπαίδευσης στους νέους, ολόπλευρη καλλιέργεια του ανθρώπου και ανάδειξη ταλέντων – κλίσεών του, κριτική αντιμετώπιση πατροπαράδοτων αξιών, αναθεώρηση αναχρονιστικών δογμάτων – νόμων – αυθεντιών – προκαταλήψεων, καλλιέργεια αγωνιστικού ήθους και όχι κλίματος ηττοπάθειας, απαισιοδοξίας, παραίτησης από τη ζωή, ανάπτυξη κοινωνικής συνείδησης για συλλογική αντιμετώπιση των κοινών καθημερινών προβλημάτων και ορθολογικό και δίκαιο σύστημα αγωγής με σκοπό την υγιή πολιτική συνείδηση και την απρόσκοπτη ενεργό συμμετοχή στα κοινά.