Περνώντας το κατώφλι του η εικόνα του καλοδιατηρημένου σχολείου που δεσπόζει επιβλητικά μπροστά στα μάτια σου σε συναρπάζει…. Το μυαλό «τρέχει» στο παρελθόν. Στα μαθητικά χρόνια, που για άλλους ήταν πολύ δύσκολα και για άλλους λιγότερο, αλλά που σήμερα δεν θυμίζουν σε τίποτα το χθες. Και γεμάτος νοσταλγία «διψάς» για γνώση, ζητάς να μάθεις ακόμη περισσότερα για αυτό, να εξερευνήσεις τους χώρους του και να διδαχθείς πράγματα που ίσως να έχεις ακούσει από τους γονείς ή τους παππούδες σου.
Κάτι αντίστοιχο συνέβη και χθες στο σχολικό μουσείο της Αμνάτου με τους σαράντα περίπου μαθητές της δευτέρας τάξης του 9ου δημοτικού σχολείου Μισιρίων και τους δασκάλους τους, οι οποίοι ενθουσιάστηκαν από την εκπαιδευτική εκδρομή που πραγματοποίησαν στο εν λόγω σχολικό μουσείο, αλλά και στο λαογραφικό μουσείο της περιοχής.
Τα παιδιά που δεν γνώριζαν τίποτα για τη σχολική ποδιά και το πηλίκιο, για την έπαρση και την υποστολή της ελληνικής σημαίας, για τον μαυροπίνακα και τον κοντιλοφόρο, μαγεύτηκαν και ανυπόμονα ζητούσαν να μάθουν ολοένα και περισσότερα πράγματα.
Δάσκαλοι τους ήταν ο Γιώργος Κανακάκης, που είναι ο υπεύθυνος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που υλοποιούνται στο σχολικό μουσείο Αμνάτου, αλλά και ο επιμελητής του μουσείου και συνταξιούχος πλέον δάσκαλος, Χάρης Στρατιδάκης. Οι δυο τους ξενάγησαν τους μαθητές και τις δασκάλες τους στους χώρους του μουσείου και τους έδειξαν στην πράξη -με τον πιο απλό τρόπο- πως γινόταν η διδασκαλία του μαθήματος στα λεγόμενα, παλιά χρόνια. Τότε που ο ηλεκτρονικός υπολογιστή και ο προτζέκτορας ήταν άγνωστες λέξεις για μαθητές και δασκάλους…
Η εκπαιδευτική εκδρομή των δεκάδων μαθητών του 9ου δημοτικού σχολείου, ολοκληρώθηκε με την επίσκεψη τους στο λαογραφικό μουσείο της περιοχής. Εκεί ξεναγήθηκαν στις τρεις αίθουσες του εκθεσιακού χώρου, στις οποίες έχουν δημιουργηθεί οι ενότητες της καθημερινής ζωής και των παραδοσιακών επαγγελμάτων.
Η ξενάγηση στο σχολικό μουσείο και η επαφή με το χώμα
Ο Γιώργος Κανακάκης, αν και πυροσβέστης στο επάγγελμα, είναι ο άνθρωπος που κάθε φορά καλείται να ξεναγήσει τους μικρούς και μεγάλους μαθητές στους χώρους του σχολικού μουσείου και να τους δώσει απαντήσεις σε κάθε τι που κεντρίζει το ενδιαφέρον τους.
Ο ίδιος λοιπόν μιλώντας στα «Ρ.Ν.» για τη «γέννηση» του σχολικού μουσείου στο χωριό του ανέφερε μεταξύ άλλων: «Όταν πριν λίγα χρόνια ξεκίνησε αυτή η ιστορία με τον Χάρη Στρατιδάκη και τον Γιώργο Πολάκη, που ήρθαν και μας είπαν ότι θέλουν να μετατρέψουν το ερειπωμένο τότε σχολείο του χωριού μας σε σχολικό μουσείο, δεν πιστεύαμε ότι αυτό θα γινόταν πραγματικότητα. Και ξαφνικά είδαμε να έρχονται στο σχολείο μας, μαθητές της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από όλη την Κρήτη, που είχαν όρεξη για μάθηση και γνώση.
Κάθε χρόνο μας επισκέπτονται περίπου δύο χιλιάδες μαθητές, οι οποίοι συμμετέχουν στα εκπαιδευτικά προγράμματα που κάνουμε στο μουσείο μας. Όλα όσα υλοποιούμε εδώ, γίνονται εθελοντικά και πάντα είναι κοντά μας, τόσο ο κ. Στρατιδάκης, όσο και ο Μίνωας Αλεφαντινός που είναι ο πρόεδρος του σχολικού μουσείου. Πολύτιμη βεβαίως είναι και η βοήθεια που μας παρέχουν η Τασία Ματζουράνη και η Μαρία Καραμπουσανού. Επίσης, είναι μεγάλη χαρά για μας που η δουλειά μας αναγνωρίζεται από τους ανθρώπους της εκπαίδευσης και για τον λόγο αυτό, το σχολικό μουσείο Αμνάτου, εντάσσεται στις προτεινόμενες σχολικές εκδρομές».
Αναφερόμενος ο κ. Κανακάκης και στα ενδιαφέροντα των παιδιών, αλλά και στον τρόπο αντίδρασής τους μόλις πατήσουν το πόδι τους στο σχολικό μουσείο, τόνισε: «Όλα αυτά τα χρόνια που ασχολούμαι με το μουσείο, ένα πράγμα μου έχει κάνει εντύπωση και με οδηγεί στο να θέλω να είμαι συνέχεια μαζί με τα παιδιά. Είναι η αγάπη που παίρνω από αυτά. Θέλουν να είναι συνεχώς κοντά μου και αν ήταν δυνατόν να με έπαιρναν μαζί τους ακόμα και στο σχολείο τους για να γίνω ο δάσκαλος τους.
Επίσης, αυτό που βλέπω ότι αρέσει πολύ στα παιδιά είναι να κάθονται στο χώμα. Τους αρέσει να σκαλίζουν τη γη και να έρχονται σε επαφή με το χώμα. Σήμερα τα σχολεία μας έχουν τσιμέντο και πουθενά δεν υπάρχει χώμα. Στο σχολικό μουσείο της Αμνάτου όμως, υπάρχει μόνο χώμα. Και πολύ σύντομα θα αποκτήσουμε και τον σχολικό μας κήπο, με σκοπό να δώσουμε στα παιδιά το έναυσμα να έρθουν σε επαφή με την γη. Δηλαδή, να έρθουν εδώ, να πιάσουν στα χέρια τους το σκαλίδι, να φυτέψουν, να ξεχορταριάσουν και να ρίξουν ελιές, δεδομένου ότι στο σχολείο μα, έχουμε και ελιές. Ακόμα αυτά που αρέσουν πολύ στα παιδιά είναι τα παιχνίδια μιας άλλης εποχής που τους δείχνουμε, αλλά και τα ζωύφια της ευρύτερης περιοχής του Ρεθύμνου, τα οποία αποτελούν μέρος της συλλογής του σχολείου μας και αναφέρομαι σε φίδια, αράχνες, σκορπιούς κ.α.».
Χάρης Στρατιδάκης: «Σήμερα αυτό που λείπει παντελώς από το σχολείο, είναι το βίωμα»
Για τα εκπαιδευτικά βιωματικά προγράμματα που υλοποιεί σήμερα το σχολικό μουσείο Αμνάτου, αλλά και για τους στόχους που έχει θέσει, μίλησε στην εφημερίδα μας ο Χάρης Στρατιδάκης, ο οποίος αναφέρθηκε στο πρόγραμμα, με το οποίο «έπεσε» χθες η «αυλαία» της σχολικής χρονιάς και το οποίο ήταν «το σχολείο των γονιών και των παππούδων μου».
Ένα άλλο πρόγραμμα που υλοποιείται στο μουσείο είναι «τα παιχνίδια που έπαιζαν παλαιότερα τα παιδιά», ενώ για τους μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης υλοποιούνται άλλα προγράμματα όπως, «μια μέρα στο σχολείο της ύστερης κρητικής πολιτείας». Επίσης υλοποιούνται τα προγράμματα του «σχολικού κήπου» και του «σχολικού περιπάτου», που είναι όπως ακριβώς γίνονταν τότε τις Τετάρτες. Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση ο σχολικός περίπατος είναι μέχρι τον οικισμό των Καψαλιανών.
«Αυτό που θέλουμε να πούμε στα παιδιά είναι ότι το σχολείο δεν είναι σημερινό, αλλά έχει μια μεγάλη ιστορία. Οι προηγούμενες γενιές διδάχτηκαν σε ένα διαφορετικό σχολείο με τα «συν» και τα «πλην» του, το οποίο σε μεγάλο βαθμό ήταν σχολείο ανέχειας. Όμως, ήταν πλούσιο σε πολλά άλλα πράγματα, μεταξύ των οποίων και σε βιώματα. Σήμερα αυτό που λείπει παντελώς από το σχολείο -και αυτό μάλλον εκτιμούν ιδιαίτερα τα παιδιά εδώ- είναι το βίωμα. Δηλαδή, το γεγονός ότι η διδασκαλία είναι βιωματική. Σε γενικές γραμμές θέλουμε να δείξουμε ένα άλλο βιωματικό μοντέλο, πολύ διαφορετικό από το σήμερα, πετώντας όμως όλα τα αρνητικά του σημεία, όπως για παράδειγμα, την σχολική βία που τότε ήταν από τον δάσκαλο προς τους μαθητές, ενώ στις μέρες μας είναι από μαθητή σε μαθητή», τόνισε μεταξύ άλλων ο κ. Στρατιδάκης.
Στο σχολικό μουσείο Αμνάτου οργανώνονται παράλληλα, ποικίλες εκδηλώσεις, που είναι αφιερωμένες στην εκπαίδευση. Η φετινή, που προγραμματίζεται για τις 22 Ιουλίου, έχει ως θέμα της, την προσφορά των παλαιότερων δασκάλων. «Δηλαδή, των δημοδιδασκάλων, των ιεροδιδασκάλων, των ελληνοδιδασκάλων και των μονοθεσιτών δασκάλων, στην κοινωνία της Κρήτης κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα μέχρι περίπου και την δεκαετία του 1960. Μάλιστα μετά το τέλος της εκδήλωσης θα γίνουν τα αποκαλυπτήρια ενός απλού μνημείου, που είναι αφιερωμένο σε αυτούς τους ανθρώπους που ξεπέρασαν κατά πολύ το επάγγελμά τους και προσέφεραν ένα λειτούργημα», ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Στρατιδάκης.
Η εκπαιδευτική ιστορία της Αμνάτου
Αναλογικά με το μέγεθος του χωριού, η εκπαιδευτική ιστορία της Αμνάτου, είναι πλούσια. Δημοτικό σχολείο λειτουργούσε πριν από την επανάσταση του 1866, με έξοδα της Μονής Αρκαδίου, καθώς το πρώτο διδακτήριο οικοδομήθηκε το 1864 και πυρπολήθηκε κατά την επανάσταση του 1866. Το διδακτήριο οικοδομήθηκε ξανά μετά το 1870, με την προσθήκη κατοικίας δασκάλου και πυρπολήθηκε εκ νέου κατά την επανάσταση του 1897-98.
Το 1901 οικοδομήθηκε το νέο διδακτήριο σε οικόπεδο που δωρήθηκε από τη Μονή Αρκαδίου. Το κτήριο αυτό στέγασε το σχολείο της Αμνάτου μέχρι το 1961, οπότε και ανεγέρθηκε το νεότερο διδακτήριο, με έξοδα του ελληνικού δημοσίου και της αμερικανικής αποστολής, σε οικόπεδο ενός στρέμματος που δωρήθηκε από την ενορία Αμνάτου. Το σχολείο λειτούργησε εκεί μέχρι το 1998, οπότε έκλεισε εξαιτίας του μικρού αριθμού των μαθητών.
Η ιστορία του σχολικού μουσείου
Οι προσπάθειες για την ίδρυση σχολικού μουσείου ξεκίνησαν λίγους μήνες μετά το κλείσιμο του σχολείου, το 1999, με κοινές ενέργειες τότε του δήμου Αρκαδίου, του τμήματος περιβαλλοντικής της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και του κέντρου περιβαλλοντικής αγωγής και ενημέρωσης «Φάλκονας», καθώς και του πολιτιστικού συλλόγου Αμνάτου. Η απόφαση για τη δημιουργία του δημοτικού μουσείου ως νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου πάρθηκε το έτος 2000 και δημοσιεύτηκε σε φύλλο εφημερίδας της κυβέρνησης.
Σκοποί του μουσείου είναι η διάσωση του εκπαιδευτικού υλικού που τεκμηριώνει την ιστορία της ελληνικής και ιδιαίτερα της κρητικής εκπαίδευσης, η έκθεση και έκδοση του υλικού αυτού και η πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε μαθητές όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης.
Αρχικά, το μουσείο ανήκε στον δήμο Αρκαδίου και στη συνέχεια στον δήμο Ρεθύμνου και διοικείται από διαχειριστική επιτροπή, που αποτελείται από δημοτικούς συμβούλους και εθελοντές ιδιώτες. Από το σχολικό έτος 2012-2013 που ξεκίνησε, το μουσείο έχει προσφέρει εκπαιδευτικά προγράμματα σε χιλιάδες μαθητές και ξεναγήσεις σε πολλές εκατοντάδες επισκέπτες του.
Η έκθεση του σχολικού μουσείου
Στον κυρίως εκθεσιακό χώρο του μουσείου, ο επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει μια αντιπροσωπευτική συλλογή αναγνωστικών από τα τέλη του 19ου αιώνα, μια σειρά τετραδίων που καλύπτει διάστημα ενός αιώνα, ενδεικτικά και απολυτήρια διαφόρων περιόδων. Επίσης, υπάρχει μια πλούσια σχολική μουσειακή έκθεση φυσικής ιστορίας, μια σχολική αρχαιολογική μουσειακή έκθεση, σειρά οργάνων φυσικοχημείας, υλικά ευπρεπισμού μαθητών (όπως κουρευτικές μηχανές, ψαλίδια κ.ά.), οπτικοακουστικά όργανα και υλικά, υλικά μαθητικών συσσιτίων, υλικά γραφής και αναπαραγωγής της, χειροτεχνικές κατασκευές μαθητών, ιστορικό εκπαιδευτικό υλικό κ.ά.
Ακόμη, ο επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει το εκτιθέμενο στους τοίχους υλικό (χάρτες, προπλάσματα, φρονηματιστικό υλικό) και να μελετήσει την ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης μέσα από ένα πρωτότυπο τετράστηλο Χρονολόγιο. Μπορεί τέλος να μελετήσει την ιστορία της κρητικής εκπαίδευσης μέσα από έναν εκπαιδευτικό χάρτη και να δει τις φωτογραφίες περισσότερων από 250 διδακτήρια του Ρεθύμνου, υπαρχόντων και μη. Οι μικροί επισκέπτες έχουν επιπλέον τη δυνατότητα να παρατηρήσουν ένα διόραμα, με μια δασκάλα και έναν μαθητή σε θρανίο της περιόδου της Κρητικής Πολιτείας.
Η βιβλιοθήκη και το αρχείο
Το σχολικό μουσείο της Αμνάτου διαθέτει επίσης, αίθουσα βιβλιοθήκης και αρχείου, που απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς, φοιτητές και ερευνητές, που έχουν τη δυνατότητα να μελετήσουν ποικίλο εκπαιδευτικό υλικό σε τραπέζι τεσσάρων θέσεων εργασίας. Στα βιβλιοστάσια περιέχονται περισσότερα από 3.500 βιβλία και περιοδικά, ταξινομημένα κατά θέμα. Επίσης, στα ράφια φυλάσσονται έγγραφα από την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας και εντεύθεν, μέσα σε κλειστά ντοσιέ, για λόγους αποφυγής της προσβολής τους από το φως. Το αρχείο περιλαμβάνει υλικό που έχει διασωθεί από σχολεία του τέως δήμου Αρκαδίου και του δήμου Ρεθύμνου.
Η χρήση του χώρου και του υλικού του (που συντηρείται και απεντομώνεται ανά εξάμηνο) επιτρέπεται κατόπιν αίτησης των ενδιαφερόμενων και έγκρισης από τη διαχειριστική επιτροπή. Το περιεχόμενο τόσο του αρχείου όσο και της βιβλιοθήκης εμπλουτίζεται συνεχώς με δωρεές. Επίσης, το σχολικό μουσείο μεταξύ των στόχων του έχει και την πραγματοποίηση εκδόσεων. Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει το βιβλίο του Χάρη Στρατιδάκη «Μια μέρα στο σχολείο της ύστερης Κρητικής Πολιτείας (Ρέθυμνο 2014)».
Η αίθουσα διδασκαλίας
Η αίθουσα προσομοίωσης της διδασκαλίας, που βρίσκεται εντός του μουσείου, αποτελεί μια προσπάθεια αναπαράστασης μιας μεταπολεμικής σχολικής αίθουσας, με αρκετά προγενέστερα στοιχεία, που φτάνουν μέχρι και την περίοδο της κρητικής αυτονομίας.
Η αίθουσα περιλαμβάνει ξύλινα θρανία διαφόρων χρονικών περιόδων. Περιλαμβάνει επίσης έδρα, με τα απαραίτητα μελανοδοχεία (κουκουμάδες) και εργαλεία γραφής, αλλά και τα επίσης απαραίτητα όργανα σωφρονισμού (βέργες, λιοκούκουτσα κ.λπ.). Δεν λείπουν οι πίνακες (μαυροπίνακας και μαγνητοπίνακας), τα αριθμητήρια (μερικά από τα οποία ιδιοκατασκευασμένα), οι αναρτημένοι στους τοίχους χάρτες (γεωγραφικοί, ιστορικοί, θρησκευτικοί, ανάγνωσης, προπαίδειας, αλλά και ένα εξάφυλλο αντίγραφο της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου).
Πολλές επίσης, είναι και οι αναρτημένες εικόνες ζώων, φυτών, ηρώων της ελληνικής και κρητικής ιστορίας, σκηνών από την παλαιά και την καινή διαθήκη κ.ά. Στο βάθος της αίθουσας υπάρχει ειδικό έπιπλο χαρτοστάτη με περισσότερους από 300 χάρτες όλων των ειδών και περιόδων. Στην αίθουσα αυτή διεξάγεται το κυρίως μέρος των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του μουσείου.
Οι εξωτερικές εγκαταστάσεις του μουσείου
Οι εξωτερικές εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν διαμορφωμένο αύλειο χώρο μισού στρέμματος, με αλιτάνες αρωματικών φυτών και ευκαλύπτους, ελιές και μια εντυπωσιακή βελανιδιά. Ο χώρος περιλαμβάνει επίσης μια κρήνη, ένα πέτρινο αμφιθέατρο ογδόντα θέσεων, ένα ομοίωμα εκκλησίας (εικονοστάσι) για την πρωινή προσευχή, μια πέτρινη εξέδρα για τη διεξαγωγή θεατρικών δρώμενων και έναν κοντό σημαίας για έπαρση και υποστολή της κατά τη διεξαγωγή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Περιλαμβάνει ακόμη ακάλυπτο χώρο για διεξαγωγή ομαδικών παιχνιδιών εποχής σε αρκετά από τα διεξαγόμενα εκπαιδευτικά προγράμματα.
Οι εξωτερικές εγκαταστάσεις του μουσείου περιλαμβάνουν επίσης σχολικό κήπο μισού στρέμματος, με ελιές, εσπεριδοειδή και χώρο φύτευσης λαχανικών, στον οποίο πραγματοποιείται το πρόγραμμα μάθημα στον σχολικό κήπο. Στο βάθος του κήπου, που έχει έκταση μισού στρέμματος, υπάρχουν οι εγκαταστάσεις υγιεινής του μουσείου. Συνολικά ο αύλειος χώρος περικλείεται από πέτρινο μαντρότοιχο, που παρέχει ασφάλεια για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς.
Οι συλλογές του μουσείου
Το σχολικό μουσείο έχει συγκροτήσει και εμπλουτίζει διαρκώς τις ακόλουθες συλλογές:
– Συλλογές εικόνων (Ιστορίας, Ιεράς Ιστορίας, Κρητικής Ιστορίας, Ζωολογίας, Φυτολογίας, Ανθρωπολογίας, Γεωλογίας, Γεωγραφίας κ.ά.)
– Συλλογή χαρτών (Γεωγραφίας, Ιστορίας, Ιεράς Ιστορίας, Εθνολογίας,
Κοσμογραφίας κ.ά.)
– Συλλογή τετραδίων όλων των περιόδων
– Συλλογή οργάνων φυσικής πειραματικής και χημείας
– Συλλογή οπτικοακουστικών μηχανημάτων και υλικού
– Συλλογή ειδών σχολικής χειροτεχνίας
– Συλλογή υλικών γραφής και αναπαραγωγής της (φτερά, πένες, πλάκες με μολυβοκόντυλα, κουρκουμάδες, πολυγράφους κ.ά.)
– Συλλογή σχολικών και παρασχολικών βιβλίων και περιοδικών
– Συλλογή σχολικού φωτογραφικού υλικού
– Συλλογή φωτογραφιών και σχεδίων των διδακτηρίων του Ν. Ρεθύμνου
– Συλλογή ιστορικού σχολικού υλικού (πινακίδα αλληλοδιδακτικής, εκκλησιαστικά βιβλία του σχολείου «Σταυρέ βοήθει μοι», κουδούνια και
σχολικές καμπάνες κ.ά.)
Σημειώνεται ότι το σχολικό μουσείο Αμνάτου λειτουργεί καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου από Δευτέρα έως και Παρασκευή, από τις 9 το πρωί έως και τη 1 το μεσημέρι.
