Η άγνωστη και αινιγματική Ονιθέ Γουλεδιανών

Από τη Δευτέρα 5 Αυγούστου 2019 ξεκίνησε η νέα περίοδος της ανασκαφής στη θέση Ονιθέ των Γουλεδιανών από τον αρχαιολόγο κ. Κυριάκο Ψαρουδάκη και την ομάδα του. Φορέας διενέργειας της ανασκαφής είναι η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, της οποίας προΐσταται η κα Α. Τζιγκουνάκη. Η ανασκαφή θα συνεχιστεί ως τις 30 Αυγούστου.

Ως γνωστό, στην Ονιθέ ένα οροπέδιο πάνω από τα χωριό Γουλεδιανά, μόλις 17 χιλ. από το Ρέθυμνο, έχουν βρεθεί πολυάριθμα ίχνη από τα ερείπια μιας μεγάλης αρχαίας πολιτείας. Ατέλειωτες σειρές τροχάλων με ξερολιθιές, λιθοδομές αναλημματικούς τοίχους συνθέτουν ένα απέραντο ερειπιώνα. Υπολογίζεται ότι η επιφάνεια που καλύπτουν οι σημερινοί μαντρότοιχοι και οι αναρίθμητοι σωροί λίθων δημιουργούσαν στην αρχαιότητα ένα τεράστιο οικισμό έκτασης πεντακοσίων στρεμμάτων. Όπως μας πληροφορεί ο κ. Κ. Ψαρουδάκης, το επιβεβαιωμένο χρονικό εύρος των αρχαιοτήτων της Ονιθές ξεκινά από τον 7^ο αι. π.Χ. και φτάνει έως την Πρώιμη Χριστιανική εποχή (Η Βασιλική χρονολογήθηκε από τον Νικ. Πλάτωνα στον 6^ο αι. μ.Χ.).

Πώς δικαιολογείται η ύπαρξη ενός τόσο μεγάλου οικισμού στη νότια πλάτη του Βρύσινα σε υψόμετρο 700 μέτρων; Ποια είναι η σχέση του τεράστιου, με τα τότε δεδομένα, αυτού οικισμού με το ιερό κορυφής του βιγλάτορα του Ρεθέμνους, του Βρύσινα και τους αρχαίους οικισμούς που τον περιτριγυρίζουν: το Αμπελάκι, τους Αρμένους, την αρχαία Ρίθυμνα, τις αρχαιότητες του Σταυρωμένου, της Λούτρας και της Πηγής. Ποια ήταν η σχέση των οικισμών της βόρειας και της νότιας πλευράς αυτού του αρχαιόθεν Ρεθεμνιώτικου και ιερού όρους. Αποτελούν κρίκους μιας τεράστιας διαχρονικής αλυσίδας ή είναι άσχετοι μεταξύ τους; Ποιες ήταν οι διαδρομές, τα αρχαία μονοπάτια που συνέδεαν και έφερναν σε επικοινωνία τους ανθρώπους όλων αυτών των περιοχών από τα αρχαία χρόνια μέχρι σχεδόν τα μέσα του περασμένου αιώνα. Μήπως το οροπέδιο αυτό υπήρξε το ορεινό καταφύγιο των αρχαίων Ριθυμναίων σε καιρούς εχθρικών εκ θαλάσσης επιδρομών; Υπήρξε δηλαδή ο οικισμός της Ονιθές το ορεινό τμήμα της παραθαλάσσιας πόλης;

Η πρώτη σοβαρή ανασκαφή έγινε από τον αρχαιολόγο Νικ. Πλάτωνα την περίοδο 1953-1955, του οποίου όμως το αρχαιολογικό ενδιαφέρον ήταν στραμμένο κυρίως στην Ανατολική Κρήτη και για το λόγο αυτό το εγχείρημα της Ονιθές δεν είχε συνέχεια παρά τα σοβαρά ευρήματα που ήλθαν εις φως ήδη από τις πρώτες εκείνες ανασκαφές και τα προκλητικά ερωτήματα που εξ αρχής έθεταν.

Μόλις το 2016 ανανεώθηκε το ενδιαφέρον για την Ονιθέ με πρωτοβουλία του εκ Γουλεδιανών αρχαιολόγου Κυριάκου Ψαρουδάκη. Μεγαλωμένος κυριολεκτικά ανάμεσα στα ερείπια και τους θρύλους της Ονιθές, και επιστημονικά θρεμμένος σε εποχή που το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το Τμήμα Αρχαιολογίας στο Ρέθυμνο έγραφε τη λαμπρότερη ίσως σελίδα της ιστορίας του, με νωπές τις μνήμες από το πέρασμα κορυφαίων αρχαιολόγων της ποιότητας του Νικ. Πλάτωνα (Ζάκρος) και του Δ. Λαζαρίδη (Αμφίπολη), μαθητής των επίσης λαμπρών και εμπείρων αρχαιολόγων Π. Θέμελη (Μεσσήνη) και Ν. Σταμπολίδη (Ελεύθερνα), ο Κυριάκος Ψαρουδάκης βάλθηκε με πολύ μεράκι και πολλή αγάπη να αφιερώσει τις γνώσεις και τις επαγγελματικές του εμπειρίες εξερευνώντας τα αρχαιολογικά ερείπια της γενέτειράς του μήπως και ξεδιαλυθεί αυτό που όχι αβασάνιστα θα αποκαλούσαμε ως αίνιγμα της Ονιθές. Η παρουσία του Πανεπιστήμιου Κρήτης στο εγχείρημα της Ονιθές είναι πλέον η εμφανής. Η επιστημονική ομάδα που συγκροτήθηκε από τον κ. Ψαρουδάκη, περιλαμβάνει λαμπρούς απόφοιτους του Πανεπιστημίου Κρήτης, όπως τους αρχαιολόγους: Νατάσα Φιολιτάκη, Νίκη Τσατσάκη και Δήμητρα Μυλωνά. Οι έξι φοιτητές-μέλη της ανασκαφικής ομάδας είναι όλοι τους φοιτητές του Πανεπιστημίου Κρήτης!!! Ένα αποστομωτικό επιχείρημα για πολλούς από μας που γκρινιάζουμε για το ανώτατο πνευματικό ίδρυμα της πόλης μας.

Θα πρέπει να τονιστεί επίσης ότι η πρωτοβουλία της νέας ανασκαφής, που δικαιολογημένα γεννά πολλές προσδοκίες, έλαβε σάρκα και οστά χάρη στο ενδιαφέρον, τη στήριξη και την οικονομική βοήθεια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, του Δήμου Ρεθύμνης, της Περιφέρειας, της Αντιπεριφέρειας και του περιοδικού «Αρχαιολογία και Τέχνες».

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στον Δήμαρχο Ρεθύμνης κ. Γεώργιο Μαρινάκη και την Αντιπεριφερειάρχη κ. Μαρία Λιονή. Από την πρώτη στιγμή κατενόησαν τη σημασία της ανασκαφής για το Δήμο, στην περιοχή του οποίου άνθισε η Ονιθέ και συμπαραστάθηκε στο όλο εγχείρημα με κάθε δυνατό τρόπο και μέσο. Μεγάλο ενδιαφέρον έχει δείξει και ο Μητροπολίτης Ρεθύμνης κ.κ. Ευγένιος λόγω και της παρουσίας, ανάμεσα στις άλλες αρχαιότητες, της εντυπωσιακής πρωτοχριστιανικής Βασιλικής με υψηλής ποιότητας μωσαϊκά στο δάπεδο.

Έχει προσφυώς λεχθεί ότι ο τόπος μας, η Ελλάδα, κρύβει ένα τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα, πολύ μεγαλύτερο από αυτό που μπορεί να αντέξει. Ο αφορισμός αυτός είναι σωστός. Χρειάζεται όμως μια διόρθωση. Δεν είναι η Ελλάδα που δεν μπορεί να αντέξει το πολιτιστικό της απόθεμα. Είναι το κράτος και οι οριακές του οικονομικές αντοχές. Και εδώ ακριβώς έρχεται ο ρόλος, η σειρά όλων ημών, των μη υπηρεσιακώς αρμοδίων. Αυτός ο λογισμός κίνησε ορισμένους ανθρώπους να συγκροτήσουν ένα σωματείο με την επωνυμία «Εταιρεία Φίλων της Ονιθές», για την ηθική και άλλη ενίσχυση και συμπαράσταση του ανασκαφικού έργου και την ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού για την σημασία και τα οφέλη που θα προκύψουν για την περιοχή από την πρόοδο της ανασκαφής. Φυσικά, ο ρόλος και οι στόχοι «των φίλων της Ονιθές» είναι ξεκάθαρα υποστηρικτικοί. Δεν υποκαθιστούν σε καμιά περίπτωση τα θεσμικά όργανα και τους αρμόδιους υπηρεσιακούς φορείς. Σ’ αυτή λοιπόν την υποστηρικτική προσπάθεια καλούνται όλοι οι Ρεθεμνιώτες να συμμετάσχουν. Το καταστατικό του εγκρίθηκε στις 28-02-2019, ενώ το πρώτο Δ.Σ. του συγκροτήθηκε ως εξής: Μανούσος Ψαρουδάκης, Πρόεδρος, Μιχάλης Τζεκάκης, Αντιπρόεδρος, Γιώργος Λελεδάκης, Γραμματέας, Ιωάννα Σταυριδάκη, Ταμίας, Νατάσα Φιολιτάκη, Αρχαιολόγος, μέλος, αναπληρωματικό μέλος ή η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Γουλεδιανών, κ. Ερασμία Φουρναράκη.