Η απαγωγή τεσσάρων Γερμανών στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου

Πολλοί, πράγματι, είναι οι αγωνιστές από την Κρήτη που με τα γραπτά τους απομνημονεύματα, τις καταγεγραμμένες μαρτυρίες τους και τα ντοκουμέντα που συνέλεξαν (π.χ. φωτογραφίες, δημοσιεύματα, έγγραφα, κειμήλια, αντικείμενα κ.λπ.) μόχθησαν να διασώσουν την ιστορική τους εμπειρία από την Κατοχή στην Ελλάδα και την Κρήτη (1941-1944) και να μεταλαμπαδεύσουν τις αγωνιστικές αξίες που γέννησε η Αντίσταση στις νεότερες γενιές. Ανάμεσά τους συγκαταλέγεται και ο Ρεθεμνιώτης δάσκαλος Νίκος Περακάκης, για τον οποίο η Έλλη Αλεξίου στο βιβλίο της το αφιερωμένο στην «ιστορία και τη δράση των εκπαιδευτικών μας μέσα στο προοδευτικό κίνημα» κάνει μία σύντομη αναφορά σημειώνοντας τα εξής: «Περακάκης Νίκος του Μανόλη, δάσκαλος από το χωριό Πασσαλίτες Μυλοποτάμου. Έτος γεννήσεως 1916. Για τις προοδευτικές ιδέες του φυλακίστηκε το 1943 από τα στρατεύματα κατοχής πρώτα στις φυλακές Αγυάς, σε συνέχεια μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Αλικιανού. Μετά τη Βάρκιζα συνελήφθη και κλείστηκε στις φυλακές Φιρκά Χανίων. Το Στρατοδικείο τον κατεδίκασε σε διετή φυλάκιση και το Υπ. Παιδείας τον απέλυσε από τη θέση του. Η τελευταία δικτατορία Παπαδόπουλου τον εξόρισε στη Γυάρο και στη Λέρο, όπου έμεινε τέσσερα χρόνια».

Μετά την πτώση της χούντας το 1974, ο Νίκος Περακάκης, που υπήρξε μέλος του ΚΚΕ από το 1943 μέχρι το τέλος της ζωής του, αφέθηκε ελεύθερος. Έπειτα εγκαταστάθηκε πλέον μόνιμα στην Αθήνα και ασχολήθηκε με τη συγγραφή βιβλίων πολιτικού και ιστορικού κυρίως περιεχομένου με βάση τα βιώματά του. Χάρη σ’ αυτόν αποτυπώθηκε ιδίοις αναλώμασι σε χαρτί το συναξάρι μιας πλειάδας αγωνιστών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΔΣΕ τα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου που όχι μόνο δεν έτυχαν αναγνώρισης, μα άλλοι έχασαν τη ζωή τους, άλλοι φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν καταστρέφοντας ανεπανόρθωτα την υγεία τους, άλλοι απολύθηκαν από τις δουλειές τους ή κυνηγήθηκαν ανελέητα από το μισαλλόδοξο μετεμφυλιακό κράτος, τουλάχιστον μέχρι την πτώση της χούντας των συνταγματαρχών το 1974.

Και μπορεί η «επίσημη» ιστοριογραφία να αγνοεί μέχρι και σήμερα ή και να παρασιωπά ακόμα την «κατάθεση ψυχής» του Νίκου Περακάκη, όποιος αναγνώστης, όμως, θέλει ν’ αντλήσει πληροφορίες για την ανάπτυξη και δράση του κινήματος της Αντίστασης κυρίως στην περιοχή του Ρεθύμνου, συνδυάζοντάς τις βέβαια και με άλλες πηγές, θα ωφεληθεί αν ανατρέξει στα βιβλία του.

Για του λόγου το αληθές παραθέτουμε την πρώτη ενέργεια που πραγματοποίησε το 44ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ στο Ρέθυμνο μετά την ΗΔΜ στις 24 Μαΐου 1944 για την ανασυγκρότησή του με πυρήνα την αντάρτικη ομάδα του Ψηλορείτη. Πρόκειται για την περιγραφή της απαγωγής τεσσάρων Γερμανών μοτοσικλετιστών στις Μαργαρίτες της επαρχίας Μυλοποτάμου από ομάδα του ΕΛΑΣ Ρεθύμνου την 1η Αυγούστου του 1944 και όσα τις επόμενες ημέρες ακολούθησαν. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Νίκου Περακάκη «Οι Δροσουλίτες: μορφές νεκρών και ζωντανών αγωνιστών ηρώων και μαρτύρων της Εθνικής Αντίστασης 1940-1945» που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1976 και κυκλοφόρησε τρία χρόνια αργότερα σε δεύτερη έκδοση περιέχοντας πλήθος από ιστορικά στοιχεία που μπορούν, αν διασταυρωθούν και με άλλες πηγές, ν’ αξιοποιηθούν σε μία συνθετότερη εργασία.

Ακολουθεί το απόσπασμα, που παρατίθεται σχεδόν αυτούσιο, αφού παραλείφτηκαν, ωστόσο, αχρείαστοι χαρακτηρισμοί και θετικές κρίσεις του συγγραφέα για τους συντρόφους του καθώς και υποθέσεις πιθανολογικού χαρακτήρα, όπως το γιατί βρέθηκαν οι τέσσερις Γερμανοί στις Μαργαρίτες στις 31 Ιουλίου 1944, όταν δεν επιβεβαιώνονται από άλλες μαρτυρίες. Σ’ ελάχιστα, επίσης, σημεία του κειμένου αλλάξαμε την στίξη και την ορθογραφία, ώστε όπου εντοπίζουμε κάποιο σφάλμα στην αφήγηση του Νίκου Περακάκη, θα τη διακόπτουμε, ώστε να σχηματίζει ο αναγνώστης μια πληρέστερη εικόνα για τα γεγονότα:

Ο Στέφανος Πρώιμος, ωστόσο, στο βιβλίο του Ο ΕΛΑΣ της Κρήτης προσδιόρισε την άφιξη και διανυκτέρευση των τεσσάρων Γερμανών με τις δύο μοτοσικλέτες στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου τη Δευτέρα 31 Ιουλίου και όχι δύο μήνες νωρίτερα, δηλαδή τη Δευτέρα, 1 Μαΐου του 1944, και έχει δίκιο. Την ίδια ημερομηνία, άλλωστε, άφιξης των Γερμανών στις Μαργαρίτες επιβεβαιώνει και ο Αλέκος Μαθιουδάκης στο βιβλίο του Αραβάνες (Ψηλορείτης).

Η αιτία αυτής της αλλαγής πορείας των τεσσάρων Γερμανών μοτοσικλετιστών από τον αμαξιτό δρόμο Ρεθύμνου-Χανίων μάλλον δεν ήταν πως ήθελαν να διαφύγουν από την καταδίωξη κάποιου αγγλικού ή αντάρτικου αποσπάσματος που τους ακολουθούσε, αλλά για να βρεθούν «κοντά στις αγαπητικές τους».

Επιστρέφουμε στην αφήγηση του Νίκου Περακάκη:

Σύμφωνα με την αφήγηση του Στέφανου Πρώιμου οι αντάρτες φύγανε για το λημέρι με λάφυρα 1 ταχυβόλο, 2 τουφέκια και 2 πιστόλια. Το στρατηγείο του Ψηλορείτη -γράφει ο Αλέκος Μαθιουδάκης- ειδοποίησε μια ομάδα Άγγλων που μεταβίβαζε πληροφορίες στη Μ. Ανατολή. «Εμείς ζητήσαμε να μας πουν τι θα κάναμε με τους αιχμαλώτους και τα έγγραφα, που πιθανώς να ήταν σημαντικά… Με τον αγγελιοφόρο μας ήρθε κι ένας δικός μας, γερμανομαθής ονόματι «Χάρης» που με την πρώτη ματιά κατάλαβε ότι αυτά τα χαρτιά ήταν χρήσιμα για τους «συμμάχους». Γι’ αυτό στάλθηκαν στους Άγγλους που είχαν λημέρι προς το «Μαύρο Μασχάλι» της Ίδης.

Στο ίδιο κείμενο του Στέφανου Πρώιμου δε γίνεται αναφορά στην τύχη των τεσσάρων αιχμαλώτων, αν και ο Νίκος Περακάκης μ’ έναν υπαινιγμό πως «στάλθηκαν στη Μέση Ανατολή», στην ουσία παραδέχεται πως εκτελέστηκαν ως περιττό βάρος στην προσπάθεια των δυνάμεων του ΕΛΑΣ να διασπάσουν τον γερμανικό στρατιωτικό κλοιό. Μια τέτοια εκδοχή για την τύχη των τεσσάρων Γερμανών ουσιαστικά παραδέχεται και ο Αλέκος Μαθιουδάκης: «Τους Γερμανούς ανάκρινε μια ομάδα στρατιωτικών μεταξύ τους ήταν: ο Νίκος Περάκης, Σμπώκος Γ. Λεμονιάς, Στρατής Βολουδάκης και Κριτσωτάκης -αυτοί οι αιχμάλωτοι, που έδειχναν τις φωτογραφίες των οικογενειών τους φαίνονταν άνθρωποι που δεν ήθελαν τον πόλεμο που τους επέβαλε ο Χίτλερ, όμως ο πόλεμος δε σ’ αφήνει περιθώρια για σκέψεις ανθρωπιστικές, πολύ περισσότερο σ’ εμένα, που εκείνες τις μέρες είχα χάσει το μονάκριβο μου αδελφό σε μια μάχη στη Σπηλιά της Μέσης».

Και συνεχίζοντας ο Νίκος Περακάκης την ιστορική του αφήγηση σημειώνει τα παρακάτω:

Ποιος, όμως, προσπάθησε να κρυφτεί στα κλαδιά ενός θεόρατου πρίνου; Ο καπετάνιος Αλέκος Μαθιουδάκης γράφει πως ήταν ο αξιωματικός του ΕΛΑΣ Σταύρος Νεονάκης και όχι κάποιος μικρός ανταρτοεπονίτης. Ως επικεφαλής της ομάδας που επιχείρησε τη διάσπαση του γερμανικού κλοιού και αυτόπτης μάρτυρας όσων συνέβησαν μάλλον έχει δίκιο. Άλλωστε στο μνημείο της Αγιάς Χανίων που αναγράφονται σε χωριστή στήλη τα ονόματα των 31 Ρεθεμνιωτών εκτελεσθέντων από τους Γερμανούς, κανείς δεν είναι από τη Βισταγή, όπως και στον κατάλογο των άλλων 12 εκτελεσμένων που έχει καταγράψει ο Μάρκος Γ. Πολιουδάκης από τους πίνακες των χωριών τους.

Ο Στέφανος Πρώιμος, επίσης, αφηγούμενος την προσπάθεια των Γερμανών να κυκλώσουν τον ΕΛΑΣ στις Αραβάνες του Ψηλορείτη, δίνει μια διαφορετική εκδοχή για την τύχη του μικρού ανταρτοεπονίτη. Αυτός ήταν ένα 12χρονο αετόπουλο, ο Κατσανέβας από το Βαβούσι, που όταν το συνέλαβαν οι Γερμανοί τους κατάπληξε με το θάρρος του και τη γενναιότητά του κι γι’ αυτό το σεβάστηκαν και δεν το εκτέλεσαν:

Και ο Νίκος Περακάκης ολοκληρώνει την αφήγησή του κάνοντας ξεχωριστή αναφορά στη γυναικεία εμβληματική φιγούρα της Αντίστασης στο νομό Ρεθύμνου, στη δυναμική και ακατάβλητη αγωνίστρια Κατίνα Σηφακάκη-Το Κατινιώ η Μαμή, όπως την ήξεραν οι σύντροφοί της, που στην κυκλωτική εξόρμηση των Γερμανών, βρέθηκε στις Αραβάνες κι έλαβε μέρος στη σύγκρουση με το τουφέκι στο χέρι!