Είναι αρκετοί οι πολιτιστικοί παράγοντες που έχουν συνδέσει το όνομά τους με τη Δημοτική Φιλαρμονική. Από τους πρώτους ήταν ο Εμμ. Γοβατζιδάκης.
Για τον Εμμ. Γοβατζιδάκη, επίλεκτο μέλος του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου και εμψυχωτή της πρώτης εκείνης Φιλαρμονικής αναφέρει σχετικά ο μεγάλος μας λογοτέχνης Γιάννης Δαλέντζας:
Μέλος διαλεχτό του φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου διορίστηκε το Μάη του 1903 ο Μανώλης Ν. Γοβατζιδάκης.
Παράλληλα με το κεντρικό έργο του μέσα στο Σύλλογο γίνηκε ο κυριότερος δημιουργός της Μουσικής κίνησης του τόπου, καταρτισμένος ο ίδιος μουσικός.
Συγκρότησε τη φιλαρμονική του Ρεθύμνου και ειδικά φέρανε από τον Πειραιά το δάσκαλο της Μουσικής το Βασίλη κουτσό στα 1901. Ο δάσκαλος δούλεψε φιλότιμα και πάνω στις αρχές του 1902 είχε συγκροτήσει τη φιλαρμονική του Ρεθύμνου με 20 όργανα.
Αλλά από καμιά προσπάθεια προόδου και καλλιέργειας δε λείπουν τα εμπόδια του σκοταδισμού και τα ζιζάνια των αντιδράσεων όμως δεν απογοητεύτηκε ο Μανώλης Ν. Γοβατζιδάκης και οι είκοσι διαλεχτοί Ρεθεμνιώτες νέοι. Ούτε οι βρισιές, ούτε τίποτε τους φόβισε. Τράβηξαν τον ωραίο δρόμο τους. Η αρχή έγινε και έμεινε πια παράδοση η Μουσική στο Ρέθεμνος η καλλιτεχνία. Οι είκοσι νέοι του καιρού είναι:
- Ο Γιώργης Βλαστός ο ξυλέμπορας
- Ο Βασ. Μπεμπιδάκις ταχυδρομικός
- Ο Αντώνιος Λάριος (στην Αμερική)
- Ο Γιώργης Πρινιωτάκης ο δερματέμπορος
- Εμμ. Σκευάκης (μακαρίτης)
- Ο Βαγγέλης Ζουρμπάκης (μακαρίτης)
- Χρύσανθος Βυτζικουνάκης Αρχιμανδρίτης
- Βαγγέλης Πλειαδάκης (μακαρίτης)
- Σπύρος Δροσουλάκης συνταξιούχος
- Γιάννης Γιαννακουδάκης (μακαρίτης)
- Νικολ. Τουρνάκης
- Μιχ. Τουρνάκης (αδελφοί μακαρίτες)
- Θοδωρής Μακριδάκης εργατικός
- Ευάγγ. Δορυφόρος
- Βασίλης Πηγουνάκης (στην Αμερική)
- Ισίδωρος Κόκκινος (στην Αμερική)
- Αντων. Βιτζικουνάκης (Μακαρίτης)
- Πολυνίκης Σκευάκης (στην Αμερική)
Ο εξαιρετικός δάσκαλος της Μουσικής Βασίλης Κουτσός δούλεψε με συνέπεια και αφοσίωση το έργο του.
Στις 17 Φεβρουαρίου 1902 παρουσιάστηκε συγκροτημένη η πρώτη Ρεθεμνιώτικη φιλαρμονική και έπαιξε μπροστά στους παράξενους Ρεθεμνιώτες περιπατητές.
Μοναδικός τόπος ψυχαγωγικού περιπάτου ο δρόμος που φέρνει στο ανηφορικό χωριό του Ατσιποπούλου, ο Κουμπές, ονοματίστηκε έτσι από ένα θολωτό Τουρκικό κτίσμα στρατιωτικό φυλάκιο που φανερωνόταν στην ανηφοριά του δρόμου προς τους λοφίσκους του Ατσιποπούλου.
Στο μάκρος του δρόμου υψώνεται από τη μια μεριά η τραχιά λοφοσειρά προς τα Γαλιανά και από την άλλη οι τζουγκεροί βράχοι κι η απέραντη απλωσιά της μπλάβης θάλασσας.
Ανάρια λίγα καφενεδάκια.
Στις λιακάδες και τις σκόλες, ξεπόρτιζαν κατά κει αρκετές Ρεθεμνιώτικες οικογένειες. Βάδιζαν τελετουργικά, σε ρυθμό πομπής μπροστά τα παιδιά, πίσω οι γονέοι και καμαρώνανε, μυρίζανε νοικοκυράτο, πάστρα, λειτουργημένοι και ευχαριστημένοι.
Εκεί στον Κουμπέ γίνηκε η πρώτη εμφάνιση της φιλαρμονικής. Μέσα σε πλήθος εκδρομέων, γιατί η αληθινή εκδρομή για τον στατικό και φοβισμένο Ρεθεμνιώτη ήταν ο περίπατος ως τον Κουμπέ- ή μέχρι τα Περιβόλια.
Πρόσχαρα όλα τα μέλη της φιλαρμονικής, θαυμάσια με αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία και μαέστρο τον άξιο Δάσκαλό τους, το Βασίλη Κουτσό, ετοιμάστηκαν για τη μεγάλη στιγμή- την επίδειξη της τέχνης τους. Γύρω τριγύρω οι περιπατητές παραξενευμένοι κοιτάζανε το φαινόμενο και με ευχαρίστηση μαθαίνανε τα νέα. Πριν αρχίσει να παιανίζει η φιλαρμονική, παραστάτης και ο φίλος των, συνεργάτης βοηθός και χορηγός των, αντιπρόσωπος του φιλεκπαιδευτικού συλλόγου Μανώλης Ν. Γοβατζιδάκης ανέβηκε σ’ ένα βραχάκι και γεμάτος χαρά και νικητήριο αέρα, εκφώνησε λόγο στους συγκεντρωμένους… (Σ.Σ Είναι η ομιλία που αναφέρουμε ολόκληρη στο χθεσινό πρώτο μέρος του αφιερώματός μας).
Λόγο γεμάτο παλμό, θέληση και αγάπη.
Η υποδοχή που ’γινε στη φιλαρμονική ήτανε μοναδική. Γέμισε με υπερηφάνεια και χαρά τους πρωτοπόρους δημιουργούς και τα μέλη της. Το έργο αυτό κράτησε μερικά χρόνια και ύστερα σκόρπισε.
Για την μετά Ατζού εποχή που έγινε ήρωας επεισοδίου και απομακρύνθηκε μας ενημερώνει ο αείμνηστος π. Χρύσανθος Βιτζικουνάκης, αναφέροντας τα εξής:
«Μετά παρέλευσίν αρκετού χρόνου εκλήθη νέος Μουσικοδιδάσκαλος, ο Μάριος Ντιμάγιο Ιταλός την καταγωγή διαμένων εις Χανιά. Ούτος είχε χρηματίσει πρώτος μουσικός της πρώτης Μουσικής Κρήτης εξ’ ανδρών του Σώματος Χωροφυλακής, οργανωθείσης υπό Ιταλών Αρχιμουσικών και φημιζομένης τότε ως της καλυτέρας Μουσικής της Ελλάδος.
Ο Αρχιμουσικός. Μάριος Ντιμάγιος παρέμεινε αρκετόν διάστημα εις Ρέθυμνον οργανώσας τελικώς και την φιλαρμονικήν του Ορφανοτροφείου παραχωρηθέντων των οργάνων του Φιλομουσικού Συλλόγου Ρεθύμνης. Μετά την αναχώρησιν του Ντιμάγιο, ανέλαβε την Φιλαρμονικήν Ρεθύμνης ο Αρχιμουσικός. Νομικός και μετά τούτον προσεκλήθη υπό του Δήμου Ρεθύμνης ο καταγόμενος εκ Χειμάρας Ηπείρου αείμνηστος Νικόλαος Γκίνος αποφ. Πτυχιούχος Μουσικής Σχολής Κερκύρας.
Οι μαθητές της πρώτης οργανωμένης Φιλαρμονικής ήταν Ιωάννης Λάριος, Αρτέμιος Μπεμπής, Θ. Μακρυδάκης, Πέτρος Βιτσικουνάκις, Ευάγγελος Φραγκιαδάκης, Παπαδουράκις, δυο αδελφοί Τουρνάκης, Δημήτριος Ατζούς, Αντώνιος Κ. Βιτσικουνάκις, Ευαγγ. Ζουρμπάκης, Ευαγγ. Πλειαδάκις, Ιωάννης Γιαννακουδάκης, Νικόλαος Βαγιατζάκης, Εμμ. Κορωνάκις, Βασίλειος Πρασσανός, Εμμ. Βιτσικουνάκις, Γεώργιος Πρινιωτάκης, Γεώργιος Βλαστός και άλλοι πολλοί.
Μεταγενέστεροι μαθηταί, διετέλεσαν οι Ευάγγελος Νησιανάκης, Ανδρέας Μαρκάκης οι Εμμ. Κλάδος και ο Άγγελος Μοτζάκης».
Ήταν φυτώριο μεγάλων δημιουργών
Ο μεγάλος μας συνθέτης Μπάμπης Πραματευτάκης, μεγαλώνοντας στη μεγάλη μουσική οικογένεια των Μαρκογιάννηδων και του Θανάση Σκορδαλού, έδειξε από νωρίς το ταλέντο του. Μικρό παιδί κιόλας έμαθε κι έπαιζε μαντολίνο.
Ήταν διακαής ο πόθος του να σπουδάσει μουσική, να μάθει να διαβάζει νότες αλλά που χρήματα για να εκπληρώσει το όνειρό του.
Όταν ήταν μαθητής της Γ Γυμνασίου πληροφορείται την ύπαρξη της Φιλαρμονικής και την δυνατότητα να σπουδάσει μουσική δωρεάν.
Αμέσως πηγαίνει στο κτίριο που στεγαζόταν η Φιλαρμονική πίσω από το σημερινό Ταχυδρομείο.
Ένα πανδαιμόνιο ήχων τον υποδέχτηκε, ενώ ένας επιβλητικός κύριος ζήτησε να μάθει το σκοπό επίσκεψης του μικρού.
Ήταν όμως τόσος ο θόρυβος που με δυσκολία έγινε η συνεννόηση. Και ο μικρός Μπάμπης αναγκάστηκε να ζητήσει από τον κύριο εκείνο να επαναλάβει που ο άνθρωπος απόρησε.
Μα κουφός ήταν αυτός ο μικρός κι ήθελε να μάθει μουσική.
Έτσι έγινε η γνωριμία του μεγάλου μας συνθέτη με τον Νίκο Γκίνο, από τους σπουδαίους μουσικούς που καταγόταν από τη Χειμάρρα, της Βορείου Ηπείρου.
Ήταν ένας ακούραστος και πρόθυμος δάσκαλος, που αγάπησε τη Φιλαρμονική και προσπάθησε να την αναδείξει με κάθε τρόπο. Η τοπική κοινωνία ένοιωθε γι’ αυτόν ανυπόκριτο θαυμασμό και μεγάλη εκτίμηση.
Μας λέει σχετικά ο κ. Μπάμπης Πραματευτάκης:
«Βασική επιδίωξη του Γκίνου ήταν να μετέχουν και ενήλικες μουσικοί στη μπάντα για να υπάρχει μια μεγαλύτερη σοβαρότητα και το κατάφερε.
Θυμάμαι τον εγγονό του που από τότε διακρινόταν για τις επιδόσεις του και σήμερα διαπρέπει στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών.
Μετά το θάνατο του Γκίνου ακολούθησε μια νεκρή περίοδος με αποτέλεσμα να αποχωρήσουν οι μεγάλοι και να στερηθεί η Φιλαρμονική μόνιμα και βασικά όργανα.
Μέχρι που ήρθε ο Άκης Σμυρναίος. Ένοιωσα μεγάλη χαρά που με ξεχώρισε και μου έμαθε τόσα πράγματα γύρω από τη μουσική και ειδικά για την αρμονία. Ήταν περίφημος μουσικός. Τον θαύμαζα απεριόριστα. Πρέπει να πω ότι έδινε μεγαλύτερο βάρος στην εκπαίδευση των παιδιών που προέρχονταν από φτωχές οικογένειες που δεν είχαν τη δυνατότητα να σπουδάσουν το παιδί τους όπως θα ήθελαν.
Γεγονός είναι ότι ερχόμενος να αναλάβει καθήκοντα παρέλαβε μια χαώδη κατάσταση και αναγκάστηκε να αρχίσει από το μηδέν βασιζόμενος στους παλιούς μαθητές που ήμουν ένας από αυτούς κι εγώ. Σύντομα πέτυχε μια καλή αναδιοργάνωση με την προμήθεια και νέων μουσικών οργάνων που αγόρασε ο δήμος από την Ιταλία.
Ο Άκης Σμυρναίος έμεινε στην πόλη μας ένα χρόνο περίπου γιατί είχε μια επιτυχημένη καριέρα στην Αθήνα. Πολλά από τα τραγούδια του είχαν γίνει μεγάλες επιτυχίες την εποχή εκείνη.
Στη θέση του τοποθετήθηκε ο Νικόλαος Περπιράκης. Εκείνη την εποχή ο Δήμος για την καλύτερη εμφάνιση της Φιλαρμονικής την έκανε νομικό πρόσωπο με την επωνυμία Δημοτική Μουσική Ρεθύμνης. Ενώ όμως το Δ.Σ. προσπάθησε τόσο πολύ δυστυχώς δεν επιτεύχθηκαν τα επιδιωκόμενα με αποτέλεσμα τον Ιούλιο του 1956 το νομικό αυτό πρόσωπο να διαλυθεί και να λειτουργεί στη συνέχεια σαν μια υπηρεσία του Δήμου. Ανέλαβε μετά Αρχιμουσικός ο Νίκος Μαμαγκάκης, τον οποίο και διαδέχτηκα στα μέσα του 1957 όταν εκείνος ανεχώρησε στο εξωτερικό για ανώτερες σπουδές.
Όπως και οι προκάτοχοί μου έτσι κι εγώ αντιμετώπιζα τεράστιο πρόβλημα σαν να αντλούσα από πύθον Δαναίδων.
Έρχονταν μαθητές, τους εκπαιδεύαμε με την ελπίδα να παραμείνουν αλλά μόλις τέλειωναν το σχολείο έφευγαν αναζητώντας μια καλύτερη τύχη. Αρχίζαμε λοιπόν από την αρχή.
– Στη Φιλαρμονική όμως αφήσατε έργο
– Αν εννοείτε συνθέσεις εκεί τέλειωσα το πρώτο μου «Αρκάδι»
– Γράψατε και εμβατήρια έτσι δεν είναι;
– Με απασχολούσε το θέμα της έλλειψης ενός εμβατηρίου για την απόδοση τιμών στον δήμαρχο, ενώ προσήρχετο σε μια εκδήλωση. Σύνθεσα λοιπόν ένα εμβατήριο για την υποδοχή του δημάρχου και μετά τα εμβατήρια για τον Άγιο Χαράλαμπο, τους Τέσσερις Μάρτυρες και τελευταία το εμβατήριο για τη λιτάνευση της εικόνας της Αγίας Βαρβάρας.
Ο Μπάμπης Πραματευτάκης δεν έπαψε να προσφέρει στη Φιλαρμονική.
Όταν το 1988 ο τότε υπουργός Τουρισμού Νίκος Σκουλάς του ενέκρινε μια συναυλία με τραγούδια του στο Φεστιβάλ Αθηνών εκείνος θέλησε η Φιλαρμονική να κυριαρχεί και στην αφίσα και στο πρόγραμμα. Κι όταν ενοχλημένοι συνεργάτες του τον παρατήρησαν για τη στάση αυτή να προβάλλεται ένα μουσικό σύνολο και όχι ο δημιουργός εκείνος δήλωσε απλά ότι τιμά με τον τρόπο αυτό ένα σχήμα από μουσικούς που αξίζουν κάθε προβολής.
Με πυρήνα της Φιλαρμονικής το 1993 και τη σχολή εγχόρδων του Χριστόδουλου Κεφαλά, ανασύστασε τη Συμφωνική Ορχήστρα Ρεθύμνου που από σεμνότητα επέμενε να τη χαρακτηρίζει Πειραματική. Και φθάσαμε μια εποχή να έχει το Ρεθυμνάκι Συμφωνική Ορχήστρα μετά την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
Μνήμες παλιών μαθητών
Με μεγάλη συγκίνηση μας μίλησε για την δική του θητεία στη Δημοτική Φιλαρμονική ο κ. Αριστείδης Λιαναντωνάκης από τους μεταφραστές του έργου του Μάρκου Πολιουδάκη.
«Η θητεία μου στη Φιλαρμονική μας είπε παραμένει αξέχαστη ακόμα και στην ηλικία που είμαι τώρα.
Ήμασταν μια μεγάλη και ωραία παρέα όλα τα παιδιά που συμμετείχαμε και το είχαμε καμάρι να ανήκουμε στη Φιλαρμονική. Κι ήρθε ο πόλεμος.
Εκείνη την εποχή παρέλειψα να σας πω ότι η Φιλαρμονική στεγαζόταν στο σημερινό κτίριο του ΟΤΕ. Με την έναρξη του πολέμου με έστειλαν στο χωριό για να με προστατεύσουν. Εγώ όμως καιγόμουν να μάθω τι γίνεται στη Φιλαρμονική όταν μάθαινα για τους μεγάλους βομβαρδισμούς.
Κι όταν βρέθηκα με όλες τις δυσκολίες της εποχής στο Ρέθυμνο, γιατί η συγκοινωνία ήταν μεγάλο πρόβλημα, αντί να πάω στον προορισμό μου θέλησα να περάσω από τη Φιλαρμονική Αντίκρισα σωρό ερειπίων και θυμάμαι ότι κάθισα σε μια πέτρα και έκλαψα με τη ψυχή μου. Με πονούσε το θέαμα σαν να είχαν σωριαστεί όλες εκείνες οι πέτρες στην ψυχή μου…».
Στη Φιλαρμονική όμως άφησε ένα κομμάτι της εφηβείας του και ο πρώην υπουργός κ. Νίκος Σηφουνάκης.
«Έτυχε μας είπε να είναι φίλος του πατέρα μου ο Αρχιμουσικός και τον έπεισε να με στείλει. Αγαπούσα βέβαια πάντα τη μουσική και ήθελα να μάθω κιθάρα. Γι’ αυτό απογοητεύτηκα όταν βρέθηκα να μαθαίνω τρομπέτα. Αυτό το όργανο διάλεξαν για μένα.
Θα μπορούσα ίσως να μείνω παραπάνω στη Φιλαρμονική αν δεν γκρίνιαζε η μητέρα μου θεωρώντας ότι χάνω χρόνο σε βάρος της μελέτης μου. Κι έτσι κατάφερε να διακόψω τη Φιλαρμονική.
Φοιτητής όμως είχα μάθει μπουζούκι και με συμφοιτητές μου κάναμε μια ορχήστρα ρεμπέτικου που έβγαζε καλό χαρτζιλίκι σε εμφανίσεις που κάναμε στην Ιταλία και στη Γερμανία. Ιδιαίτερα στη Γερμανία ήταν καλύτερες οι συνθήκες για μας επειδή υπήρχαν πολλοί Έλληνες μετανάστες.
Έμεινα έτσι μόνο ενάμιση χρόνο στη Φιλαρμονική αλλά μένει ανεξίτηλα χαραγμένη στη μνήμη μου η περίοδος εκείνη.
Από τους αξέχαστους αρχιμουσικούς για τους νεότερους ήταν ο Αχιλλέας Τζομπανάκης. Σε δύσκολους καιρούς, κάτω από εντελώς αντίξοες συνθήκες κράτησε ψηλά το μουσικό αυτό σχήμα.
Και κατάφερε να το κάνει πόλο έλξης για πολλά παιδιά που αγαπούσαν τη μουσική.
Στα 1983 είχε επιστρέψει στο Ρέθυμνο και ο Μπάμπης Πραματευτάκης, μια ομάδα ανιδιοτελών πολιτιστικών παραγόντων όπως ο Κώστας Αποστολάκης, ο Ανδρέας Πλαΐτης και ο αξέχαστος Θοδωρής Αραμπατζόγλου γύριζαν πόρτα πόρτα για να συγκεντρώσουν χρήματα και να αγοράσουν νέα όργανα.
Στην ανασύσταση της Φιλαρμονικής ο Κώστας Αποστολάκης ήταν η κινητήριος δύναμη. Ακόμα και πηλοφόρι φορτώθηκε όταν άρχισαν κάποιες εργασίες στο κτίριο της πρώην κλινικής Μαρούλη για τη στέγαση τμημάτων για να γίνεται ευχερέστερα το μάθημα.
Κι πλήρωσε με προβλήματα της υγείας του όλη αυτή την προσπάθεια.
Γι’ αυτό και τον αναφέρει σε κάθε του συνέντευξη ο συνθέτης Γιώργος Κουμεντάκης, που επίσης υπήρξε μαθητής στη Δημοτική Φιλαρμονική. Και μιλά πάντα με συγκίνηση για την εμπειρία του αυτή που καθόρισε και την μετέπειτα λαμπρή πορεία του.
Αναφέρει σχετικά και ο κ. Κωστής Ηλ. Παπαδάκης που έχει κάνει σχετική εργασία για το ιστορικό αυτό μουσικό σχήμα.
Η Δημοτική μας Φιλαρμονική είναι η γνωστή μεγάλη ρεθεμνιώτικη οικογένεια, που τα τελευταία χρόνια έχει μεγαλώσει σε μαθητικό δυναμικό τόσο, όσο ποτέ άλλοτε. Πρόκειται για ένα μεγάλο σχολείο μουσικής παιδείας και αγωγής στο Ρέθυμνο, που ντύνει την πόλη μας με όμορφες πινελιές μουσικής κουλτούρας και πολιτισμού. Η Δημοτική Φιλαρμονική του Ρεθύμνου καθίσταται ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της πόλης μας, που καλείται να εκφράσει όλα τα συναισθήματα και τις χαρές της σε κάθε στιγμή του βίου της, χαρούμενη, θλιβερή ή δοξαστική. Τραγουδά τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, τις Εθνικές Επετείους και τις άλλες μεγάλες στιγμές, τον Επιτάφιο θρήνο και την Ανάσταση, αλλά και κάθε άλλη απροσδιόριστη στιγμή που η πόλη θέλει να εκφράσει τη χαρά και την ευδαιμονία της ή να πλαισιώσει και επενδύσει μουσικά κάποια εκδήλωση στα χωριά τού νομού ή στην πόλη.
Η σπουδαία αυτή μουσική ανάπτυξη των τελευταίων χρόνων είναι ένα έργο πολιτισμού που η παρούσα Δημοτική Αρχή το έχει αγκαλιάσει ζεστά και το στηρίζει γενναιόδωρα και σε αυτές τις δύσκολες οικονομικές συγκυρίες που ο τόπος περνά…».
Το αφιέρωμά μας συνεχίζεται…