«Ο κύκλος των μουσείων» είναι ένα εκδοτικό πρόγραμμα της Lamda Develpoment και του κοινωφελούς ιδρύματος Σ. Λάτση, με στόχο την ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού και της τέχνης. Σε αυτό το πλαίσιο εκδίδουν κάθε χρόνο έναν τόμο αφιερωμένο σε ένα αρχαιολογικό μουσείο της χώρας, με σκοπό τη δημιουργία μιας σειράς λευκωμάτων που, με την επιστημονική εγκυρότητα και την αισθητική τους προσέγγιση, συμβάλλουν στη βαθύτερη γνώση και κατανόηση των επιμέρους σελίδων της ιστορίας του ελληνικού πολιτισμού.
Φέτος η Lamda Develpoment και το κοινωφελές ίδρυμα Σ. Λάτση, επέλεξαν να εκδώσουν τον τόμο με τίτλο «Ελεύθερνα» του Νίκου Σταμπολίδη. Πρόκειται για μια πολυτελή έκδοση αφιερωμένη στον αρχαιολογικό χώρο και το μουσείο της Αρχαίας Ελεύθερνας που παρουσιάστηκε χθες το πρωί σε διαδικτυακή εκδήλωση.
Η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, ήταν αυτή που άνοιξε την εκδήλωση, επισημαίνοντας τη σημαντική πρωτοβουλία και προσφορά του ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση και της εταιρείας Lamda Development, τόνισε τη σημαντικότητα του αρχαιολογικού χώρου της Αρχαίας Ελεύθερνας, την άοκνη προσπάθεια των αρχαιολόγων να φέρουν στο φως την ιστορία της Ελεύθερνας, ενός τόπου που γνώρισε περιόδους ακμής στους ομηρικούς, τους ελληνορωμαϊκούς και τους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους. Η κυρία Μενδώνη αναφέρθηκε στη μεγάλη προσφορά και σημαντική δουλειά του καθηγητή αρχαιολογίας Νίκου Σταμπολίδη, τον οποίο χαρακτήρισε χαρισματικό άνθρωπο της σύγχρονης αρχαιολογίας και του πολιτισμού.
Στον χαιρετισμό της η κ. Μενδώνη ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Συνεχίζοντας τη μακρά και πολλαπλά πολύτιμη συνεισφορά τους στην πολιτιστική μας κληρονομιά, το κοινωφελές ίδρυμα Ιωάννη Σ.Λάτση και η εταιρεία Lamda Development εμπλουτίζουν με τον δέκατο ένατο τόμο την εμβληματική σειρά-βιβλιοθήκη «ο κύκλος των Μουσείων», την οποία εμπνεύστηκε ο πολυτάλαντος Βαγγέλης Χρόνης. «Ο κύκλος των Μουσείων» αναδεικνύει και προβάλλει με την ίδια πάντα κορυφαία επιστημονική πληρότητα και αισθητική αρτιότητα τα σημαντικότερα μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας.
Η Αρχαία Ελεύθερνα αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση. Ιδρυμένη σε κομβικό σημείο στην καρδιά της Κρήτης και με έντονη κατοίκηση, σχεδόν αδιάλειπτη από τους προϊστορικούς χρόνους έως τον Μεσαίωνα. Μετά την παρέλευση της ακμής της, η πόλη δεν περιέπεσε για πολύ στην ιστορική λήθη. Παρέμεινε, όμως, επί μακρόν στη σκιά των επιβλητικών μινωικών ανακτορικών κέντρων, που σε μεγάλο βαθμό μονοπώλησαν το ενδιαφέρον των πρώτων ερευνητών της νήσου, οι οποίοι αρχικά προσπέρασαν την Ελεύθερνα χωρίς ιδιαίτερη προσοχή.
Τα τελευταία τριάντα έξι χρόνια, ωστόσο, η συστηματική ανασκαφική έρευνα του πανεπιστημίου της Κρήτης σε τρεις τομείς της πόλης και της νεκρόπολης στην Ορθή Πέτρα, υπό τον επιστημονικό συντονισμό εξαιρετικά σημαντικών αρχαιολόγων και ακαδημαϊκών δασκάλων, του Πέτρου Θέμελη, του Αθανάσιου Καλπαξή και του Νίκου Σταμπολίδη και με τη συνδρομή εκατοντάδων φοιτητών και νέων ερευνητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, έφερε στο φως τα εκτενή υλικά κατάλοιπα και ανέδειξε την πλούσια ιστορία της Ελεύθερνας, η οποία γνωρίζει περιόδους μεγάλης ακμής στους ομηρικούς, τους ελληνορωμαϊκούς και τους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους.
Με τα εξαιρετικά σημαντικά ευρήματά της η Ελεύθερνα συνέδραμε καθοριστικά στη γνώση της πολιτικής, οικονομικής, κοινωνικής, θρησκευτικής και καλλιτεχνικής ιστορίας ολόκληρης της Κρήτης, ιδιαίτερα κατά τους πρώιμους ιστορικούς και τους αρχαϊκούς χρόνους.
Ένα αποθησαύρισμα αυτής της γνώσης για ειδικούς επιστήμονες και ερευνητές και ταυτόχρονα έναν πολύτιμο οδηγό και συνοδοιπόρο για κάθε φιλομαθή και συνειδητοποιημένο επισκέπτη του αρχαιολογικού χώρου και του Μουσείου της Ελεύθερνας αποτελεί η συγκεκριμένη πολυτελής και εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση.
Θερμότατες ευχαριστίες οφείλονται στον συγγραφέα του τόμου και εκ των ανασκαφέων της Ελεύθερνας καθηγητή κ. Νικόλαο Σταμπολίδη, έναν εξαιρετικά σημαντικό και χαρισματικό άνθρωπο της σύγχρονης αρχαιολογίας και του πολιτισμού στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, με βαθιά επιστημονική κατάρτιση, αστείρευτη ενέργεια, αλλά και σπάνια ευαισθησία και εκφραστικό λυρισμό. Στο έργο αυτό, για μια ακόμη φορά, κατορθώνει με τον δικό του, ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό τρόπο, να μεταδώσει στον αναγνώστη όχι μόνο τη βαθιά γνώση και τη συσσωρευμένη εμπειρία δεκαετιών από τις έρευνές του στην Ελεύθερνα, αλλά και τη βαθιά αγάπη του για τον τόπο και τους ανθρώπους του στην ιστορική του διαχρονία».
«Θέλαμε να κάνουμε γνωστό το μουσείο όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παντού»
Ο υπεύθυνος του εκδοτικού προγράμματος «Ο κύκλος των μουσείων» κ. Βαγγέλης Χρόνης, τόνισε πως είναι αναγκαία η ύπαρξη κάθε έκφανσης πολιτισμού, ειδικά σε μία τέτοια ασταθή περίοδο όπως αυτή που βιώνει φέτος η ανθρωπότητα, ενώ εξήγησε το σκεπτικό με το οποίο, επέλεξε την περιοχή της Αρχαίας Ελεύθερνας για το νέο τόμο της εκδοτικής σειράς. Η μοναδικότητα της, εκτός του φυσικού της κάλλους, όπως ανέφερε, έγκειται και στην ιδιάζουσα συγκυρία, πως μέχρι και σήμερα, αυτός ο χώρος κατοικείται. Μεταξύ άλλων είπε: «Ζώντας στην πατρίδα μας αυτή τη νέα πραγματικότητα που αντιμετωπίζει ολόκληρη η ανθρωπότητα με τη επιδημία του covid-19, η προσαρμογή στα νέα δεδομένα είναι απαραίτητη ωσότου επιστρέψουμε σε μια κανονικότητα. Η ζωή όμως συνεχίζεται και ο πολιτισμός σε αυτές τις τραγικές σελίδες της ιστορίας, παίζει ακόμα πιο σημαντικό ρόλο, στη δημιουργία ενός κλίματος λογικών και πολιτισμένων αποφάσεων.
Σήμερα παρουσιάζουμε τον 19ο τόμο της εκδοτικής σειράς ο κύκλος των μουσείων που είναι αφιερωμένος στην Ελεύθερνα και αποτελεί μια αφορμή γνωριμίας με τη σημαίνουσα πόλη της Κρήτης και τα ευρήματά της, έτσι όπως προέκυψαν από τη σημαντική ανασκαφική έρευνα των τελευταίων 36 ετών του πανεπιστημίου Κρήτης. . Η Αρχαία Ελεύθερνα ένας χώρος συνεχούς κατοίκησης με επίκεντρο την ομηρική εποχή, παρέμενε στη σιωπή αιώνων, έως ότου την ανακάλυψε το επίπονο και μακρόχρονο ανασκαφικό έργο. Ωστόσο εδώ δεν αποτυπώνεται μόνο αυτό.
Η Αρχαία Ελεύθερνα είναι ένα χωριό το οποίο ζει και κατοικείται, ένα παλιό χωριό σε ένα βουνό σε μια τεράστια έκταση και πανέμορφη που φρόντισε ο κ. Σταμπολίδης με την βοήθεια των τοπικών παραγόντων και των ντόπιων, να το θεωρήσουν ως προστατευόμενη περιοχή και αυτό είναι κάτι το πολύ συγκλονιστικό. Έχοντας υπόψη μας όλο αυτό το τοπίο και το υλικό των ανασκαφών, θέλαμε να κάνουμε γνωστό το μουσείο όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παντού. Η δημιουργία ενός μεγάλους αρχαιολογικού πάρκου και ενός Μουσείου, «κιβωτού του πολιτισμού», εντός του αρχαιολογικού χώρου, είναι έργα μοναδικά καθώς πρόκειται και για το πρώτο μουσείο αρχαιολογικού χώρου στην Κρήτη. Αποτελούν ένα συνεχές πολιτιστικό εργοτάξιο, πυρήνα έρευνας για τις επόμενες γενιές, για το σημερινό δε επισκέπτη και αναγνώστη ερέθισμα να σκεφτεί και να προσεγγίσει, καλλιτεχνικά και ανθρώπινα θέματα. Δεν σας κρύβω πως η πρώτη επίσκεψη στην Ελεύθερνα ήταν μία έκπληξη. Ο επισκέπτης έχει την εντύπωση πως βρίσκεται σε ένα πρωτόγονο τοπίο αλλά και παράλληλα μυθικό και φανταστικό, χωρίς όμως να απουσιάζει και η παρουσία του ανθρώπου όπως περιδιαβαίνεις την τεράστια έκταση φορτωμένη με επιβλητικά δέντρα και βλάστηση που μόνο στην Κρήτη μπορείς να συναντήσεις έρχεσαι αντιμέτωπος με ανασκαφικά έργα. Δε σας κρύβω, ότι υπήρξαμε ιδιαίτερα τυχεροί μιας και ο ξεναγός ήταν ο Νίκος Σταμπολιδης, ο οποίος κατάφερε σταδιακά να επηρεάσει με το έργο του τους ντόπιους κατοίκους της περιοχής και να τους κάνει όχι μόνο συμμάχους, αλλά και θιασώτες του έργου αυτού».
«Το Ρέθυμνο έχει συνειδητοποιήσει τη σημασία της Ελεύθερνας»
Ο κ. Νίκος Σταμπολίδης, ο οποίος από το 1986 μέχρι και σήμερα κατάφερε με τη βοήθεια συνεργατών, φοιτητών και ντόπιων να αναδείξει όλο τον πλούτο που έκρυβε για χρόνια η περιοχή της Ελέυθερνας, χαρακτήρισε άθλο τη συγγραφή και έκδοση του τόμου, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών, ωστόσο όπως είπε η ανάγκη συνεχούς προόδου και αναγνώρισης των αρχαιολογικών σκαπανών, αποτέλεσαν κινητήριο δύναμη ώστε να ολοκληρώσει την προσπάθειά του.
Μιλώντας για τον τόμο αυτό τόνισε ότι: «Είναι ένα έργο δυσκολίας αλλά μεγάλης αγάπης ανάμεσα σε δύο εξίσου μεγάλες απαγορεύσεις του 2020, άρα μιλάμε για έναν εκδοτικό άθλο. Πρόκειται για ένα ξεχωριστό βιβλίο, γιατί έχει μια τεράστια ποικιλία λόγω της διαχρονίας που διατρέχει την Ελεύθερνα από το 3200 π.Χ. μέχρι και τα μεταβυζαντινά χρόνια. Το βιβλίο αυτό χωρίζεται σε 9 ενότητες. Έχει μία εισαγωγή, προχωράει στην ανάδυση της πόλης από παλιές ιστορίες και κείμενα, στην ανάδυση της πόλης μέσα από τις ανασκαφές του Πανεπιστημίου Κρήτης και στη συνέχεια αναφέρεται τις μεγάλες νεκροπόλεις και τα νεκροταφεία που είναι διάσπαρτα στην περιοχή. Τέλος καταλήγει σε συμπεράσματα, προσωρινά φυσικά αφού τα 36 χρόνια της ανασκαφικής έρευνας δεν επαρκούν καθόλου για την τεράστια αυτή πρωτεύουσα-πόλη της Κρήτης. Εκτός από την παρουσίαση του μουσείου, αναφέρεται και στη νέα ταυτότητα και τη δημιουργία της πόλης όχι μόνο ως αρχαιολογικού τόπου αλλά και ως προορισμού. Στο τέλος καταλήγει με 9 μυθιστορήματα, καινοφανή για ολόκληρη την σειρά των εκδόσεων του Κύκλου των Μουσείων, γιατί εκεί υπάρχει το απτό μέρος της ιστορίας, ονόματα που ξαναφέρνουν ζωή μέσα από τα αντικείμενα τα ίδια του Μουσείου της Αρχαίας Ελέυθερνας».
Ερωτώμενος ο κ. Σταμπολίδης για τη σημασία που έχει η Αρχαία Ελεύθερνα για τους κατοίκους του Ρεθύμνου, απάντησε: «Πιστεύω ότι και τα παιδιά και τα εγγόνια και τα δισέγγονά μας, οι επόμενες γενιές θα βρίσκονται εκεί να την ερευνούν. Το Ρέθυμνο έχει συνειδητοποιήσει τη σημασία της Ελεύθερνας και το εισπράττω από την αγάπη του κόσμου. Εξαιρετικά σημαντικό όχι γιατί σε αναγνωρίζουν αλλά γιατί καταλαβαίνεις ότι σε αγκαλιάζουν».
Και κατέληξε λέγοντας: «Αυτό που ονομάζουμε πολιτισμός είναι οι σχέσεις των ανθρώπων οι οποίες πηγάζουν μέσα από τους εργάτες μέσα από τους φοιτητές, από τους συναδέλφους, μέσα από το δήμο, την περιφέρεια, το ίδρυμα Λάτση, το υπουργείο Πολιτισμού. Για μένα δεν είναι ακόμα μία ανασκαφή. Το ζήτημα είναι τι κάνεις μετά από το ανασκαφικό έργο και τη δημοσίευση. Τόπος μυθικός που παίρνει υπόσταση μέσα από τα χέρια των συνεργατών μου, τα δικά μου, των φοιτητών και των μαθητών μου και εντέλει κάνεις το όραμα πραγματικότητα. Δεν είναι δική σου όμως, δεν σου ανήκει δεν την έχεις για να την ορίσεις εσύ αλλά για να την χαρίσεις σε άλλους. Επομένως η απόδειξη της αγάπης μου είναι η δημιουργία του αρχαιολογικού χώρου της Ελέυθερνας, ένα «δημόσιο αγαθό» και το μουσείο το οποίο είναι η «κιβωτός» αυτού του πολιτισμού και αυτής της πόλης».
Θερμές ευχαριστίες για τη συνολική συνεισφορά του κ. Σταμπολίδη στην τοπική και πολιτιστική ανάπτυξη του Ρεθύμνου και γενικά της Κρήτης, απηύθυνε στη διάρκεια παρέμβασης του ο δήμαρχος Ρεθύμνης Γιώργος Μαρινάκης, επισημαίνοντας και την αγαστή συνεργασία του δήμου με τον καθηγητή αρχαιολογίας για την ανάδειξη του πολιτισμού της Ελέυθερνας, ως αναπτυξιακού φορέα.
