Του ΣΤΕΛΙΟΥ ΧΙΩΤΑΚΗ*
Οι σκηνές της βίαιης κατάληψης του αμερικανικού ναού της δημοκρατίας μάς σόκαραν όλους, όμως δεν μας εξέπληξαν: τουλάχιστον εκείνους που παρακολουθούν τα καμώματα του Ντόναλντ Τραμπ στα τέσσερα χρόνια της προεδρίας του. Η επίθεση αυτή υπαγορεύτηκε από τον απερχόμενο πρόεδρο με κομπάρσους, τους πιστούς οπαδούς του και συμπαραγωγούς, τα περιθωριακά ακροδεξιά δίκτυα ενημέρωσης-επικοινωνίας, καθώς και ορισμένους βουλευτές και γερουσιαστές του ρεπουμπλικανικού κόμματος.
Ο άνθρωπος που επαίρεται ότι είναι ο πιο …σοφός και εξαιρετικός πολιτικός και που στο κομοδίνο του είχε το βιβλίο του Χίτλερ, «Ο Αγών μου» (σύμφωνα με την πρώην σύζυγό του, Ιβάνα), περιφρονούσε δημοκρατικούς ηγέτες, ενώ αντίθετα, εκτιμούσε ιδιαίτερα μόνο αυταρχικούς αρχηγούς (δικτάτορες), όπως ο Πούτιν, ο Ερντογάν, ο πρόεδρος της Βραζιλίας Μπολσονάρο, ο πρόεδρος της Β.Κορέας, Κιμ Γιονγκ-ουν. Τον τελευταίο αποκαλούσε ο Τραμπ «ισόβιο πρόεδρο», ζηλεύοντάς τον ίσως για την ιδιότητά του αυτή, αν ερμηνεύουμε σωστά την παρακάτω φράση του (σύμφωνα με δημοσιογράφο του Spiegel): «Ίσως θα έπρεπε κάποτε να δοκιμάσουμε και εμείς αυτό», δηλαδή το να είναι κανείς ισόβιος πρόεδρος στην Αμερική…
Δεν είναι παράδοξο που, αρχικά, με βάση όσα έχει κάνει και έχει πει ο Τραμπ και μέσα στη ροή των τεκταινόμενων γεγονότων το βράδυ της 6ης Ιανουαρίου, ορισμένοι είδαν τη βίαιη επιδρομή «ατάκτων» στο Καπιτώλιο ως μια μορφή πραξικοπήματος. Τώρα που έχουν ξεκαθαρίσει τα πράγματα είναι φανερό ότι το γιουρούσι αυτό δεν ήταν πραξικόπημα. Το τελευταίο υπαγορεύεται, επίσης, από «από επάνω», αλλά με την οργανωμένη καθοδήγηση και δράση στρατιωτικών και όχι ενός μπουλουκιού «ατάκτων» (δεν χρησιμοποιώ τη λέξη όχλος επειδή ξεχνάμε, συνήθως, ότι ο όχλος δεν γεννιέται, αλλά γίνεται). Επιπλέον, η κατάληψη του Καπιτωλίου δεν στράφηκε εναντίον του φορέα της εξουσίας, δηλαδή του Τραμπ, αφού με δική του προτροπή και για χάρη του έγινε ό,τι επακολούθησε. Αντίθετα, το μπουλούκι των οπαδών του, αρνούμενο τη λαϊκή ετυμηγορία των εκλογών στρεφόταν, συγχρόνως, εναντίον της των δημοκρατικών θεσμών, η πιστή τήρηση των οποίων (σύμφωνα με το εκλογικό αποτέλεσμα) δεν συνέφερε τον χαρισματικό αρχηγό τους. Άρα, η επιδρομή στο Καπιτώλιο ήταν επίθεση εναντίον της εφαρμογής της έννομης εκλογικής ετυμηγορίας των αμερικανών πολιτών και ακόλουθα εναντίον των θεσμών.
Στην περίπτωση του Τραμπ έχουμε τον χαρισματικό αρχηγό, ο οποίος είναι μόνο ένας κυνικός δημαγωγός και λαοπλάνος, χρησιμοποιώντας ως πιόνια τους οπαδούς του. Προπαγανδίζοντας πως ο υποτιθέμενος πατριωτικός σκοπός του αγιάζει όλα τα μέσα, ακόμη και την προσφυγή στη βία, αποπροσανατολίζει τους οπαδούς του από την πραγματικότητα υποβάλλοντάς τους θεωρίες συνομωσίας, που αναπαράγονται μόνο από τα δικά τους περιθωριακά (ακροδεξιά και ρατσιστικά) δίκτυα και έντυπα. Έτσι, οι οπαδοί του μετατρέπονται σε στρατευμένα μέλη μιας κλειστής σέκτας που ζουν στο δικό τους κόσμο με τη φλόγα της τυφλής πίστης τους. Οι τέσσερις οπαδοί του Τραμπ, που σκοτώθηκαν για χάρη του στην επίθεση εναντίον των θεσμών, έχουν ανθρώπους που τους αγαπούν, ίσως και παιδιά… Ο νάρκισσος Τραμπ δεν νοιάζεται για τέτοιες θυσίες. Όπως φαίνεται σε σχετικό Video (που προώθησε στο διαδίκτυο μέλος της οικογένειάς του!), η τηλεοπτική παρακολούθηση της βίαιης κατάληψης του Καπιτωλίου προκάλεσε ενθουσιασμό και επευφημίες στο στενό οικογενειακό κύκλο του Τραμπ!
Ωστόσο ήδη από την επόμενη ημέρα άρχισε να πρυτανεύει ο φόβος για τις ευθύνες που θα του καταλογιστούν για τα έκτροπα. Πανικόβλητος λοιπόν, άρχισε να παίρνει όλο και μεγαλύτερες αποστάσεις από τη φωτιά που άναψε. Προσποιείται λοιπόν ότι ο ίδιος δεν φέρει καμιά ευθύνη! Ισχυρίζεται ότι είναι …αγανακτισμένος για τη βία και το χάος που δημιουργήθηκε και ότι πρέπει να υποστούν τις συνέπειες όσοι προέβησαν σε βίαιες πράξεις(!). Βέβαια, χωρίς καμιά αναφορά στους τέσσερις οπαδούς του, καθώς και τον αστυνομικό που σκοτώθηκαν. Φθάνει μάλιστα στο σημείο -για πρώτη φορά μετά τη νίκη του Μπάιντεν- να εγγυάται την ειρηνική μετάβαση της εξουσίας στη νέα κυβέρνηση!
Η επίθεση του «τραμπισμού» εναντίον των θεσμών δεν είναι απομονωμένο γεγονός. Επαναλαμβάνεται, ακόμη, σε διαφορετικές ιστορικές παραλλαγές και σε ηπιότερη ή βιαιότερη μορφή σε διάφορες χώρες και ιστορικές συγκυρίες. Όσο κι αν προστατεύονται οι δημοκρατικοί θεσμοί με ασφαλιστικές δικλείδες και αντίβαρα προς την εξουσία, φορείς των θεσμών είναι άνθρωποι. Και οι άνθρωποι έχουν την τάση να βλέπουν μάλλον υποκειμενικά και σύμφωνα με το προσωπικό τους συμφέρον τα πράγματα. «Χωρίς νόμους επικρατεί το θηρίον στον άνθρωπο», αποφαίνεται ο Αριστοτέλης στα «Πολιτικά» του. Τους κινδύνους αυτούς που υπάρχουν σε όλες τις Δημοκρατίες περιγράφει αναλυτικά το βιβλίο των Steffen Levitsky und Daniel Ziblatt, «Πώς πεθαίνουν οι Δημοκρατίες», με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Αμερική. Η ανάλυση αυτή επιβεβαιώθηκε πλήρως με την επίθεση Τραμπ στους θεσμούς. Αν τελικά η δημοκρατία άντεξε στις ΗΠΑ και δεν καταλύθηκε, αυτό οφείλεται, εκτός άλλων, στο γεγονός ότι η Αμερική είναι, ακόμη (εν πολλοίς), μια Δυτική και ανοιχτή κοινωνία, με δυτική κουλτούρα και ένα τυπικό δίκαιο (εντελώς αντίθετο από το προσωποκεντρικό «δίκαιο» του οθωμανού «καδή»). Αυτό σημαίνει σύμφωνα με ένα κλασικό, δηλαδή διαχρονικό, κοινωνιολόγο, τον Μαξ Βέμπερ, ότι: «…Οι εντολές δεν δίνονται στο όνομα μιας προσωπικής αυθεντίας, αλλά στο όνομα απρόσωπων κανόνων, ενώ ακόμη και το διάταγμα για μιαν εντολή είναι με τη σειρά του υπακοή απέναντι σε έναν ορισμένο κανόνα και όχι ασύδοτη αυθαιρεσία, χάρη ή προνόμιο». Δεν είναι βέβαιο ότι τα «δυτικά» αντίβαρα μπορούν να αντιστέκονται, πάντα, επιτυχώς σε κάθε μορφή «τραμπισμού». Η έλλειψή τους πάντως τείνει, ευκολότερα, να οδηγεί σε δικτατορία και ωμή καταπίεση, όπως π.χ. στη Λευκορωσσία του Λουκασένκο.
* Ο Στέλιος Χιωτάκης, είναι ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης