Ο φετινός όμως «προκλητικός» εορτασμός του Πάσχα των Ορθοδόξων τον Μάιο, κατά παράβαση του κανόνα της Α’ Οικουμενικής συνόδου, μας επιβάλει να επανέλθουμε για να κάνουμε ακόμη πιο φανερά τα λάθη που διαιωνίζει η Ορθόδοξη παράδοση στο θέμα αυτό, κατά τα άλλα σεβαστή.
Από τα πρώτα έτη της Ανάστασης του Χριστού (21/4/26 ή 9/4/30 ή 5/4/33 μ.Χ.) υπήρχαν διαφορές μεταξύ των Χριστιανών στο πότε θα εορτάζεται η Ανάσταση του Χριστού, μερικοί μάλιστα εόρταζαν και την Σταύρωση-Σταυρόσημο Πάσχα.
Οι διαφορές αυτές μεγάλωναν όσο περνούσαν τα χρόνια και μερικές φορές οξύνονταν. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής ήταν να ασχοληθεί με την ημερομηνία του Πάσχα η Α’ Οικουμενική σύνοδος που έγινε στην Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μ.Χ.
Η Σύνοδος αυτή, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι Εβραίοι εόρταζαν το Πάσχα κατά την ημέρα της Πανσελήνου που γινόταν μετά την εαρινή ισημερία και επειδή ο Χριστός αναστήθηκε την πρώτη ημέρα μετά την εορτή του εβραϊκού Πάσχα (ήταν τότε Σάββατο), δηλαδή μετά την εαρινή πανσέληνο, καθόρισε τον εξής κανόνα:
Το Χριστιανικό Πάσχα πρέπει να εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την Πανσέληνο που θα γίνει κατά την ημέρα της εαρινής ισημερίας ή μετά από αυτήν. Αν η πανσέληνος γίνει Κυριακή τότε το Πάσχα θα εορτάζεται την επομένη Κυριακή.
Το τελευταίο έγινε για να μην συμπίπτει ποτέ το χριστιανικό με το εβραϊκό Πάσχα. Η πανσέληνος που συμβαίνει κατά ή μετά την εαρινή ισημερία λέγεται και πανσέληνος του Πάσχα ή πασχαλινή πανσέληνος.
Μάλιστα, η Α’ Οικουμενική σύνοδος ανέθεσε στον Πατριάρχη της Αλεξάνδρειας, πόλη στην οποία άκμαζε η αστρονομία τα χρόνια εκείνα, να φροντίσει τον καθορισμό της πανσελήνου του Πάσχα και κατ’ επέκταση την ημερομηνία του Πάσχα για όλες τις χριστιανικές εκκλησίες.
Δεχόμενοι λοιπόν την απόφαση της συνόδου, γίνεται φανερό ότι η ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα είναι πλέον μόνο θέμα αστρονομικό – μαθηματικό και όχι δογματικό, θεολογικό ή εκκλησιαστικό.
Στην Αλεξάνδρεια όμως, για τον προσδιορισμό των μελλοντικών πανσελήνων, χρησιμοποιούσαν τότε τον Κύκλο του Μέτωνα, σύμφωνα βέβαια και με το Ιουλιανό ημερολόγιο.
Ο Αθηναίος Αστρονόμος Μέτων (432 π.Χ.) ανακάλυψε ότι 235 συνοδικοί μήνες ισοδυναμούν με 19 τροπικά (ηλιακά) έτη. Συνοδικός μήνας είναι το χρονικό διάστημα μεταξύ δυο διαδοχικών ομωνύμων φάσεων της Σελήνης (π.χ. μεταξύ δυο πανσελήνων ή μεταξύ δυο πρώτων τέταρτων) και είναι ίσος με 29,530588 ημέρες , ή 29 μέρες 12 ώρες 44 λεπτά 3 δευτερόλεπτα, ενώ το Τροπικό έτος, είναι το χρονικό διάστημα ανάμεσα σε δυο διαδοχικές διαβάσεις του ήλιου από το εαρινό ισημερινό σημείο (γ) (κατά την φαινόμενη ετήσια κίνηση του ήλιου πάνω στην εκλειπτική) και είναι ίσο με 365,242199 (μέσες ηλιακές) ημέρες ή 365 μέρες 5 ώρες 48 λεπτά 46 δευτερόλεπτα.
Αυτή η περίοδος των 19 τροπικών ετών ή 6940 ημερών περίπου, ονομάστηκε κύκλος του Μέτωνα ή κύκλος της σελήνης. Ο κύκλος αυτός είναι πρακτικά χρήσιμος διότι, αν καταγράψομε τις ημερομηνίες των φάσεων της σελήνης επί 19 συνεχόμενα έτη, οι φάσεις θα επανέρχονται στις ίδιες ημερομηνίες και κατά την ίδια σειρά στα επόμενα 19 έτη κ.ο.κ.
Όμως ο κύκλος του Μέτωνα παρουσιάζει κάποιο σφάλμα. Η περίοδος των 235 συνοδικών μηνών (235Χ29,530588=6939,688180 ημερών) δεν είναι ακριβώς ίση με 19 τροπικά έτη που έχουν 19Χ365,242199 = 6939,601781 ημέρες, αλλά μεγαλύτερη κατά 0,086399 ημέρες ή 2 ώρες 4 λεπτά και 25 δευτερόλεπτα.
Το σφάλμα αυτό έχει συγκεντρωθεί από το 325 μ.Χ. και σήμερα είναι 5 περίπου ημέρες, ακριβέστερα κυμαίνεται από 4 μέχρι 6 ημέρες, λόγω και της κυμάνσεως της συνοδικής περιφοράς της σελήνης και του γεγονότος ότι εντός 19 ετών άλλοτε περιέχονται 4 και άλλοτε 5 δίσεκτα έτη.
Με βάση λοιπόν τον κύκλο του Μέτωνα σχηματίσθηκε (από τους Αλεξανδρινούς αστρονόμους) ο πίνακας των πανσελήνων του Πάσχα, δηλαδή των μετά την 21η Μαρτίου Ιουλιανού ημερολογίου πανσελήνων, που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούν οι ορθόδοξοι Χριστιανοί, άλλοι αυτούσιο (π.χ. Ρώσοι) και άλλοι (π.χ. εμείς οι ΄Ελληνες) σε σχέση και με το Νέο (Γρηγοριανό) ημερολόγιο.
Αυτό συνεχίστηκε μέχρι το 1582 που η Καθολική εκκλησία καθιέρωσε το νέο (Γρηγοριανό) ημερολόγιο (αυτό που έχομε σήμερα και εμείς στην Ελλάδα) για να διορθώσει τα συσσωρευμένο λάθος του παλαιού (Ιουλιανού) ημερολογίου (π.η.) (τότε υπήρχε 10 μέρες καθυστέρηση του π.η., δηλαδή η εαρινή ισημερία του 1582 αντί να γίνει στις 21/3 έγινε στις 11/3 π.η.). Ας σημειωθεί ότι το ημερολόγιο αυτό μπορεί να το καθιέρωσε ο τότε Πάπας Γρηγόριος ΙΓ’, αλλά ήταν πρόταση των αστρονόμων της εποχής Cristoforo Clavio και Luigi. Lilio, όπως και το Ιουλιανό ημερολόγιο ήταν πρόταση του Έλληνα αστρονόμου Σωσιγένη που καθιέρωσε ο Ιούλιος καίσαρας το 45 π.Χ.
Η διόρθωση αυτή έχει ως αποτέλεσμα η εαρινή ισημερία να συμβαίνει στις 21 Μαρτίου (ν.η.) και επομένως είναι πολύ κοντά στην αστρονομική, η οποία άλλοτε είναι στις 21 και άλλοτε στις 20 Μαρτίου Η ορθόδοξη εκκλησία, για διαφόρους λόγους που δεν έχουν σχέση με την επιστημονική αλήθεια, αλλά κυρίως με την παράδοση, δεν δέχτηκε την ρύθμιση αυτή και ορισμένοι ορθόδοξοι χριστιανοί (οι παλαιοημερολογίτες) συνεχίζουν κανονικά μέχρι σήμερα να χρησιμοποιούν το π.η..
Σήμερα το λάθος-καθυστέρηση είναι 13 ημέρες και σε κάθε 400 χρόνια θα αυξάνεται κατά 3 ημέρες. Ας σημειωθεί ότι, η ημερομηνία εορτασμού του Πάσχα είναι κυρίαρχη στο Χριστιανικό εορτολόγιο, αφού από την ημερομηνία του Πάσχα εξαρτάται ένα σύνολο εορτών που αρχίζουν 70 μέρες πριν (Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου) και λήγουν 56 μέρες μετά την ημερομηνία του Πάσχα, με την Κυριακή των Αγίων Πάντων.
Όμως η Ελληνική πολιτεία το 1923 και στην συνέχεια η εκκλησία της Ελλάδας το 1924, δέχθηκε το νέο ημερολόγιο (ν. η.) στις 10 Μαρτίου 1924, αλλά χωρίς μετακίνηση του Πασχάλιου και των κινητών εορτών που εξακολουθεί να τα συνδέει με παλαιό (Ιουλιανό) ημερολόγιο (π.η.). Το τελευταίο βέβαια έγινε παρά την επιστημονική άποψη των τότε αστρονόμων, μάλλον για να μην δημιουργηθεί σύγχυση και σάλος σε ορισμένα λαϊκά στρώματα, δεδομένου ότι ήδη είχε ξεσπάσει θόρυβος από την καθιέρωση του ν.η. το 1923.
Έτσι άρχισαν τα προβλήματα με τις διαφορετικές ημερομηνίες του Πάσχα των Ορθοδόξων και Καθολικών και στη χώρα μας. Αυτά οφείλονται στα δυο σφάλματα στα οποία στηρίζεται ο υπολογισμός της ημερομηνίας του ορθόδοξου Πάσχα:
α) Το Ημερολογιακό λάθος: Χρησιμοποιεί το παλαιό ημερολόγιο για τον προσδιορισμό της εαρινής ισημερίας και πασχαλινής πανσελήνου, με αποτέλεσμα να είναι πολύ μακριά από την πραγματική (αστρονομική) πασχαλινή πανσέληνο.
β) Το Σεληνιακό λάθος: Χρησιμοποιεί τον κύκλο του Μέτωνα για τον προσδιορισμό των πανσελήνων που έχει ήδη συγκεντρωμένο σφάλμα 4-5 ημερών, δηλαδή δίνει την Μετώνεια (ή Ιουλιανή) πανσέληνο 4-5 μέρες αργότερα από την πραγματική (αστρονομική) πανσέληνο.
Αποτέλεσμα του Ημερολογιακού σφάλματος είναι να έχομε τον εορτασμό του ορθοδόξου Πάσχα πολλές φορές μετά την δεύτερη εαρινή πανσέληνο, π.χ. φέτος, το 2013, ενώ αποτέλεσμα του δεύτερου σφάλματος είναι να έχομε τον εορτασμό του ορθοδόξου Πάσχα (Ο. Π.) πολλές φορές, όχι την πρώτη Κυριακή μετά την πασχαλινή πανσέληνο, αλλά την επομένη Κυριακή, όπως π.χ. το 2012. Με τον τρόπο αυτό παραβιάζεται πολύ συχνά ο κανόνας της Νίκαιας, που ορίζει ο εορτασμός να γίνεται την πρώτη Κυριακή μετά την εαρινή πανσέληνο. Βέβαια υπάρχουν και περιπτώσεις που έχουμε κοινό εορτασμό, ακόμη και με αυτά τα λάθη, αλλά τις περισσότερες φορές όχι (στον αιώνα μας υπάρχουν 31 έτη με κοινό Πάσχα).
Ας δούμε όμως συγκεκριμένα πως επιδρούν τα σφάλματα αυτά στο φετινό Πάσχα του 2013 για να καταλάβουμε τι ακριβώς συμβαίνει.
Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Ιουλιανού ημερολογίου (π. η.) και σεληνοδρομίου, τους οποίους έχουμε παρουσιάσει αναλυτικά σε προηγούμενα άρθρα μας, η φετινή Ιουλιανή πανσέληνος του Μαρτίου είναι στις 18 π.η.. Την πανσέληνο αυτή η ορθόδοξη εκκλησία δεν την θεωρεί Πασχαλινή, αφού είναι πριν τις 21 Μαρτίου π.η. (3 Απριλίου με το ν.η.), δηλαδή πριν την εαρινή Ισημερία κατά το π.η.. Έτσι περιμένει την αμέσως επόμενη πανσέληνο, που είναι 30 ημέρες μετά, δηλαδή στις 17 Απριλίου 2013 π.η. (Τρίτη), την οποία θεωρεί πασχαλινή, οπότε το Πάσχα είναι την Κυριακή 22 Απριλίου π.η. ή 5 Μαΐου ν.η..
Εδώ λοιπόν έχουμε ξεκάθαρη παραβίαση της αστρονομικής και επιστημονική γνώσης για την εαρινή ισημερία που δίνεται στις 21(ή 20) Μαρτίου ν.η. (8 Μαρτίου π.η.) με συνέπεια μια πρώτη παραβίαση της απόφασης της Α΄ Οικουμενικής συνόδου.
Εκτός όμως από το Ημερολογιακό λάθος έχουμε και το Σεληνιακό. Η Μετώνεια πανσέληνος της 18 Μαρτίου π.η., λόγω του λάθους του κύκλου του Μέτωνα που αναφέραμε παραπάνω, δίνεται 4 μέρες αργότερα από αυτή που έπρεπε να είναι, δηλαδή το σωστό θα ήταν να δίνεται στις 14 Μαρτίου π.η. ή 27 Μαρτίου ν.η.: πράγματι η φετινή αστρονομική (αλλά και Γρηγοριανή) πανσέληνος είναι στις 27 Μαρτίου ν.η.. Ανάλογα και η αμέσως επόμενη Μετώνεια πανσέληνος (πασχαλινή πια) έπρεπε να ήταν αντί στις 17 Απριλίου π.η, στις 13 Απριλίου π.η. (Παρασκευή), οπότε το Ορθόδοξο Πάσχα φέτος κανονικά έπρεπε να είναι στις 15 Απριλίου π.η. ή 28 Απριλίου ν.η. και όχι στις 5 Μαΐου!
Το Σεληνιακό λάθος, έχει γενικά σαν αποτέλεσμα μερικές φορές, ακόμη και όταν δεν υφίσταται το Ημερολογιακό λάθος, το Πάσχα να εορτάζεται την επόμενη Κυριακή από αυτήν που προτείνει η Α’ Οικουμενική σύνοδος.
Η εκκλησία των καθολικών φρόντισε να περιορίσει σε πολύ μεγάλο βαθμό τα λάθη αυτά, ώστε να εφαρμόσει όσο γίνεται πιστότερα την απόφαση της συνόδου της Νίκαιας.
Έτσι, με το χρησιμοποιεί το νέο ημερολόγιο για τον προσδιορισμό της εαρινής ισημερίας και με το να έχει διορθώσει το λάθος του κύκλου του Μέτωνα, υπολογίζει την πασχαλινή πανσέληνο (Γρηγοριανή) φέτος στις 27 Μαρτίου 2013 (Σάββατο) και βέβαια το Πάσχα την επόμενη Κυριακή 31 Μαρτίου.
Ας σημειωθεί ότι φέτος η αστρονομική πανσέληνος είναι στις 27 Μαρτίου (11:27) δηλαδή φέτος συμπίπτει «απόλυτα» με την Γρηγοριανή πασχαλινή πανσέληνο. Αυτό δεν συμβαίνει πάντα, αλλά υπάρχει μια μέρα το πολύ διαφορά. Ας σημειωθεί ότι απόλυτη ταύτιση της αστρονομικής με την ημερολογιακή πανσέληνο είναι πολύ δύσκολο να υπάρξει, κυρίως λόγω της μη σταθερής χρονικής διάρκειας της περιφοράς της σελήνης περί της Γη, αλλά και δεν χρειάζεται στις περισσότερες φορές. Έτσι π.χ. το 2012 η αστρονομική ήταν στις 6 Απριλίου και η Γρηγοριανή στις 7 Απριλίου (όπως και το 2014 στις 15 και 14 αντίστοιχα).
Με άλλα λόγια ο τρόπος που χρησιμοποιεί η Καθολική εκκλησία για τον υπολογισμό του Πάσχα είναι σύμφωνος σε μεγάλο βαθμό με τα αστρονομικά δεδομένα, αλλά και την απόφαση της Α’ Οικουμενικής συνόδου και ενώ η Ορθόδοξη εκκλησία παραβιάζει τον κανόνα της συνόδου αφού δεν χρησιμοποιεί τα επιστημονικά δεδομένα.
Αυτό το έχει επισημάνει τελευταία και ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, ο οποίος αν και δεν πρότεινε να γίνει αλλαγή στον υπολογισμό της ημερομηνίας του Ορθόδοξου Πάσχα, στην πολύ σχολαστική διδακτορική του διατριβή, με θέμα την ημερομηνία του Πάσχα από θεολογικής και εκκλησιαστικής πλευράς, αναφέρει σχετικά:
«αξιοσημείωτον τυγχάνει το γεγονός ότι η Α’ Οικ. Σύνοδος, θελήσασα να ορίση την ημέραν εορτασμού του Πάσχα, δεν ώρισε μήνας και ημέρας του Ιουλιανού Ημερολογίου, αλλ’ έθετο ως σταθεράν βάσιν του υπολογισμού την εαρινήν ισημερίαν, δηλ. ώρισε τα κατά τον εορτασμόν ουχί ημερομηνιακώς, αλλ’ αστρονομικώς, και τούτο διότι το κανονικώς ενδιαφέρον δεν είναι η ημερομηνία, αλλ’ η ισημερία».
Αυτήν την ξεκάθαρη αλήθεια ας την έχουν υπόψη τους όλοι, όσοι κατά καιρούς, άκριτα, ανιστόρητα και κόντρα στην επιστημονική αλήθεια μιλούν αόριστα για «παράδοση» ή «προσκόλληση» στον Πάπα ή στην Δύση κ.τ.λ.
Η τελική άποψή μου επί του θέματος της ημερομηνίας του Πάσχα, είναι να λαμβάνεται υπόψη η αστρονομική πανσέληνος για τον προσδιορισμό της πασχαλινής πανσελήνου.
Σήμερα, δόξα τω θεώ, μπορούν να την υπολογίζουν οι επιστήμονες με ακρίβεια λεπτού και για πολλά επόμενα χρόνια. Άποψη που έχουν προτείνει μέχρι τώρα πολλοί αστρονόμοι, αλλά δέχθηκε και το Δ΄ Πανορθόδοξο συνέδριο της Κωνσταντινούπολης το 1923, το οποίο ακόμη πρότεινε ένα πιο ακριβές ημερολόγιο από το Γρηγοριανό (το ημερολόγιο αυτό έχει μια μέρα λιγότερη κάθε 3600 χρόνια σε σχέση με το Γρηγοριανό).
Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι κάποτε θα γίνει κατανοητό από τους ορθόδοξους η ουσία του προβλήματος και βέβαια ότι θα τολμήσει η ορθόδοξη εκκλησιαστική ηγεσία να ρυθμίσει το θέμα αυτό και έτσι να συνεορτάζουν πάντα το Πάσχα, όπως γίνεται π.χ. τα Χριστούγεννα, τουλάχιστον όλοι οι Χριστιανοί που ακολουθούν το νέο ημερολόγιο…
Χρόνια Πολλά
