Ο Άγιος Ανδρέας στον Κάτω Τριπόδο στο Μυλοπόταμο
Άραγε θα μπορούσε να φανταστεί κανείς κάποιο Κρητικό χωριό που να μην έχει εκκλησία; Έ, μα τότε δεν θα ‘ταν χωριό αλλά κάποιο Μετόχι!
Το Μετόχι δεν ήταν ένα μικρό χωριό παρ’ όλο που είχε δύο τρία κτίσματα. Ανήκε συνήθως σε μια μόνο οικογένεια και είχε τον σκοπό της εποχικής μόνο κατοίκησης.
Το μετόχι από μόνο του, δεν είχε εκκλησία. Σε κάποιες βέβαια περιπτώσεις μερικά τέτοια Μετόχια, κοντινά μεταξύ τους, αποτέλεσαν αργότερα ένα χωριό, όπως τα Μετόχια κάμπου (τα Αγγελιανά) και τα Αναχούρδω Μέτοχα (η Ελεύθερνα) στο Μυλοπόταμο αλλά και τα Φραντζεσκιανά Μετόχια στο Δυτικό Ρέθυμνο. Έ, τότε, σ’ αυτούς τους νεοδημιουργημένους οικισμούς έκτισαν και τις εκκλησίες τους. Χωριό πάντως χωρίς εκκλησία, στο Ρέθυμνο τουλάχιστον, δεν υπήρξε!
Από τα μικρότερα ίσως χωριά της Κρήτης είναι ο οικισμός του Κάτω Τριπόδου στο Μυλοπόταμο, με μόλις τέσσερα κτίσματα όπου κατοικούσαν τέσσερις οικογένειες. Είχαν όμως και αυτοί, τη μικρή τους εκκλησία, τον Άγιο Ανδρέα.
Η καθημερινότητα-Οι τελετές
Η καθημερινότητα των Κρητών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις θρησκευτικές τελετές και τις συνήθειες της χριστιανικής λατρείας.
Ολόκληρη η κοινωνική τους ζωή είναι στηριγμένη στις αξίες της ορθόδοξης πίστης. Ο εφημέριος του χωριού είναι πρόσωπο που όλοι σέβονται και εκτιμούν.
Η εκκλησία του χωριού είναι πάντα χτισμένη σε περίοπτη θέση ίσως και στη καλύτερη τοποθεσία του οικισμού.
Είναι από τα πρώτα κτίσματα το οποίο φρόντισαν να χτίσουν, αμέσως μετά τα σπίτια τους, οι κτήτορες του χωριού.
Και βέβαια τότε η εκκλησία όταν πρωτοχτίστηκε ήταν μικρή που όμως αργότερα την ξανάκτισαν μεγαλύτερη για να καλύπτει τις λατρευτικές ανάγκες των κατοίκων του χωριού που ωστόσο είχε μεγαλώσει!
Αυτό σίγουρα δεν συνέβη στην περίπτωση του Κάτω Τριπόδου, αφού το χωριουδάκι ποτέ δεν μεγάλωσε και έτσι η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα παρέμεινε μικρή όπως ήταν όταν πρωτοχτίστηκε.
Οι τελετές της Ορθοδοξίας, όπως του εσπερινού, της Κυριακάτικης λειτουργίας, των Μεγάλων εορτών, αλλά και του Επιτάφιου ή του Ευαγγελισμού, είναι μέρος του ψυχισμού των Κρητών.
Και βέβαια στις πιο σημαντικές στιγμές της κοινωνικής τους ζωής, στη βάφτιση, στο γάμο και στο θάνατο, τον πρώτο λόγο πάντα τον έχει η θρησκευτική τελετή!
Ορθοδοξία και εθνική συνείδηση των Κρητών
Η ορθόδοξη πίστη των Κρητών αποτέλεσε το κύριο ειδοποιό τους χαρακτηριστικό, με βάση το οποίο οικοδομήθηκε η Εθνική τους συνείδηση και από τότε εμφανίζονται ως ενιαία οντότητα.
Πριν τη διάδοση του χριστιανισμού στην Κρήτη, το νησί ήταν χωρισμένο σε πόλεις – κράτη που πολύ συχνά βρίσκονταν σε σύγκρουση μεταξύ τους.
Η απόκτηση αυτή της Εθνικής τους συνείδησης ήταν και ο κύριος λόγος που μπόρεσαν οι Κρήτες και άντεξαν για αιώνες να παλεύουν για την Εθνική του υπόσταση παρά τις συνεχείς υποδουλώσεις στους κατά καιρούς κατακτητές τους.
Η πίστη τους στο Χριστό ήταν εκείνη που τους όπλισε με δύναμη να αντέξουν τα μαρτύρια, τις κακουχίες, τους εξευτελισμούς και όλα τα δεινά που έφερναν οι κατακτητές.
Ήταν η αναφορά τους για την διατήρηση της οντολογικής τους ταυτότητας!
Γιατί αν την έχαναν, θα καταντούσαν δούλοι και υποτελείς και σιγά-σιγά η Εθνική τους ταυτότητα θα εκμηδενίζονταν και σαν λαός θα αφανίζονταν.
Λαοί που αφανίστηκαν
Η ιστορία μας διδάσκει πως υπήρξαν σπουδαίοι λαοί που αφανίστηκαν σε παλιότερες περιόδους, μετά από συγκρούσεις με άλλους ισχυρότερους λαούς.
Ένας τέτοιος σημαντικός λαός που δεν υπάρχει πια ήταν οι Καρχηδόνιοι, που η χώρα τους βρισκόταν στη Μεσόγειο, στα δυτικά της Κρήτης στη θέση της σημερινής Λιβύης.
Οι συνεχείς συγκρούσεις με την πολύ ισχυρή τότε Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αφάνισαν τους πάλαι ποτέ κραταιούς Καρχηδόνιους.
Το ανάλογο συνέβη και με τους Αρχαίους Ιλλυριούς που ζούσαν στο χώρο της σημερινής Αλβανίας και του Μαυροβουνίου.
Ως λαός, ύστερα από την κατάκτησή τους από τους Ρωμαίους και αργότερα από τους Βυζαντινούς αφανίστηκαν και αφομοιώθηκαν από τους κατακτητές.
Αλλά και άλλοι λαοί είχαν παρόμοια τύχη όπως οι Ούνοι, οι Μήδοι, οι Θράκες, οι Φοίνικες και δεκάδες άλλοι.
Η ακλόνητη πίστη και ο διττός χαρακτήρας των αγώνων
Στην σχετικά πρόσφατη ιστορία της Κρήτης την περίοδο της Ενετοκρατίας, δεν αναφέρονται σημαντικές θρησκευτικές διώξεις, και αυτό οφείλεται είτε στην ανοχή των Ενετών λόγω της διπλωματικής τους στάσης έναντι των Κρητών είτε και στην ομοιότητα του θρησκευτικού τους δόγματος, του καθολικισμού, με την Ορθοδοξία.
Ωστόσο υπήρξαν μεγάλες προσπάθειες προσηλυτισμού στην καθολική εκκλησία με ιεραπόστολους απεσταλμένους από την Παπική εκκλησία.
Σε αντίθεση με την Ενετική εποχή, η περίοδος της Τουρκοκρατίας από τα μέσα του 17ου αιώνα και μετά και εξαιτίας της σκληρότητας των κατακτητών αλλά και της τεράστιας προσπάθειάς τους για εξισλαμισμό του Κρητικού πληθυσμού, η θρησκευτική συνείδηση των Κρητών φτάνει στο αποκορύφωμα.
Οι συνεχείς συγκρούσεις με τους κατακτητές είχαν διττό χαρακτήρα και Εθνικό και συνάμα θρησκευτικό.
Οι μεν Κρήτες ανέφεραν τους κατακτητές ως αντίχριστους οι δε Τούρκοι τους Κρήτες ως απίστους.
Δύο ήταν κυρίως οι λόγοι που έκαναν τους Κρήτες να μάχονται σαν λιοντάρια απέναντι στους Τούρκους.
Ο πρώτος ήταν η αγάπη τους για τον τόπο τους και τους δικούς τους ανθρώπους!
Ο δεύτερος ήταν η αγάπη τους για την πίστη τους, τον Χριστό τους και την Παναγιά τους! Αυτή τους η θρησκευτική προσήλωση, ήταν και το ισχυρότερο στοιχείο που τους διαφοροποιούσε απόλυτα από τους κατακτητές και έτσι κατάφεραν παρά τους δυόμιση αιώνες κατάκτησης, να διατηρήσουν την Εθνική τους ταυτότητα.
Η πνευματικότητα
Οι θρησκευτικές τελετές διαπνέονται από την πνευματικότητα που τους αρμόζει και μάλιστα στις περιοχές της ενδοχώρας, εντάσσονται στην καθημερινότητα των κατοίκων. Η μεγάλη όμως προσφορά της Ορθοδοξίας στη καθημερινότητα των πιστών είναι η δυνατότητα που τους παρέχει να επικοινωνούν με τα θεία μέσω της προσευχής είτε στις εκκλησίες είτε ιδιωτικά, στο χώρο τους.
Οι ιερωμένοι κρίνονται ως οι διαμεσολαβητές ανάμεσά τους και γι’ αυτό περιβάλλονται με σεβασμό από τους πιστούς.
Όσον αφορά την εκκλησία της Κρήτης μπορούμε να υπερηφανευόμαστε που τόσο κατά τους αγώνες κατά των Τούρκων όσο και κατά των Γερμανών κατακτητών είχε πολλούς μαχητές και Ήρωες!
Κατανοούμε λοιπόν ότι η ορθόδοξη πίστη και ο ψυχισμός του Κρητικού λαού πολύ συχνά παρουσιάζουν υψηλή ταύτιση, που ανάγεται στα πρωτοχριστιανικά χρόνια και συνεχίζεται ως και τη σημερινή μας εποχή.
Και εν τέλει οι Ρεθύμνιοι αλλά και όλοι οι Κρήτες θα πορεύονται με αυτή τη διττή υπόσταση της οντολογικής τους ύπαρξης.
Αφενός της αγάπης τους για τον τόπο τους και αφετέρου της αγάπης τους για τον Χριστό τους!
Υ.Γ. Με μεγάλη μας χαρά θα λαβαίναμε τα e-mail σας, για σχόλια, παρατηρήσεις, κριτική ή επιβράβευση.
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι γεωλόγος
ouranosgeo@gmail.com
