Η γνώση των γεγονότων του παρελθόντος, γράφει ο Πολύβιος, μας προετοιμάζει για το μέλλον. Δυστυχώς όμως, όπως έλεγε και ο Hegel, η πείρα δείχνει ότι λαοί και κυβερνήσεις δεν διδάσκονται ποτέ και τίποτα από την ιστορία τους. Όσο για τους Έλληνες, ο Δημήτρης Βερναρδάκης παρατηρεί το 1874: «Οι ημέτεροι πολιτικοί όχι μόνον αγνοούσι και απεχθάνονται την ιστορίαν αλλά τρέφουσι προς αυτήν βαθυτάτην περιφρόνησιν».
Για δύο αιώνες καλλιεργείται στην Κοινή Γνώμη η αντίληψη ότι η εξάρτηση είναι δεδομένη, ότι αποκλείεται η άσκηση αδέσμευτης εξωτερικής πολιτικής, ότι η Ελλάδα χρειάζεται προστάτες. Ο Χαρίλαος Τρικούπης έλεγε το 1883: «Η Ελλάδα είναι μικρή χώρα και δεν θα μπορέσει να αξιώσει ποτέ την άσκηση ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής». Και ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος προτιμούσε υποτέλεια σε όλες τις Μεγάλες Δυνάμεις, και όχι αποκλειστικά σε μια. Ήθελε, όπως έλεγε, πολιτική «ίσης ευγνωμοσύνης προς τας Τρεις Ευεργέτιδες Δυνάμεις». Η ίδια πρακτική συνεχίζεται μέχρι τις ημέρες μας και μεμονωμένες περιπτώσεις αντίθετης στάσης από πολιτικούς πνίγονται.
Ο αγώνας για να αποτραπεί μια υποχείρια ενσωμάτωση του Ελληνισμού στη Δύση πρέπει να διεξαχθεί στο πολιτιστικό μέτωπο. Το πολιτιστικό μας κοίτασμα, προαιώνιο και άπεφθο, δύναται δια μέσου της παιδείας να αναζωογονήσει τις δέσμιες και υπολανθάνουσες αξίες του Ελληνισμού. Είναι η μοναδική σερμαγιά που απόμεινε στο εθνικό θησαυροφυλάκιο. Η εξουσία στον 19ον και 20ον αιώνα υπήρξε σχεδόν πάντοτε ανηλεής εχθρός της παιδείας, γιατί με την αμάθεια των πολιτών στερέωνε την κυριαρχία της, γνωρίζοντας ότι η παιδεία ταυτίζεται με την αρετή και την ελευθερία. Μόνο πεπαιδευμένοι και ελευθερόφρονες πολίτες, σκεπτόμενα, υπεύθυνα και δημιουργικά άτομα, φωτισμένοι πατριώτες, που έχουν συνείδηση των ζωογόνων Ελληνικών αξιών και ιδιαιτεροτήτων είναι ικανοί να υπερασπισθούν την εθνική ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία, να αγωνισθούν για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και να αντισταθούν στη νοσηρή οικονομική υποτέλεια σε Ξένες Δυνάμεις και Ξένα Κέντρα Εξουσίας. Μόνο τότε θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για δημοκρατικό κράτος δικαίου με αδιάφθορη Διοίκηση, ελεγχόμενη εξουσία, αυτονομία, οικονομικό εκσυγχρονισμό, κοινωνική ειρήνη, ευημερία και ανθρωπιστική πρόοδο. Μακριά από τον «πολιτισμό» της Δύσης που θεοποιεί την ανθρωποβόρα «ανάπτυξη» και τον αποχαυνωτικό υπερκαταναλωτισμό, που δοξολογεί τον ανάλγητο ανταγωνισμό και την αγελοποίηση των πολιτών.
Χωρίς πολυμερή παιδεία, χωρίς πολιτιστική αυτογνωσία, αποκλείεται πολιτική και κοινωνική ολοκλήρωση. Θα διαιωνίζονται, αλλάζοντας μεθόδους και προσωπεία, η διαφθορά της εξουσίας, η κοινωνική αδικία, η υποκρισία, ο ατομικισμός, η καθυστέρηση και η απώθηση του έθνους στο περιθώριο, μπαίνοντας σε μια αέναη δίνη ενός φαύλου κύκλου. Γιατί η εξάρτηση διαφθείρει την εξουσία, η εξουσία εξαχρειώνει το κράτος, το κράτος με τη σειρά του εκχυδαΐζει τον πολίτη και κάθε προσπάθεια για εξυγίανση και ανόρθωση είναι μάταιη.
Κάνοντας μια σύντομη ανασκόπηση της πολιτισμικής πορείας της ανθρωπότητας δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε τον πρωταγωνιστικό και καθοριστικό ρόλο που έπαιξε η Ελλάδα στη διαμόρφωση του καλούμενου Δυτικού πολιτισμού. Η φιλοσοφία, οι επιστήμες και οι τέχνες γεννήθηκαν, αναπτύχθηκαν και αποκορυφώθηκαν στον ευρύτερο Ελληνικό χώρο, όπου η ανθρώπινη σκέψη εκφράστηκε σε πλάτος και βάθος, καλύπτοντας ολόκληρο το φάσμα του επιστητού και θεμελιώνοντας τις βασικές αρχές του. Οι μεγάλοι πολιτισμοί της Ανατολής, των Σουμερίων, Βαβυλωνίων, Ασσυρίων, Αιγυπτίων, Φοινίκων, Ινδιών, Κίνας και άλλων δεν κατόρθωσαν, παρά τις σημαντικές προσφορές τους, όπως στην Αστρονομία και τα Μαθηματικά, να αναπτύξουν ένα ενιαίο γνωσιολογικό και κοινωνικό σύστημα φιλοσοφίας, επιστήμης, πολιτικής και τέχνης που να πηγάζει από τον άνθρωπο και να επιστρέφει σ’ αυτόν. Δηλαδή δεν ήταν ανθρωποκεντρικοί, αλλά θεοκρατικοί. Η θεοποίηση του Άρχοντα -Αυτοκράτορα, Βασιλιά, Φαραώ κλπ.- καθιέρωνε τους νόμους μιας απόλυτης, διαιωνιζόμενης και ακλόνητης εξουσίας. Τα ασφυκτικά δεσμά αυτής της εξουσίας έπνιγε το ανθρώπινο πνεύμα σ’ ένα αιώνιο σκοτάδι άγνοιας και υπακοής. Οι άρχοντες έχτιζαν τα πολυτελή τους ανάκτορα και τάφους και η όποια γνώση ήταν απόκρυφη και το απόλυτο προνόμιο των ελαχίστων.
Η πραγματική γνώση της ιστορίας θα επιτρέψει στον σύγχρονο Έλληνα να μη στέκεται εμβρόντητος μπροστά στα γεγονότα, να μη τα θεωρεί πρωτόγνωρα και να μη τα αποδίδει σε απροσδιόριστες αιτίες. Και κυρίως να επεμβαίνει στα γεγονότα και να καθορίζει ο ίδιος τη μοίρα του.
* Ο Φώτης Κωνσταντινίδης είναι σεναριογράφος-σκηνοθέτης
