Η ιστορία της ύδρευσης και αποχέτευσης στην Κρήτη και η συμβολή τους στην υγεία

Του ΑΝΔΡΕΑ Ν. ΑΓΓΕΛΑΚΗ*

Το νερό αποτελεί πηγή ζωής και όπως όλοι οι οργανισμοί, έτσι και ο άνθρωπος, δεν μπορεί να επιζήσει χωρίς νερό. Γι’ αυτό, οι πρώτες οργανωμένες κοινωνίες στην Κρήτη εγκαταστάθηκαν σε περιοχές, όπου είχε διασφαλισθεί η ύδρευση, η υγιεινή διαβίωση και η ασφάλεια τους. Πρωταρχικό μέλημα του ανθρώπου ήταν η εξασφάλιση καθαρού πόσιμου, σε ικανή ποσότητα, για όλες τις ανάγκες του.

Η ύδρευση και αποχέτευση στην Κρήτη έχει μια μακραίωνη ιστορία που αρχίζει την προϊστορική περίοδο. Τα πρώτα δίκτυα Ύδρευσης και Αποχέτευσης μελετήθηκαν, σχεδιαστήκαν, κατασκευάστηκαν και λειτούργησαν την Νέοανακτορική περίοδο, το 1750 π.Χ. περίπου (Εικ. 1). Δηλαδή, τεχνολογίες νερού, τις οποίες τις απολάμβαναν οι Μινωίτες πριν από τέσσερις χιλιάδες χρόνια περίπου, πολλές αναπτυσσόμενες χώρες δεν τις γνώρισαν ακόμη. Όμως υστερούσαν, όπως και οι μετέπειτα αρχαίοι Κρητικοί, στη διασφάλιση νερού υψηλής ποιότητας.

Στην Ελλάδα και φυσικά και στην Κρήτη, το προσδόκιμο ζωής το 1920-24 ήταν 45 έτη, εξαιτίας κυρίως της χαμηλής ποιότητας του διαθέσιμου νερού ύδρευσης. Όμως στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες του κόσμου η ποιότητα του πόσιμου νερού βελτιώθηκε σημαντικά μετά τον 1^ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η αρχή έγινε στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, όπου ο αριθμός των θανάτων από τύφο σε ολόκληρη την πόλη, μειώθηκε δραστικά μετά την εφαρμογή στην μονάδα επεξεργασίας πόσιμου νερού συστήματος φιλτραρίσματος το 1912 και χλωρίωσης το 1913 (Angelakis et al., 2021). Έτσι, η ανάπτυξη της τεχνολογίας επεξεργασίας και απολύμανσης του πόσιμου νερού σε πολλές χώρες του αναπτυγμένου κόσμου και φυσικά στην Ελλάδα, συνέβαλε σημαντικά στο διπλασιασμό του προσδόκιμο ζωής τα τελευταία 100 χρόνια. Δυστυχώς όμως η πανδημία έφερε τα τελευταία χρόνια πολύ μικρή μείωση του προσδόκιμου ζωής σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όπως, διατύπωσε ο διάσημος Ιατρός Lewis Thomas, το τέλος του περασμένου αιώνα: «Το να μπορείς να πίνεις υψηλής ποιότητας νερό είναι στενά συνδεδεμένο με την ανθρώπινη υγεία». Και συνέχισε: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η υγεία μας έχει βελτιωθεί εντυπωσιακά από τις αρχές του 20^ου αιώνα. Φαίνεται σίγουρο ότι αυτό δεν συνέβη λόγω βελτιώσεων στην ιατρική επιστήμη ή ακόμα και στην αύξηση των γιατρών, αλλά πολλά εύσημα πρέπει να αποδοθούν στους υδραυλικούς και υγιεινολόγους μηχανικούς του ανεπτυγμένου κόσμου» (ομιλία του Thomas, 1984). Ως εκ τούτου, πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι το νερό είναι ζωή, αλλά η ποιότητα του νερού είναι υγεία (Εικ. 2). Οι προσπάθειες που έχουν γίνει, στη σύγχρονη τεχνολογία και μηχανική του νερού, πρέπει να συνεχιστούν αδιάλειπτα για περαιτέρω βελτίωση της ποιότητας του πόσιμου νερού στις αναπτυσσόμενες χώρες σε όλον τον κόσμο (Reiter, 2012).

Στη χώρα μας η ύδρευση και η αποχέτευση διενεργείται σήμερα από τις Δημοτικές Επιχειρήσεις Ύδρευσης-αποχέτευσης (τις ΔΕΥΑ), που είναι Δημοτικές Επιχειρήσεις κοινωφελούς χαρακτήρα, ανάλογες με Ευρωπαϊκούς φορείς. Το θεσμικό πλαίσιο των ΔΕΥΑ βασίζεται στον Ν. 1069/80 «Περί Κινήτρων για την ίδρυση Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης Αποχέτευσης» και συνήθως καλύπτουν πόλεις με πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων, εκτός Αττικής και Θεσσαλονίκης, όπου δραστηριοποιούνται η ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ, αντίστοιχα. Αυτός ο Νόμος συμπληρώνεται από άλλους Νόμους, ΠΔ και Υπουργικές αποφάσεις που στοχεύουν: (α) Στην οργάνωση και λειτουργία των ΔΕΥΑ, (β) στην ενίσχυση της αντίληψης του κοινωνικού και μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα τους, (γ) στη χρηματοδότηση των έργων τους και (δ) στον έλεγχο των δραστηριοτήτων τους.

Στην Κρήτη έχουν ιδρυθεί 12 ΔΕΥΑ, που λειτουργούν ως ΔΠΙΔ και αποτελούν τους κύριους και νόμιμους διαχειριστές των υδατικών πόρων, κυρίως του πόσιμου νερού και υγρών αποβλήτων του 82,60 % του πληθυσμού του νησιού. Τα κύρια αντικείμενα των ΔΕΥΑ είναι η ύδρευση, η αποχέτευση, η άρδευση, η επεξεργασία και η διάθεση των εκροών των υγρών αστικών αποβλήτων και γενικά η διαχείριση των υδατικών πόρων στην περιοχή τους. Δυστυχώς το μέγεθος κάποιων ΔΕΥΑ υπολείπεται του απαιτούμενου για να ανταποκριθούν στην εύρυθμο λειτουργία και αποστολή τους.

Τέλος, η ύδρευση αποτελεί διανεμητική δραστηριότητα, που επηρεάζεται από τις συνθήκες του περιβάλλοντος, ενώ οι υπόλοιπες σχετικές δραστηριότητες έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Συνεχίζεται

Βιβλιογραφία

1. Angelakis, A. N., Vuorinen, H. S., Nikolaidis, C., Juuti, P. S., Katko, T. S., Rajala, R. P., Zhang, J., and Samonis, G. (2021). Quality of water supply and life expectancy: Parallel courses in time. Water 13, 752, https://doi.org/10.3390/w13060752.
2. Reiter, P. (2012). Imperatives for urban water professionals on the pathway to 2050: Adapting to rapidly changing conditions on a Crowder planet. Intern. Water Assoc., Water Her. Learn Your Peers 4: 6–8.
3. Thomas, L. (1984). Scientific Frontiers and National Frontiers: A Look Ahead. Foreign Affairs 62: 966–994.

* Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης, είναι επίτιμο και διακεκριμένο μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Νερού