«Η κοινωνία πρέπει να σπάσει και να αποβάλλει το ταμπού της ψυχικής νόσου»

Την επιτακτική ανάγκη να σπάσουν τα ταμπού για την ψυχική ασθένεια και οι ψυχικά πάσχοντες να ενσωματωθούν στο κοινωνικό σύνολο και να αποτελέσουν ένα κομμάτι ενεργητικό και δημιουργικό της κοινωνίας, επεσήμανε ο ψυχίατρος και διευθυντής του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Αντώνης Λιοδάκης, με αφορμή τη συμπλήρωση δέκα ετών από τη λειτουργία του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Ρεθύμνου.

Ο κ. Λιοδάκης τόνισε πως ακόμα και σήμερα τα πράγματα είναι δύσκολα για τους ψυχικά ασθενείς, εξαιτίας των φοβικών τάσεων και αντανακλαστικών που επικρατούν στην κοινωνία. Όμως, όπως είπε, η επιστήμη έχει προχωρήσει και ήδη το Κέντρο Ψυχικής Υγείας στη διάρκεια της δεκαετούς του λειτουργίας έχει καταφέρει να αποτελέσει ένα καταφύγιο με επιστήμονες καταρτισμένους, οι οποίοι εκτός από τη θεραπεία και αντιμετώπιση τέτοιων ψυχικών διαταραχών, κατά κύριο λόγο έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες και δράσεις που συμβάλλουν στην κοινωνικοποίηση των ψυχικά πασχόντων και στην αποβολή των ενοχών και των ταμπού που μέχρι σήμερα επικρατούν γύρω από την ψυχική ασθένεια. Για τον λόγο αυτό κάλεσε τις οικογένειες που έχουν ανθρώπους που αντιμετωπίζουν ψυχικές ασθένειες να μην μένουν στο σπίτι, να σπάσουν τους φραγμούς του εσωτερικού εγκλεισμού και να απευθυνθούν στο κέντρο να δεχτούν τις υπηρεσίες τις επιστημονικές, αλλά και να συμμετέχουν σε δράσεις και δραστηριότητες που βοηθούν τους ψυχικά πάσχοντες, όχι να ενσωματωθούν στην κοινωνία, αλλά και να βελτιώσουν την υγεία τους.

Χαρακτηριστικά ο διευθυντής του Κέντρου Ψυχικής Υγείας ανέφερε: «Δεν μπορούμε να πούμε ότι και σήμερα τα πράγματα είναι ιδανικά. Ακόμα οι άνθρωποι έχουν «φοβικά αντανακλαστικά» με τις ψυχικές ασθένειες. Ειδικά τα τελευταία χρόνια όπου έχουμε μια κοινωνία κουρασμένη, φοβισμένη, απογοητευμένη, επιτείνονται οι δυσκολίες στον τομέα της ψυχικής υγείας. Απευθύνεται ωστόσο όλο και περισσότερος κόσμος σε εμάς. Διαπιστώνουμε ότι αρχίζουν μεν να γίνονται βήματα, αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό που θα έπρεπε. Πλέον με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα έρχονται άνθρωποι στο Κ.Ψ.Υ, συνειδητοποιούν οι οικογένειες ότι τα κέντρα ψυχικής υγείας μπορούν να προσφέρουν. Οι άνθρωποι αρχίζουν να αγκαλιάζουν και πρωτοβουλίες όπως τον ΚοιΣΠΕ, τον κοινωνικό συνεταιρισμό, αλλά το έργο μας είναι πάρα πολύ σύνθετο και πολύπλοκο σε αυτό τον τομέα. Πρέπει να κάνουμε προγράμματα αγωγής κοινότητας, πρέπει να κάνουμε προγράμματα πρόληψης. Προγράμματα που κάνουμε ήδη, αλλά πρέπει να τα ενισχύσουμε. Θέλουμε να διαμορφώσουμε στις τοπικές κοινωνίες συνέργειες τέτοιες, όπως διεπιστημονικές παρεμβάσεις, δηλαδή ο ένας τομέας επιστημών να βοηθήσει τον άλλον, με τον ίδιο βαθμό και στην κοινωνία, ώστε με αυτόν τον τρόπο να σπάσουμε τα αντανακλαστικά των ανθρώπων που αποτελούν στερεότυπα αρνητικά ακόμα και σήμερα» και απευθυνόμενος στις οικογένειες που έχουν ανάμεσα τους ανθρώπους με ψυχικά προβλήματα τους κάλεσε να απευθυνθούν στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας λέγοντας χαρακτηριστικά:

«Τους καλούμε να σπάσουν αυτόν τον ψυχολογικό και φυσικό εγκλεισμό. Να τολμήσουν και να απευθυνθούν σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Να πάρουν πρωτοβουλίες, να δημιουργήσουν κινήματα υγείας διότι αυτά είναι που κάνουν τη διαφορά, να αγκαλιάσουν τον κοινωνικό συνεταιρισμό που κάνει τα πρώτα του βήματα στο Ρέθυμνο, να αγκαλιάσουν τον σύλλογο οικογενειών και φίλων για την ψυχική υγεία και επίσης τα μέλη που έχουν ψυχιατρικές δυσκολίες να συναντήσουν την κοινωνική λέσχη που έχουμε στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας και να εκφράσουν τα όποια συναισθήματα και τις όποιες δυσκολίες έχουν».

Η Νέλλη Βαλεργάκη, ψυχίατρος – συντονίστρια /διευθύντρια Ψυχιατρικής Κλινικής Γ.Ν Ρεθύμνου μίλησε για τη συνεργασία της ψυχιατρικής κλινικής του νοσοκομείου Ρεθύμνου με το Κέντρο Ψυχικής Υγείας τονίζοντας πως οι δυο δημόσιες δομές λειτουργούν συμπληρωματικά.

Χαρακτηριστικά ανέφερε: «Το κυριότερο στην ψυχική αρρώστια είναι ακριβώς επειδή υπάρχει αυτός ο φόβος στον άνθρωπο που πάσχει, του κινητοποιεί βία από πλευράς του ότι αυτό από πλευράς θεραπευτών μπορεί να προκαλέσει βία. Αυτό το πράγμα στην ψυχιατρική κλινική του νοσοκομείου το έχουμε καταργήσει και έχει πολύ καλά αποτελέσματα δηλαδή μη βία, αποδοχή και ασφάλεια. Παράλληλα το Κ.Ψ.Υ είναι μια πάρα πολύ σημαντική δομή, εμείς δουλεύουμε στην ψυχιατρική κλινική, είμαστε πιο ιατροκεντρικοί, δηλαδή η περίθαλψη εκεί έχει ακριβώς τον χαρακτήρα τον ιατρικό, με ό,τι συνεπάγεται, νοσηλείες, παρακολουθήσεις, επείγοντα. Όμως η δουλειά που κάνει το Κέντρο Ψυχικής Υγείας είναι συμπληρωματική όλων αυτών. Το Κ.Ψ.Υ δουλεύει πάρα πού με την κοινότητα, με το στίγμα, την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, γιατί εκτός από ιατρικό το θέμα της ψυχικής υγείας είναι και κοινωνικό και μάλιστα θέμα ταμπού και είναι πολύ σημαντικό να σπάει, ώστε να υπάρχει η προσέλευση στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Επομένως θεωρούμε την παρουσία μας σαν ψυχιατρική κλινική αναπόσπαστη και πολύ συμπληρωματική με το Κ.Ψ.Υ και έχουμε την ευτυχία και την ευχαρίστηση να έχουμε μια πολύ καλή συνεργασία όλα αυτά τα χρόνια. Εξάλλου δημιουργηθήκαμε μαζί, ξεκινήσαμε μαζί πριν 10 χρόνια και αναπτυσσόμαστε και κάθε μέρα περισσότερο με πιο καλή οργάνωση, πιο καλές δομές, κινητές μονάδες, καινούριο προσωπικό. Το μεγάλο στοίχημα για εμάς πλέον είναι να αναπτυχθούν οι δομές για τους εφήβους και τα παιδιά. Είμαστε συγκεντρωμένοι σε αυτό, έχοντας κατοχυρώσει καλή καθημερινότητα και εμπειρία στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας και στην κλινική. Τώρα πια πιστεύουμε ότι θα βοηθήσουμε να αναπτυχθούν και αυτές οι δομές και μετά θα παραδώσουμε στο Ρέθυμνο φεύγοντας εμείς οι μεγαλύτεροι με πλήρη κάλυψη για όλες τις ηλικίες και όλες τις κοινωνικές ομάδες, ώστε να υπάρχει μια πολύ καλή ψυχιατρική περίθαλψη στο Ρέθυμνο. Δεν νοείται η μια δουλειά χωρίς την άλλη. Ο σκοπός είναι ίδιος, η φιλοσοφία είναι ίδια και αυτό που μένει είναι οι πρακτικές. Η συνεργασία θα υπάρχει και είναι κατοχυρωμένη. Δεν φοβόμαστε ότι θα χαλάσει. Το μόνο που πρέπει να γίνει είναι η κάλυψη της ψυχιατρικής περίθαλψης στα παιδιά και τους εφήβους» και πρόσθεσε ότι η ψυχική αρρώστια διεθνώς έχει συγκεκριμένα ποσοστά.

«Είτε σε μια χώρα του τρίτου κόσμου, είτε σε μια εξελιγμένη, τα ποσοστά των σοβαρών ψυχιατρικών ασθενειών είναι ίδια και σε όλες τις εποχές. Αυτά που ίσως τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί είναι οι καταθλίψεις, κυρίως αυτές που συνδέονται με γεγονότα ζωής. Δουλεύουμε ήδη 10 χρόνια οπότε τα περιστατικά τα γνωρίζουμε περίπου, γιατί επαρκούμε εμείς και το Κέντρο Ψυχικής Υγείας στο να ξέρουμε τις ασθενείς, τα νέα περιστατικά πια είναι ελεγχόμενα και τώρα πια έχουμε μόνο τους καινούριους που νοσούν. Η σχιζοφρένεια είναι 1,-1.5% και η μανιοκατάθλιψη είναι 3-5%. Οι αυτοκτονίες ήταν η μεγάλη πληγή του Ρεθύμνου. Τώρα πια έχουν μειωθεί. Με την ύπαρξη κέντρων ψυχικής υγείας έχουμε χαμηλότερα ποσοστά την Κρήτη. Έχουν μειωθεί δραματικά ενώ έχουν αυξηθεί πανελληνίως».

Το Κέντρο Ψυχικής Υγείας θεσμοθετήθηκε πριν είκοσι χρόνια. Αν και βρέθηκαν κονδύλια, αγοράστηκε το κτίριο, εν τούτοις αυτό καταστράφηκε, αφού έμεινε αναξιοποίητο στον χρόνο. Το κέντρο λειτούργησε πριν δέκα χρόνια, το 2008 σε ενοικιαζόμενο χώρο με μόλις εννέα θέσεις προσωπικό. Παρά τις δυσκολίες και το λιγοστό προσωπικό το Κέντρο Ψυχικής Υγείας Ρεθύμνου κατάφερε σήμερα να θεωρείται ένα κέντρο πρότυπο, όντας η μοναδική δημόσια δομή για τους ψυχικά πάσχοντες. Εκτός από τις θεραπείες και τις ψυχιατρικές και ψυχολογικές υπηρεσίες ανέλαβε πρωτοβουλίες και δράσεις συνδράμοντας ουσιαστικά στην κοινωνικοποίηση των ψυχικά πασχόντων με την κινητή μονάδα ψυχικής υγείας, τον σύλλογο οικογενειών και φίλων ψυχικά πασχόντων, το δίκτυο εθελοντών για τους ψυχικά πάσχοντες αλλά και τον κοινωνικό συνεταιρισμό. Πλέον ο στόχος είναι η λειτουργία του Ιατροπαιδαγωγικού Κέντρου για το οποίο έχουν ήδη προκηρυχτεί θέσεις προσωπικού και ο στόχος είναι σύντομα να ξεκινήσει τη λειτουργία του.

Μιλώντας για τη δεκαετία λειτουργία του Κέντρου Ψυχικής Υγείας ο Αντώνης Λιοδάκης ανέφερε:

«Πέρα από τις θεραπείες και τις ψυχιατρικές, ψυχολογικές εκτιμήσεις, τις κοινωνικές τις οποίες εφαρμόζουμε, οι προτεραιότητες οι οποίες αναπτύχθηκαν ήταν οι εξής: με τη συμβολή του Κ.Ψ.Υ. αρχικά να τροποποιήσουμε τον οργανισμό και να αυξήσουμε τις θέσεις. Καταφέραμε πρόσφατα και πετύχαμε άλλες 10 θέσεις στο Κ.Ψ.Υ. οι οποίες σιγά-σιγά και σταδιακά θα προκηρυχθούν και θα αυξηθούν οι εργαζόμενοι και το προσωπικό του Κ.Ψ.Υ. Ήταν πάρα πολύ κρίσιμο και αναγκαίο να γίνει κάτι τέτοιο. Από την πρώτη στιγμή δεχτήκαμε απίστευτά αιτήματα ότι δεν υπήρχε στο Ρέθυμνο καμιά δημόσια και δωρεάν υπηρεσία για παιδιά και εφήβους, παιδοψυχιατρική υπηρεσία. Πρόσφατα καταφέραμε και θεσμοθετήθηκε κέντρο κοινότητας για παιδιά και εφήβους στο Ρέθυμνο το οποίο αυτές τις μέρες θα πάει στο ΦΕΚ. Πήρε επίσης 13 θέσεις από τον πρώην οργανισμό του ψυχιατρείου ο οποίος έκλεισε. Θέσεις παιδοψυχίατρων, παιδοψυχολόγων, λογοπαιδικών, κοινωνικών λειτουργών. Κεντρικό σημείο είναι η δημιουργία και η λειτουργία του κέντρου κοινότητας για παιδιά και εφήβους. Ένα ακόμα σημείο είναι η ανάπτυξη της κινητής μονάδας ψυχικής υγείας. Και αυτή θεσμοθετήθηκε. Λειτουργεί σαν μια υπηρεσία του Κ.Ψ.Υ. συνεργαζόμαστε με τα 4 Κέντρα υγείας του νομού τα οποία είναι το Πέραμα, Σπήλι, Ανώγεια και Αγ. Φωτεινή. Κάνουμε και επισκέψεις κατοίκων στα πλαίσια της κινητής μονάδας. Είναι σημαντικό γιατί κάποιοι άνθρωποι δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στη πόλη του Ρεθύμνου και στο Κέντρο, εμείς πηγαίνουμε δίπλα τους και κοντά τους. υπάρχουν πρόσωπα αναφοράς στα κέντρα υγείας της εκάστοτε περιοχής, όπου βλέπουν περιστατικά πρώτα εκεί και στη συνέχεια κάποια περιστατικά κατ ‘οίκον. Μια άλλη πρωτοβουλία την οποία αναπτύξαμε από την πρώτη στιγμή ήταν το δίκτυο εθελοντών και οι ομάδες του. Το δίκτυο εθελοντών που προτάσσει την αλληλεγγύη. Ακόμα και να ήμασταν πολλοί εργαζόμενοι, πάλι θα δίναμε σημασία και έμφαση στο δίκτυο εθελοντών γιατί συνδέει αφενός το κέντρο ψυχικής υγείας με την κοινωνία, όπως επίσης και με το Πανεπιστήμιο γιατί πολλοί από αυτούς που συμμετέχουν στο δίκτυο εθελοντών είναι φοιτητές. Έχουν αναπτύξει 7 ομάδες εθελοντών, Είναι μια δραστηριότητα που δίνει δυναμισμό στη λειτουργία του Κ.Ψ.Υ. Το άλλο κομμάτι που δώσαμε από την αρχή πολύ μεγάλη σημασία, τη βοήθεια στο σύλλογο οικογενειών και φίλων για την ψυχική υγεία που δημιουργήθηκε στο Ρέθυμνο. Συμβάλλαμε επίσης και στη δημιουργία και λειτουργία του ΚοιΣΠΕ Είναι μια μονάδα ψυχικής υγείας , ένα νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, το οποίο διοικείται από επταμελές διοικητικό συμβούλιο. Παράλληλα, δίνουμε μεγάλη σημασία στη τέχνη και τον πολιτισμό και πως η τέχνη και ο πολιτισμός είναι στην υπηρεσία της ψυχικής υγείας. Κάνουμε παρουσιάσεις βιβλίων, εκθέσεις ζωγραφικής, μικρές συναυλίες, μουσικές βραδιές, κινηματογραφικές βραδιές».

Σύμφωνα με τον διευθυντή του Κέντρου Ψυχικής Υγείας οι προοπτικές για την περαιτέρω εξέλιξη του κέντρου είναι μεγάλες και αφορούν στην επέκταση των παρεχόμενων υπηρεσιών, τόσο με τη λειτουργία του κέντρου κοινότητας παιδιών και εφήβων, που αποτελεί προτεραιότητα για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες της τοπικής κοινωνίας, όσο και η λειτουργία ενός κέντρου ημέρας.

«Το στοίχημα για τα επόμενα χρόνια είναι να επεκτείνουμε τις υπηρεσίες του Κ.Ψ.Υ. στο Ρέθυμνο. Να λειτουργήσει επιτέλους το κέντρο κοινότητας για παιδιά και εφήβους, να ανοίξουμε ακόμα δυο ξενώνες ή διαμερίσματα για τους συμπολίτες μας που έχουν χρόνιο ζήτημα ψυχικής υγείας και δυσκολεύονται οι οικογένειες να τους στηρίξουν πλέον και να δημιουργήσουμε ένα κέντρο ημέρας, μια νέα δομή για το Ρέθυμνο που θα δίνει δημιουργικότητα αλλά και καθημερινή θεραπευτική δύναμη στους ανθρώπους με ψυχιατρικές δυσκολίες. Αν καταφέρουμε στο επόμενο χρονικό διάστημα να λειτουργήσουν αυτές τις τρεις νέες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, νομίζω ότι θα έχουμε κάνει ένα πολύ μεγάλο βήμα για την ψυχική υγεία στο Ρέθυμνο. Επίσης, μέσα από το κέντρο κοινότητας για παιδιά και εφήβους να συνδεθούμε με την εκπαιδευτική κοινότητα και να βοηθήσουμε τους εκπαιδευτικούς και τα σχολειά σε αυτά τα ζητήματα διαχείρισης συμπεριφοράς στο σχολείο. Διότι το σχολείο έχει μεγάλα ζητήματα και πρέπει αν συμβάλουμε όλοι στο να τα ξεπεράσει».

Ο επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας πανεπιστημίου Κρήτης Μανόλης Τζανάκης μίλησε για την κοινοτική ψυχική υγεία και τις κοινωνικές επιστήμες επισημαίνοντας ουσιαστικό τον καθοριστικό ρόλο της δημόσιας δομής ψυχικής υγείας για την τοπική κοινωνία αλλά και τις προσπάθειες που έγιναν για να μπορεί σήμερα να είναι ένα κέντρο με πολλές προοπτικές παρέχοντας ουσιαστικές υπηρεσίες στους ψυχικά πάσχοντες.

Ο ίδιος ανέφερε πως πρόκειται για μια κοινοτική δομή, ανοιχτή και προσβάσιμη για όλους αποτελώντας ένα καταφύγιο για τους ψυχικά πάσχοντες: «Η ημερίδα είναι μια επέτειος, μια γιορτή για όλους, κυρίως όμως για την τοπική κοινωνία που εξαιτίας του ότι κάποιοι άνθρωποι το πάλεψαν, κατάφεραν να έχουν μια δομή κοινοτική, ανοικτή και προσβάσιμη σε όλους με έναν ορίζοντα με πολλές προοπτικές. Αυτό που ονομάζουμε ψυχική υγεία από την πλευρά των κοινωνικών επιστημών είναι ένα ζήτημα, όπου είναι τουλάχιστον κοινωνικό, αν όχι πρωτίστως κοινωνικό, οπότε το να υπάρχουν κοινοτικές δομές ψυχικής υγείας σημαίνει ότι δίνεται μια ευκαιρία στους ανθρώπους που έχουν κάποιους είδους ευαισθησίες, σε ανθρώπους που ταλαιπωρούνται από κάποιου είδους προβλήματα σε πρώτη φάση ψυχικά, να μπορούν να τα διαχειριστούν στον τόπο τους, να βοηθηθούν από τους συνανθρώπους και για να γίνει αυτό θα πρέπει να υπάρχουν κοινοτικού τύπου υπηρεσίες και όχι όπως παλαιότερα ψυχιατρικά άσυλα όπου εγκλείνονταν οι άνθρωποι με τα προβλήματά τους και τραβούσαν μόνοι τους τον Γολγοθά τους μέσα σε κλειστούς κύκλους. Θα ήθελα επίσης να επισημάνω ότι αυτοί που στελεχώνουν τις δομές στο Ρέθυμνο πάλεψαν για να κλείσει το  ψυχιατρείο στα Χανιά και αυτό που υπάρχει σήμερα είναι μια προέκταση αυτού του αγώνα που έγινε πριν από αρκετά χρόνια και ήταν αρκετά επίπονος και που, όπως είπε η κ. Βαλεργάκη, διευθύντρια στην ψυχιατρική κλινική στο γενικό νοσοκομείο Ρεθύμνου, αυτή τη στιγμή παρόλο που δεν είμαι αρμόδιος για αυτό, το Ρέθυμνο είναι σε ένα πολύ καλό επίπεδο από άποψη ψυχιατρικών υπηρεσιών κοινοτικού τύπου. Εγώ εκπροσωπώντας κατά κάποιο τρόπο το πανεπιστήμιο ως ακαδημαϊκός, έχουμε μια μακρά συνεργασία με το Κέντρο Ψυχικής Υγείας, μας βοηθάνε και τους βοηθάμε. Μας βοηθούν γιατί δέχονται φοιτητές μας για πρακτική άσκηση. Αλληλοβοηθιόμαστε διοργανώνοντας κοινές δράσεις. Αυτό όμως που ονομάζουμε ψυχική υγεία είναι πρωτίστως ευθύνη της ίδιας της κοινωνίας. Αυτό το πράγμα υποδηλώνει ο προσδιορισμός κοινοτικές υπηρεσίες του Κέντρου Ψυχικής Υγείας. Το Κέντρο της Ψυχικής Υγείας είναι μια τέτοια δομή. Σκοπός του είναι να αφυπνίσει τις δυνάμεις της τοπικής κοινωνίας που μπορούν να συμβάλλουν ενεργά στο να διαχειριστούν τα ζητήματα ψυχικής υγείας και να μην αντιμετωπίζουν εξατομικευμένα προβλήματα. Δηλαδή κυρίως είναι υπεύθυνη για τα προβλήματά της και νομίζω ότι οι κοινοτικές δομές ψυχικής υγείας βοηθούν στο να γίνει μια συλλογική διαχείριση των ψυχικών προβλημάτων, νοσημάτων».