Η θέση της γυναίκας την περίοδο της Επανάστασης του 21, υπήρξε λαμπρή και καταπληκτική. Η μεγαλύτερη θυσία για μια μάνα είναι όταν αυτή προσφέρει τα παιδιά της, αλλά και τον ίδιο τον εαυτό της, στην εξυπηρέτηση ενός αγνού και ιερού σκοπού της πατρίδας.
Οι γυναίκες, το 1821 δεν έλαβαν μόνο μέρος στις κορυφαίες στιγμές του αγώνα, όπως στο Σούλι, στο Μεσολόγγι, αλλά είχαν και έναν ιδιαίτερο ρόλο στη Φιλική Εταιρεία.
Βέβαια, ο ρόλος των γυναικών στην Επανάσταση του 21, ίσως να μην είναι και τόσο γνωστός, γιατί οι έντονες ανδροκρατικές αντιλήψεις της εποχής εκείνης, αλλά και η μύηση στην Φιλική Εταιρεία, ήταν μόνο για τους άνδρες και γινόταν με κάθε μυστικότητα. Έτσι, απλώθηκε ένα σκοτάδι, το οποίο κάλυπτε τη δράση των γυναικών και το ρόλο τους στα πρώτα σχέδια των φιλικών. Μολαταύτα, όμως, είναι βέβαιο ότι στον αγώνα των Φιλικών συμμετείχαν είτε ως εταίροι, είτε ως βοηθοί, χωρίς φυσικά να έχουν μυηθεί και ορισμένες γυναίκες, οι οποίες δεν γνώριζαν τίποτα για τη Φιλική Εταιρεία. Η Φιλική Εταιρεία, ιδρύθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814, από τον Α. Τσακάλωφ, Ν. Σκουφά και Ε. Ξάνθο.
Η πρώτη γυναίκα που έμαθε για τη Φιλική Εταιρεία και μυήθηκε δια όρκου ήταν η Κυριακή Ναύτη το γένος Γεωργίου Μητάκη εκ Κρήτης και συνέβη στη Σμύρνη στο σπίτι του μυημένου στη Φιλική Εταιρεία συζύγου της, γιατρού, Μιχαήλ Ναύτη. Η καταγωγή του Μιχαήλ Ναύτη ήταν από την Κρήτη, ωστόσο η οικογένειά του μετακινήθηκε στη Μικρά Ασία μετά τα αποτυχημένα Ορλωφικά, το 1770. Στο σπίτι, λοιπόν του Μιχαήλ Ναύτη και της Κυριακής, γινόταν κάποιες συνάξεις Φιλικών, αλλά η σύζυγός του Κυριακή είχε την γυναικεία περιέργεια να μάθει γιατί μαζεύονταν στο σπίτι τους συχνά και τι έλεγαν; Έτσι, λοιπόν η Κυριακή ανακάλυψε κάποια έγγραφα της Φ. Εταιρείας και ζήτησε εξηγήσεις από τον άνδρα της. Βέβαια ήταν δύσκολη η θέση του συζύγου να προδώσει τα Μυστικά της Φ. Εταιρείας, αλλά ύστερα από πιέσεις αναγκάστηκε να τις αποκαλύψει και συνάμα να την μυήσει και αυτήν στη Φ. Εταιρεία. Έτσι, η Κυριακή Ναύτη έγινε η πρώτη μυημένη γυναίκα στη Φ. Εταιρεία και έδωσε 3.000 γρόσια και σχεδόν όλη την πατρική της προίκα στον αγώνα του έθνους. Με δική της πρωτοβουλία, πραγματοποίησε μυστικούς εράνους στη μικρασιατική πόλη και τον Μάρτιο του 1821 έστειλε με ιστιοφόρο στη Μάνη σημαντικό αριθμό πολεμοφοδίων, τα οποία και παρέλαβε ο ηρωικός αρματολός Νικοτσάρας.
Μ’ επί κεφαλής το Σμυρναίο ιατρό Μιχαήλ Ναύτη, ηλικίας τότε 33 ετών, πού προσέφερε στον Αγώνα ύψιστες υπηρεσίες. Κατηχητής του υπήρξε ο Αριστείδης Παπάς κι ή μύηση του έγινε στις 18 Ιανουαρίου του 1819. Ο Υψηλάντης, τον Ιούνιο του 1819, γράφει και συγχαίρει τον Μιχαήλ Ναύτη για την πατριωτική του δράση: «Κροτοϋμεν τας χείρας, έπαινούντες δια τον ενθερμον ζήλον και διά την προθυμίαν σου υπέρ της ευδαιμονίας της πατρίδος». Είναι αξιοσημείωτο ότι η μοναδική ‘Ελληνίδα στη Φιλική Εταιρία είναι Σμυρναία, η Κυριακή Ναύτη. Ο Φιλήμων αναφέρει: «Την δ’ αύτη θυγάτηρ πατρός και μητρός φυγάδων της Επαναστάσεως του 1769 (των Όρλώφ), πατρός μεν Κρητός, του Γεωργίου Μητάκη, έπονομασθέντος είταν εν Σμύρνη Μπαιντηρλή, μητρός δε Πελοποννησίας, της Ζαφείρως, ανεψιάς του Λακεδαιμόνιας Άνανίου». Κινηθείσα υπό περιέργειας μεγάλης αυτή, ηθέλησεν ίνα γνωρίση τίνα ήσαν τα έγγραφα, άπερ ο σύζυγος της έφερε πάντοτε μεθ’ έαυτού και εντός ασφαλούς θυλακίου. «Εν μια δε νυκτί υπνώττοντος του Ναύτου, λαβούσα ταύτα εις χείρας της και ιδούσα εν αυτοίς σημεία αλλόκοτα και γράμματα άγνωστα υπό τοσαύτης εκυριεύθη λύπης, η διά θρησκευτικήν υπόνοιαν μήπως ο ανήρ της εγένετο φραγκομασώνος, ως έλεγον τότε, η διά πολιτικόν φόβον μη κινδυνεύση ούτος παρά τοις Τούρκοις, ώστε ήρξατο κλαίειν αμέτρως και ακράτως». Αφυπνισθείς τότε ο Ναύτης και καταταραχθείς εκ της σκηνής αυτής είπε τη συζύγο αυτού: «πρέπει ή να σε φονεύσω, ή να γίνη άλλο τι, αφού ετόλμησες να ιδής τα έγγραφα του θυλακίου μου». Κλείσας δε ταύτην εν τω δωματίω και απαγορεύσας από πάσης ομιλίας μεθ’ οιουδήτινος, συνεβουλεύθη τη επιούση μετά άλλων συνεταίρων, περί του ποιητέου και αποφάσει κοινή ωρκοδότησεν αυτήν εν τη Εταιρία, καταβαλούσαν τρισχίλια γρόσια και γενομένην έκτοτε τον ακριβέστατον φύλακα των εταιρικών του συζύγου αυτής έγγραφων». Συγκινητική ήταν η ορκωμοσία της Κυριακής Ναύτη στο σπίτι του Μαργαρίτη. Η εισδοχή της στη Φιλική Εταιρία έλαβε τελετουργικό χαρακτήρα. Με το δεξί της χέρι πάνω σε εικόνισμα της Παναγίας και με το αριστερό, κρατώντας αναμμένο κερί, με δάκρυα στα μάτια και με τρεμάμενη φωνή, απήγγειλε τον όρκο των Φιλικών:
«…Ορκίζομαι εις Σέ, ω ιερά πλην τρισαθλία Πατρίς. Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους Σου. Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα, τα -202- όποια επί τόσους αιώνας έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα Σου. Εις τα ίδια δάκρυα, χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν, και εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ορκίζομαι, ότι αφιερώνομαι όλως εις Σε. Εις το εξής, Συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου. Το όνομά Σου, οδηγός των πράξεων μου και η ευτυχία Σου ή ανταμοιβή των κόπων μου. Η θεία δικιοσύνη ας εξάντληση επάνω εις την κεφαλήν μου όλους τους κεραυνούς της και το όνομά μου να είναι εις αποστροφήν και υποκείμενον κατάρας και αναθέματος των ομογενών μου ανίσως λησμονήσω, έστω και επί στιγμήν, τας δυστυχίας των και δεν εκπληρώσω το χρέος μου προς αυτούς».
Η Κυριακή Ναύτη, εκτός από τις 3.000 γρόσια, πού προσέφερε κατά τη μύηση της, και που ήτο τότε σημαντικό ποσό, διέθεσε αργότερα ολόκληρη την μεγάλης αξίας περιουσίαν της στον εθνικόν αγώνα. Ό Μιχαήλ Ναύτης και ή σύζυγος του Κυριακή κατά την έκρηξη της Επαναστάσεως και την επακολουθήσασα σφαγή στη Σμύρνη μόλις κατόρθωσαν να διασωθούν καταφεύγοντες στη Σύρο, όπου ό Ναύτης, αργότερα, στα 1833, ίδρυσε νοσοκομείο.
Στη συνέχεια και άλλες γυναίκες άρχισαν να μπαίνουν στο νόημα της οργάνωσης της φιλικής εταιρείας.
Η Ελισάβετ Υψηλάντη, Ελληνίδα αριστοκράτισσα από σημαντική οικογένεια της Μολδαβίας, υπήρξε κατά την προεπαναστατική περίοδο του 1821 η δεύτερη σύζυγος του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Κωνσταντίνου Υψηλάντη. Χαρακτηρίστηκε ως η «Πρωτομάνα των Φιλικών», καθώς ήταν εκείνη που οργάνωσε τις προκαταρκτικές συναντήσεις προσωπικοτήτων της εποχής στα σαλόνια της, με το πρόσχημα φιλολογικών συναντήσεων, οι οποίες οδήγησαν τελικά στη σύσταση της Φιλικής Εταιρείας, της οποίας η ίδια υπήρξε ένα από τα πρώτα γυναικεία μέλη.
Η ηλικιωμένη αρχόντισσα από το Κίεβο της Ρωσίας δεν εμπόδισε τους υιούς της να τρέξουν στην Ελλάδα. Έδωσε πρώτα την ευχή της στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ώστε να αρχίσει την επανάσταση στη Μολδοβλαχία, ως αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας, και ύστερα από λίγο καιρό έδωσε τη συγκατάθεσή της και στον Δημήτριο Υψηλάντη λέγοντας: «Αν είναι να ελευθερωθεί η Ελλάς από την αποστολήν και αυτού του παιδιού μου, που μου έμεινεν, ας το στερηθώ και αυτό. Ας πάει με την ευχή μου!». Μαζί με την ευχή της, προσέφερε στον Αγώνα και ολόκληρη την περιουσία της. Ο γιος της Αλ. Υψηλάντης, δίνει εντολή να γραφεί στο τέλος της διακήρυξης: «Φιλώ το χέρι της μητρός μου ».
Σημαντική ήταν η συμβολή της Μαριγώς Ζαραφοπούλα, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Φέρεται πως είχε κάποιαν ανάμιξη με υποθέσεις της Φιλικής Εταιρείας τις οποίες και διεκπεραίωσε, όπως το ότι συνέβαλε στο να δραπετεύσουν οι γιοι του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη που διέμεναν στην Κωνσταντινούπολη ως αιχμάλωτοι. Κυνηγημένη από την Πόλη, η Ζαραφοπούλα κατάφερε να μεταβεί στην Ύδρα της επαναστατημένης Ελλάδας, κομίζοντας μαζί της μεγάλο χρηματικό ποσό, το οποίο διέθεσε για τις ανάγκες της Επανάστασης. Την προσφορά της στον Αγώνα πιστοποίη-σαν με σχετικά έγγραφα αρκετοί σημαντικοί οπλαρχηγοί, όπως οι Γενναίος Κολοκοτρώνης, Χατζηχρήστος Νικηταράς κ.ά.
Σχετικά με την Ευφροσύνη Νέγρη, κάνει λόγο η συγγραφέας Καλλιρρόη Παρρέν: «Ειργάσθη προς διάδοσιν των κυοφορουμένων τότε φιλελευθέρων ιδεών και η αίθουσα της απετέλει το κέντρον των μυστικών συναθροίσεων των μεμυημένων ομογενών. Υπό τας μυροβόλους ανθοδέσμας των πολυτελών δοχείων, εκρύβοντο τα εγχειρίδια και τα όπλα, τα οποία κρυφά και μεταξύ δύο φιλοφρονήσεων μετεβιβάζοντο εις τους ήρωας, οίτινες υπό τοιούτων γυναικών ενεθαρρύνοντο εις την ευγενή και μεγάλην απόφασιν να πληρώσωσι με το αίμα τους την ελευθερία της χώρας των».
Ακόμα γίνεται λόγος για τη Ρωξάνη Σούτσου και τη Δόμνα Βισβίζη. Από μια επιστολή της που σώζεται και αναφέρεται στο ξεκίνημα της Επανάστασης στο Ιάσιο, διαφαίνεται τόσο η γνώση απόρρητων υποθέσεων όσο και η ενεργός δράση της Ρωξάνης στον χώρο της Φιλικής Εταιρείας. Η Ρωξάνη Σούτσου ήταν γυναίκα ενός σημαντικού προσώπου της Φιλικής Εταιρείας και τελευταίου Έλληνα ηγεμόνα της Μολδαβίας, του Μιχαήλ Σούτσου, στενού συνεργάτη του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Τέλος, σημαντική υπήρξε η προσφορά της εξ Αίνου Θρακιώτισσας Δόμνας Βισβίζη, που αφιέρωσε τη ζωή της στην απελευθέρωση του έθνους. Λέγεται ότι μυήθηκε κι αυτή στη Φιλική Εταιρεία από τον άντρα της Χατζηαντώνη Βισβίζη. Ξόδεψε όλη την περιουσία της στη συντήρηση του πλοίου της που πρόσφερε στον αγώνα.
Πόσα και πόσα δεν μπορεί́ ακόμα να μνημονεύσει κανείς από τη συμβολή́ των απλών αυτών γυναικών του Αγώνα, που με κάθε τρόπο και κάθε θυσία ενίσχυσαν τους αγωνιστές, έθρεψαν ήρωες, διατήρησαν τα εθνικά́ ιδανικά́, υπερασπίστηκαν την τιμή́ και την ατομική́ ελευθερία». Με αφορμή την ημέρα της γυναίκας ας αποτίσουμε φόρο τιμής κι ας επαινέσουμε όλες αυτές τις γυναίκες για την εν γένει προσφορά τους. Αξίες!
Πηγές:
1.. Αλιμπέρτη, Σ., Αι Ηρωίδες της Ελληνικής Επαναστάσεως. Αθήνα 1933
- (Γυναίκες στην Φιλική Εταίρα και Φαναριώτισσες, Κούλας Ξηραδάκη, Αθήνα 1971, σελ. 13)
- «Παρνασσός» Περιοδικό Σύγγραμμα περίοδος Δευτέρα Τόμος ΙΑ’. ΑΡ 2 (Απρίλιος- Ιούνιος 1969)
- των Ν. και Γ. Σαραντόπουλου, «Γυναίκες και γη της Μικράς Ασίας και του Πόντου»…
