Η μάχη στο Τραχήλι του Ψηλορείτη

Η Κρητική Αντίσταση κράτησε τέσσερα χρόνια από το 1941-1944 και κατά την περίοδο αυτή συνέβησαν σπουδαία γεγονότα και ηρωικοί αγώνες κατά των Γερμανών.

Οι περιοχές Αμάρι – Αγ. Βασίλειος – Μεσσαρά ονομάζονταν από τους Γερμανούς «Τρίγωνο του Διαβόλου», ενώ οι Άγγλοι τις ονόμαζαν «Άντρο της Αντίστασης».

Ανάμεσα στις μεγάλες μάχες που έγιναν στην περιοχή ήταν και αυτή στο Τραχήλι του Ψηλορείτη, κοντά στα Βορίζα στις 15-8-1943, μια μάχη που επηρέασε τις μετέπειτα εξελίξεις.

Με την επιστροφή του αρχηγού Γιώργη Πετρακογιώργη από τη Μέση Ανατολή τον Ιούνιο του 1943, η ομάδα ανασυγκροτήθηκε από άντρες της περιοχής και συγκεντρώθηκε στον Πόρο της Νίδας τον Αύγουστο.

Μια συμπλοκή στον Πόρο της Νίδας μεταξύ ανταρτών και γερμανικών ταγμάτων, έθεσε επί τάπητος το ζήτημα της μετακίνησης της ομάδας. Κατά τη διάρκεια, μάλιστα, της μάχης βρέθηκε εκεί και ο Γερμανός αστυνόμος από τις Καμάρες, ο οποίος κατέγραψε τις θέσεις των ανταρτών. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το φόβο αντιποίνων εναντίον του χωριού έκανε τους αντάρτες να σκεφτούν την εκ νέου μετατόπιση της έδρας τους προς τα δυτικά.

Η μετακίνηση, ωστόσο, της ομάδας καθυστέρησε, επειδή ήθελαν να κοινωνήσουν στη Χάρη της Παναγίας, όντας θρησκευόμενοι, και επειδή περίμεναν την αμερικανική βοήθεια η οποία δεν ήρθε κατά τις ημέρες που είχε συμφωνηθεί αλλά τρεις μήνες περίπου αργότερα, πιθανόν λόγω της εμπλοκής στην υπόθεση της αγγλικής πλευράς.

 Αξημέρωτα στις 13 Αύγουστου η ομάδα κατόπιν συνεννοήσεως με ένα Αγιορείτη Καλόγερο της Μονής Βροντησίου θα κοινωνήσει στο Σκούρακα του Πευκιά, θέση μεταξύ του λημεριού και του Μοναστηριού. Οι αντάρτες επέστρεψαν στο λημέρι. Το Σάββατο 14 Αυγούστου ετοιμάζονταν να κάνουν Λαμπρή, τη Μαύρη Λαμπρή όπως εξελίχθηκε.

Το όνειρο του Αλέξη Ανυφαντάκη βγήκε αληθινό. Ο Πετρακογιώργης κάλεσε το σύντεκνό του από τον Πλάτανο (είχε βαφτίσει το γιο του Ηρακλή), να έρθει στην ομάδα του. Ο 49χρονος Αλέξης διηγήθηκε το όνειρό του, ότι ενώ έτρωγε κοράκια του έφαγαν το φαγητό του.

Δυστυχώς κατά τη μάχη έπεσε ηρωικά μαχόμενος, αφήνοντας τρία πεντάρφανα παιδιά, αφού πριν ένα χρόνο είχε πεθάνει και η μητέρα τους Ειρήνη Γ. Κρυοβρυσανάκη από τον Άρδακτο.

Ξημερώματα της Παναγίας, ο Ψαρόκωστας, παλιός οιωνοσκόπος και βλεπάτορας, φρουρός δηλαδή, αντιλήφθηκε τους Γερμανούς που είχαν κυκλώσει το χωριό. Ο Πετρακογιώργης δίνει εντολή να τραβήξουνε δυτικά. Αλλά οι φρουροί της ημέρας Χατζομανώλης και Μπίλιος έρχονται λαχανιασμένοι να αναγγείλουν ότι από τις καμαριανές κορυφές ανεβαίνουν, γερμανικά τάγματα. Ο αρχηγός κατάλαβε ότι ήταν κυκλωμένοι. Το γεγονός αυτό το επιβεβαίωσαν και οι τρεις φωτοβολίδες τροχιοδεικτικές που έπεσαν γύρω από το λημέρι.

Ακολούθησε μια ηρωική και ταυτόχρονα παράδοξη μάχη με την έννοια ότι ενώ οι Γερμανοί είχαν πιάσει το πέρασμα με 450 μάουζερ και αλλά βαριά όπλα και το πιθανότερο ήταν και οι 22 από τους αντάρτες να σκοτωθούν όλοι μέσα στο κλοιό, συνέβη περίπου το αντίθετο, οι αντάρτες να μην υποχωρήσουν και να έχουν μικρότερες απώλειες από τον κατακτητή. Αυτό συνέβη επειδή οι Γερμανοί δεν τα κατάφερναν καλά στα κρητικά βουνά αλλά και επειδή δεν γνώριζαν τον ακριβή αριθμό των ανταρτών, καθώς επίσης διότι φοβούνταν τους αντάρτες!

Ναι μεν οι Γερμανοί σοκαρίστηκαν, όπως μαρτυρεί ο ίδιος ο γιατρός του τάγματος, που βαριά τραυματισμένος επέζησε και αφηγήθηκε την ιστορία στον Γιάννη Αλεβιζάκη κάτοικο Μοιρών. Από την άλλη, όμως, είχαν την υπεροχή και, όσον αφορά τον εξοπλισμό, το ανθρώπινο δυναμικό, αλλά και τη θέση τους στον κλοιό.

Τη στιγμή, λοιπόν, που πάτησαν οι αντάρτες το ίσιωμα του Τραχηλιού υπήρξε ένα ξάφνιασμα και από τις δυο πλευρές.

Πάνω σε ένα βράχο, όρθιος ο Γερμανός λοχαγός δίνει εντολές. Στο σημείο αυτό συνέβη ένα αναπάντεχο γεγονός, που καθόρισε εν πολλοίς την πορεία της μάχης. Ο Μπαλάσκας, μέλος του πρώτου πυρήνα της ομάδας, παλιός καλός κυνηγός, άσος στο σημάδι, γονατίζει πίσω από ένα βράχο, σκοπεύει τον Γερμανό και τον σκοτώνει. Ακολουθεί, η φωνή του Αρχηγού: «Πάνω τους παλληκάρια μου!». Έτσι αρχίζει το πανηγύρι. Κυκλωμένοι, λοιπόν, έδωσαν τη μάχη, μια μάχη, που δεν είναι συνηθισμένη στα πολεμικά χρονικά.

Η μάχη κράτησε από τις 9 το πρωί μέχρι τις απογευματινές ώρες, γύρω στις 5. Ήταν κυριολεκτικά ένα μακελειό· μέσα στην κάψα, τη δίψα, το θρήνο και το θάνατο, που χρειαζόταν ατσάλινα νεύρα για να την αντέξει κανείς.

Ο απολογισμός της μάχης ήταν εκ μέρους των ανταρτών, 7 νεκροί και άλλοι τόσοι περίπου τραυματίες. Από τη γερμανική πλευρά είχαμε 33 νεκρούς, όπως περιγράφει ο Πετρακογιώργης στο ημερολόγιό του και 70 τραυματίες. Ο τελευταίος τραυματίας, που τον περισυνέλεξαν σχεδόν νύχτα, ήταν ο ίδιος ο νεαρός γιατρός του γερμανικού τάγματος, που τον φώναζαν Ζαχρ. Ο ίδιος τραυματίας επέζησε, υπηρέτησε στην Κρήτη 4 χρόνια, και διηγήθηκε την ιστορία.

Όση ώρα διαρκούσε η μάχη στο Τραχήλι, κάτω στο χωριό Βορίζα, δινόταν μια άλλη μάχη εξίσου σκληρή. Οι Γερμανοί μάζεψαν τους χωριανούς πίσω από την εκκλησία, στο παλιό σχολείο, και με τη βοήθεια δυο γκεσταμπιτών, του Μαγιάση και ενός άλλου Κρητικού ξενοχωριανού με τη μαύρη κουκούλα, συνέλαβαν και έδεσαν ομήρους, συγγενείς των ανταρτών: τον Εμμανουήλ Βεϊσάκη- (Ορνία), τον Στυλιανό Βεϊσάκη -(Δρακοστελιανό), τον Ιωάννη Βεϊσάκη (Δρακογιάννη), τον Χαράλαμπο Χαραλαμπάκη (Θοδωροχαραλάμπη), τον Αριστείδη Σαλούστρο.

Η ομάδα, όσοι έμειναν, θα σμίξουν στο Αρκάδι. Οι νεκροί Γερμανοί θα περισυλλεγούν την επομένη: Οι νεκροί αντάρτες με ειδική άδεια θα ταφούν επί τόπου, κι αργότερα, στην απελευθέρωση, τα οστά θα ταφούν πάλι προσωρινά στο Βροντήσι μέχρι να μεταφερθούν στο ηρώο των Βοριζίων.

• Διονύσιος Φραγκιαδάκης (Τσελεκοδιονύσης), από τα Βορίζα,

• Χαράλαμπος Κατσούγκρης, από τη Λοχριά,

• Νικόλαος Σαρτζετάκης, από την Κρύα Βρύση Αγίου Βασιλείου

• Κωνσταντίνος Αποστολάκης από τη Μιαμού,

• Αλέξης Ανυφαντάκης, από τον Πλάτανο Αμαρίου

• Πολύδωρος Λιανουδάκης, από τα Σκούρβουλα

• Γεώργιος Ηλ. Κρυοβρυσάνακης, από τη Λοχριά, ενώ λίγες μέρες αργότερα συνέλαβαν άλλους δύο Λοχριανούς τον Γεώργιο Αστρ. Κρυοβρυσανάκη και τον πρόεδρο Στέργιο Στεργιάκη και οι οποίοι έχασαν τη ζωή τους στα στρατόπεδα της Σερβίας.

• Γεώργιος Πετρακογιώργης, αρχηγός από το Μαγαρικάρι.

• Γεώργιος Καργάκης (Ψαρογιώργης), από τα Βορίζα,

• Εμμανουήλ Βεϊσάκης (Μανουσομανώλης) από τα Βορίζα,

• Γεώργιος Χατζάκης (Χατζογιώργης), από τις Καμάρες

• Εμμανουήλ Χατζάκης (Χατζομανώλης), από τις Καμάρες και τη Μιαμού

• Γεώργιος Χαραλαμπάκης (Μπαλάσκας), από τα Βορίζα,

• Εμμανουήλ Τσιγκριτζής (Σκουρομανώλης), από το Ζαρό,

• Γεώργιος Τζίτζικας (Μπαχρής) από το Άνω Μέρος,

• Γεώργιος Καζάκης (Μπίλιος), από τα Πιτσίδια,

• Εμμανούήλ Πετρακάκης (Πετρακομανώλης) από το Νεύς Αμάρι,

• Κυριάκος Κατσαντώνης (Μπελιβάνης), από του Γουργούθους,

• Γεώργιος Αναγνωστάκης (Κυριανίτης) από τη Κυριάνα Ρεθύμνης,

• Γεώργιος Φραγκιαδάκης (Τσελέκος) από τα Βορίζα,

• Αντώνης Χουστουλάκης από τους Κισσούς,

• Κωνσταντίνος Καργάκης (Ψαρόκωστας) από τα Βορίζα.

Εμπνευστές και εκτελεστές της όλης αυτής γερμανικής επιχείρησης ήταν ο υποστράτηγος Μίλερ και ο αρχηγός της γερμανικής αντικατασκοπείας Χάρτμαν, των οποίων το μένος δε σταμάτησε εδώ. Έντεκα μέρες μετά, στις 26 Αυγούστου, ημέρα Πέμπτη, οι Γερμανοί ξανακύκλωσαν τα Βορίζα. Τώρα εκτός από τα όπλα κρατούν και εκρηκτικές ύλες. Μάζεψαν πάλι τους χωριανούς στην εκκλησία. Το σκηνικό των ίδιων δωσίλογων επαναλαμβάνεται. Εκτελούνται ο Βασίλειος Ζαχαριουδάκης, ο Ευστάθιος Καμπουράκης (Χαλκιαδοστάθης), ο Γεώργιος Καργάκης (Καργογιώργης) και αργότερα η Ελένη Ανδρουλάκη και ο Χρόνης Μακρυδάκης (Ζαφεροχρόνης). Έδωσαν μισή ώρα διορία για να μαζέψουν ό,τι προλάβουν. Πεζοπόρα γερμανικά τμήματα έβαλαν φωτιά στο χωριό και, ύστερα, επτά αεροπλάνα έριξαν 21 βόμβες, τορπίλες, όπως τις λέει ο Ν. Καζαντάκης στην έκθεσή του, που συνέταξε μετά για λογαριασμό της τότε κυβέρνησης. Το χωριό ισοπεδώθηκε. Είναι αυτό που λέμε Ολοκαύτωμα κυριολεκτώντας. Οι χωριανοί πήραν το δρόμο της προσφυγιάς. Μετά τον πόλεμο έγινε νέα προσπάθεια να χτιστεί νέο χωριό κάτω από το Βροντήσι, τα νέα Βορίζια, όπως τα ονομάσανε, αλλά κάποιο χέρι σταμάτησε αυτή την προσπάθεια και οι Βοριζανοί ξανάχτισαν το καμένο χωριό τους μέσα από τις στάχτες του. Την ίδια τύχη είχαν το Μάη του 1944 η Λοχριά, που ισοπεδώθηκε έχοντας 22 νεκρούς σ’ όλη την Κατοχή, οι Καμάρες με 28 εκτελεσθέντες και τον Αύγουστο του 1944 το Μαγαρικάρι με 47 θύματα.

Οι υπαίτιοι της καταστροφής ο Μίλερ, ο Χάρτμαν, αλλά και ο στρατηγός του φρουρίου Κρήτης, Μπρόγερ δικάστηκαν μετά τον πόλεμο. Ο Μίλερ και ο Μπρόγερ εκτελέστηκαν στην Αθήνα στις 20 Μαΐου 1947.

Πηγές: Ειρ. Παπάζογλου Εφημερίδα «Πατρίς» 24-8-2012.

Λευτ. Κρυοβρυσανάκης «Ρεθεμνιώτικα Νέα» 15-8-2013.