Λίγες ώρες πριν, κατά τις 3 τα ξημερώματα, η κυβέρνηση των πραξικοπηματιών έχει επιχειρήσει μια αποφασιστική «φυγή προς τα εμπρός», προκειμένου να απαγκιστρωθεί από τους συνεχείς φοιτητικούς διεκδικητικούς αγώνες, που σε συνδυασμό με τη συνολική κατακραυγή από ανθρώπους της πολιτικής και του πνεύματος σε Ελλάδα και εξωτερικό την έχει ρίξει πολιτικά και διπλωματικά στο «καναβάτσο». Αρχή του τέλους, ή αποκορύφωμα μιας ματωμένης προσπάθειας, η κατάληψη του Πολυτεχνείου από φοιτητές το 1973, αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας στην μετάβασή της προς τα μεταπολιτευτικά χρόνια.
Τα γεγονότα του 1972 προπομπός της εξέγερσης
Καθ’ όλη τη διάρκεια της Χούντας, ήδη από το 1967, οι φοιτητές βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των εξελίξεων. Όμως η κινητήρια χρονιά ριζοσπαστικοποίησης του πανεπιστημιακού χώρου είναι το 1972. Πραγματοποιούνται γενικές συνελεύσεις στη Νομική ως αντίδραση στο πρόγραμμα σπουδών. Σε ΑΣΟΕΕ και Πολυτεχνείο κυκλοφορούν χέρι-χέρι προκηρύξεις, ενώ οι τοπικοί σπουδαστικοί Σύλλογοι σιγά σιγά τοποθετούνται για τα πολιτικά πράγματα. Στη Γενική Συνέλευση του Συλλόγου Κρητών Σπουδαστών συμμετέχουν 500 άτομα. Μάλιστα, μετά το τέλος συναυλίας του Συλλόγου στο «Σπόρτινγκ» με τον Γ. Μαρκόπουλο, ξεσπούν συγκρούσεις σπουδαστών με την Αστυνομία, οι οποίες ακολουθούνται από συλλήψεις.
Πιο πριν τον Απρίλιο του ίδιου έτους, πραγματοποιείται η πρώτη ανοιχτή εκδήλωση κατά του καθεστώτος στα Προπύλαια από 100 άτομα, με κύριο αίτημα των φοιτητών τις ελεύθερες εκλογές στα ΑΕΙ της χώρας. Ως αντίδραση στην καταστολή, 300 άτομα διαδηλώνουν στο χώρο του Μουσείου, εντούτοις η πορεία φοιτητών του Φυσικομαθηματικού που κατευθύνεται από την Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου προς το κέντρο, διαλύεται έχοντας πάνω από 100 συλλήψεις και κρατήσεις χωρίς δίκη. Η φοιτητική πίεση και η μαζικότητα των συνελεύσεων οδηγούν σε αποχώρηση τις διορισμένες διοικήσεις των ΑΕΙ.
Η κατάληψη της Νομικής και οι υποχρεωτικές στρατεύσεις
Το 1973 ξεκινά πολύ δυναμικά με τους φοιτητές να διεκδικούν ρόλο στη σύνταξη των Καταστατικών των ΑΕΙ. Πραγματοποιούνται Γενικές Συνελεύσεις σε Αρχιτεκτονική, Χημικούς και Πολιτικούς Μηχανικούς οι φοιτητές των οποίων παίρνουν απόφαση αποχής από τα μαθήματα. Η κίνηση αυτή προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις, αφού παραιτείται ο πρύτανης του Πολυτεχνείου Κοκκινόπουλος, ενώ παίρνονται πειθαρχικά μέτρα για όσους απέχουν από τα μαθήματα προβάλλοντας δημοκρατικές θέσεις. Αλλά και στην ΑΣΟΕΕ δώδεκα άτομα διώκονται επειδή ζητούν εγγράφως την αναδιάρθρωση της σχολής. Άλλωστε και στη Θεσσαλονίκη ξεσπούν συγκρούσεις φοιτητών με την Αστυνομία σε σπουδαστικές κινητοποιήσεις. Πλέον η κατάσταση έχει ξεφύγει από τον κυβερνητικό έλεγχο. Το νομοθετικό διάταγμα 1347 προβλέπει την άρση αναβολής στράτευσης για όσους απέχουν από τα φοιτητικά μαθήματα. Όσοι πρωτοστατούν στις κινητοποιήσεις της αποχής στρατεύονται υποχρεωτικά. Κι ενώ η Αστυνομία εισβάλει στο Πολυτεχνείο αίροντας το άσυλο, η Σύγκλητος παραιτείται σύσσωμη.
Τα γεγονότα αυτά οδηγούν στην πρώτη δυναμική αντίδραση της σπουδαστικής κοινότητας, την κατάληψη της Νομικής, στις 21 του Φλεβάρη του ίδιου έτους. Χιλιάδες φοιτητών παραμένουν για δύο μέρες στο ίδρυμα, πριν από την πρόσκληση της Συγκλήτου στην Αστυνομία και τη διάλυση της συγκέντρωσης με άγριο τρόπο, συλλήψεις και βασανισμούς εκατοντάδων ατόμων στα κρατητήρια της ΕΣΑ. Ακολουθούν κι άλλες υποχρεωτικές στρατεύσεις. Με την δήλωση του «Θα συντρίψωμεν τους ταραξίας», ο Παπαδόπουλος θέλει να επιδείξει σιδηρά πυγμή. Αλλά οι φοιτητές έχουν άλλη άποψη.
Η συγκυριακή κατάληψη του Πολυτεχνείου μετατρέπεται σε λαϊκή εξέγερση κατά της χούντας
Στις 14 Νοέμβρη 1973 πραγματοποιούνται γενικές συνελεύσεις σε Νομική και Πολυτεχνείο με θέμα τις φοιτητικές εκλογές και το διάταγμα που επέβαλλε σε αυτές τους όρους του καθεστώτος. Κι ενώ στο Πολυτεχνείο οι σύλλογοι συνεδριάζουν, στη Νομική διαδίδεται η φήμη πως οι καθεστωτικές δυνάμεις απέκλεισαν το Πολυτεχνείο, όπου βρίσκονται συγκεντρωμένοι φοιτητές. Στις 2:00 το μεσημέρι πορεία από τη Νομική καταλήγει στο Πολυτεχνείο και οι φοιτητές ενώνονται. Το απόγευμα αποφασίζεται η κατάληψη του κτιρίου, ενώ οι φήμες για δυναμική αντιχουντική κινητοποίηση στο χώρο του Πολυτεχνείου διαδίδονται σε όλη την πρωτεύουσα, με αποτέλεσμα κόσμος να συγκεντρώνεται στην Πατησίων σε ένδειξη συμπαράστασης.
Παρά τις μικρές αψιμαχίες μεταξύ συγκεντρωμένων και κατασταλτικών δυνάμεων, η κοσμοσυρροή συνεχίζεται. Στο χώρο πλέον βρίσκονται τόσο φοιτητές όσο και εργαζόμενοι που προβάλλουν γενικότερα αιτήματα και δημοκρατικές διεκδικήσεις. Την επόμενη μέρα στις 15 Νοεμβρίου τίθεται σε λειτουργία ο ραδιοπομπός των φοιτητών, ενώ το Πολυτεχνείο αποτελεί κομβικό χώρο συγκέντρωσης ομάδων, που παίρνοντας προκηρύξεις φεύγουν για μοιράσματα σε όλες τις περιοχές της Αθήνας. Εντωμεταξύ ο κόσμος πολλαπλασιάζεται.
Το πρωί της 16ης Νοέμβρη βρίσκει τις Πολυτεχνικές Σχολές Πάτρας και Θεσσαλονίκης επίσης κατειλημμένες. Το ίδιο βράδυ οι συγκεντρωμένοι γύρω και μέσα στο Πολυτεχνείο ανέρχονται σε εκατοντάδες χιλιάδες. Επί της ουσίας, σ’ ολόκληρο το κέντρο της Αθήνας υπάρχει σε εξέλιξη μια τεράστια αντιχουντική- αντιφασιστική διαδήλωση. Στο ύψος της πλατείας Κλαυθμώνος το φυτίλι ανάβει. Οι συγκρούσεις με τις καθεστωτικές δυνάμεις στο σημείο αυτό, έχουν δύο νεκρούς. Τα νέα ταξιδεύουν στο πλήθος στόμα με στόμα πολύ γρήγορα. Πυροδότηση. Ολόκληρη η Αθήνα, ένα πεδίο μάχης. Η μυρωδιά του δακρυγόνου, η κάπνα από τα οδοφράγματα, οι ελεύθεροι σκοπευτές, η συσκότιση, οι πυροβολισμοί και οι εφορμήσεις της Ασφάλειας που τραβώντας από τα μαλλιά συλλαμβάνει και χτυπά κατά το δοκούν. Φίλοι, σύντροφοι και ζευγάρια χάνονται. Κάποιος βλέπει το διπλανό του αιμόφυρτο να σωριάζεται. Είναι νεκρός; Ασθενοφόρα καταφθάνουν μα δεν μπορούν να προσεγγίσουν εύκολα. Το ιατρείο του Πολυτεχνείου έχει γεμίσει τραυματίες και από τους φοιτητές γίνεται έκκληση για φάρμακα. Φωνές, κραυγές, συνθήματα. Ένα κυρίως σύνθημα: «Δολοφόνοι». Πολύ συχνά η Αστυνομία θα υποχωρήσει μπροστά στο αποφασισμένο πλήθος που παραμένει στο Πολυτεχνείο. Η κυβερνητική απόφαση είναι το ίδρυμα να τεθεί σε κλοιό. Στρατός και τεθωρακισμένα προελαύνουν μέσα στους δρόμους της Αθήνας, διαλύοντας διαδηλωτές και οδοφράγματα πριν φτάσουν στην Πατησίων και την Πύλη του Πολυτεχνείου.
Η καταστολή της κινητοποίησης είναι σκληρότατη. «Ο λαός της Αθήνας σκυμμένος στα ραδιόφωνα παρακολουθεί με κομμένη την ανάσα τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Κανείς δεν κοιμάται. Βρίσκονται στο πλευρό χιλιάδων νέων που αγωνίζονται για την απελευθέρωση από τα δεσμά της χούντας, για εθνική ανεξαρτησία και προκοπή», γράφει ο Μηνάς Παπάζογλου. «Συλλογίζομαι πως αν όλες οι πολυκατοικίες στη Στουρνάρα και στην οδό Πολυτεχνείου άνοιγαν διάπλατα τις πόρτες και τα παράθυρα, αν φώτιζαν όλα τα δωμάτια και τα μπαλκόνια, ετούτα τα μεσάνυχτα δε θα μπορούσαν να μας μακελέψουν. Κι ήξερα πως ό,τι γίνει απόψε εδώ, θα γίνει με την ανοχή των πολυκατοικιών-της σιωπηλής πλειοψηφίας…», αναφέρει η Μάρω Δούκα.
«Είμαστε άοπλοι. Είμαστε άοπλοι» ακούγεται από τον πειρατικό φοιτητικό ραδιοφωνικό πομπό. Λίγο μετά, με δυσκολία ο εκφωνητής απαγγέλει τον Εθνικό Ύμνο κι έπειτα σιωπή… Πλέον ακούγεται μονάχα ο ήχος από τις ερπύστριες. Μια κοπέλα είναι σκαρφαλωμένη στη σιδερένια πόρτα, η μετέπειτα καθηγήτρια του γράφοντος στο τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, Πέπη Ρηγοπούλου και η ώρα είναι 3:00 τα ξημερώματα, 17 Νοέμβρη 1973. «Κι ενώ γενόταν συζητήσεις με τηλεβόα για το άδειασμα του Πολυτεχνείου, βλέπω ξαφνικά το τανκ να έρχεται καταπάνω μου. Ήμουν με το ένα πόδι στα κάγκελα της πύλης. Και το άλλο στον προφυλακτήρα του αυτοκινήτου που βρισκότανε κάπου σαράντα πόντους πέρα από την πύλη. Προσπάθησα να φύγω αριστερά. Δεν πρόλαβα να απομακρυνθώ. Ένιωσα μια δύναμη να με ρίχνει κάτω με τρομακτική ορμή. Με παρέσυρε δυο μέτρα περίπου πέρα», λέει αργότερα στη δικαστική αίθουσα. «Δεν μπορώ να ξεχάσω εκείνο το θέαμα του πρώτου νεκρού. Του παιδιού με το τραύμα στον αυχένα. Το αίμα τινάζονταν σαν πίδακας…», συμπληρώνει.
Αυτή η «φυγή προς τα εμπρός» με ερπύστριες προς την Πύλη της Πατησίων είχε τελικά καταστροφικά αποτελέσματα για τους πραξικοπηματίες. Παρά τους νεκρούς, τους τραυματίες, τις συλλήψεις, τους εκατοντάδες εξορισθέντες, η λαϊκή εξέγερση του Νοέμβρη του ’73 είχε χαράξει τον ρου των εξελίξεων. Ως τον Ιούλη του ’74 και τον ερχομό του Κ. Καραμανλή στην Ελλάδα, που σήμανε την αρχή της μεταπολιτευτικής εποχής, είχαν παρεμβληθεί η αποστασία του «Βέλους» και η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, γεγονότα που αναδείκνυαν ότι η χούντα δεν μπορούσε να κρατήσει πλέον τη συνοχή της. Σαράντα χρόνια μετά και παρά τις όποιες διαπιστώσεις για την πολιτική διαχείριση των μεταπολιτευτικών κυβερνήσεων, ο αγώνας κατά του φασισμού και τα συνθήματα των εξεγερμένων του ’73 παραμένουν διαχρονικά επίδικα μέχρι σήμερα.
(Πηγές: «Κατακτημένη Χώρα, Εφη Πανσέληνου», εκδ. Σύγχρονη εποχή, «Ο παράνομος αντιδικτατορικός Τύπος», εκδ. Ελευθεροτυπία, «Σήμερα πεθαίνει ο Φασισμός», εκδ. Ερμείας και αρχειακό υλικό εφημερίδων και προκηρύξεων εποχής του γράφοντος)
