Σε μια εποχή υλιστικής άκρατης φιλαυτίας, υστεροβουλίας και ιδιοτέλειας, η αυταπάρνηση, η γενναιότητα, ο μέχρι αυτοθυσίας, παραδειγματικός ηρωισμός, είναι από τις ηθικές αρετές… εν ανεπάρκεια.
Αυτές οι μελαγχολικές σκέψεις τριγυρνούν, διαβάζοντας ένα πρόσφατο αφιέρωμα αγγλικής έκδοσης της «Athens Review of book» στον Ναπολέοντα Σουκατζίδη με αφορμή την σχετική ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Το τελευταίο σημείωμα».
Σ’ αυτή την τόσο εναργή, παραστατική ταινία μεταφέρεται, με εντυπωσιακή πιστότητα, το πολύνεκρο εκείνο μακελειό της Πρωτομαγιάς του 1944 με την εκτέλεση των 200 της Καισαριανής.
Όλο αυτό το πολύτιμο υλικό με τα εγκωμιαστικά κείμενα που εμφανίζονται και δημοσιεύονται για πρώτη φορά στο περιοδικό και τα οποία αναδεικνύουν την υποδειγματική, όσο και θρυλική προσωπικότητα του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, θα ‘λεγα ότι παροτρύνει για ένα επιβεβλημένο καθήκον, για να εκδοθούν και να κυκλοφορήσουν κάποτε αυτά και άλλα, για να τιμηθεί η μνήμη ενός υποδειγματικού και αλύγιστου ανθρώπου.
Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο με τις μαρτυρικές επιστολές του Ναπολέοντα προς τη μνηστή του Χαρά Λιουδάκη και την αδελφή της, γνωστή εκπαιδευτικό, Ειρήνη Λιουδάκη, λαογράφο και στιχουργό του ύμνου του ΕΛΑΣ.
Ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος επίσης η ολοζώντανη παραστατική αφήγηση του πατέρα Σουκατζίδη για τον αγαπημένο, μονάκριβό του γιο.
Το εμπεριστατωμένο δημοσίευμα πλαισιώνεται και από εισαγωγικό κείμενο του Μανόλη Βασιλάκη και άλλο λίαν επιμελημένο και γλαφυρό του διακεκριμένου καθηγητού γλωσσολογίας, ακαδημαϊκού Χριστόφορου Χαραλαμπάκη.
Θα ‘ταν ασύγγνωστη παράλειψη να μην αποτελέσουν όλα αυτά τα αποκαλυπτικά στοιχεία το έναυσμα για τη συγγραφή μιας βιογραφίας αυτού του τόσο ευαίσθητου, έντιμου, καλλιεργημένου όσο και εύψυχου και γενναίου ανθρώπου, τον οποίο σήμερα οι μεταγενέστεροι αγνοούν, αν και ο ηρωισμός του υπήρξε ανυπέρβλητος, απαράμιλλος και για τα σημερινά δεδομένα ασύλληπτος.
Γιατί όμως αυτή η παρανοϊκή απόφαση των Γερμανών για την εκτέλεση των 200 μαρτύρων; Την 1η Μαΐου του 1944 ημέρα του μακελειού είχε ήδη προηγηθεί η Μάχη του Στάλινγκραντ και η εν συνεχεία υποχώρηση του γερμανικού στρατού με τις συνεχείς επιθέσεις των Ρώσων. Είχε προηγηθεί ωσαύτως και η απόβαση της Νορμανδίας, όπως και η συντριπτική ήττα του Ρόμελ στο Ελ Αλαμέιν. Ήταν ολοφάνερο επομένως ότι η Γερμανία κατέρρεε και για την τελική ήττα της Wermacht δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία.
Τότε κάποιος ανάξιος, ελαφρόνους ηγέτης του ΕΛΑΣ αποφάσισε, να σκοτώσει σε ενέδρα έναν στρατηγό των Γερμανών. Ήταν ένα εμπειροπόλεμο και επίλεκτο για τους Γερμανούς στέλεχος και διοικητής της Πελοποννήσου. Η απώλεια αυτή για τους Γερμανούς υπήρξε όχι μόνο δυσαναπλήρωτη, αλλά ανεκτίμητη και ανυπολόγιστη. Η απόφαση για την εκτέλεση των 200 κρατουμένων στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής πάρθηκε ως αντίποινα γι’ αυτό το λόγο από το Ανώτατο Στρατηγείο του Χίτλερ.
Ο διανοούμενος, καλλιεργημένος συνδικαλιστής από το Ηράκλειο Σουκατζίδης καθώς ήταν γλωσσομαθής, γνώριζε δε άψογα και τα γερμανικά, γι’ αυτό και εκτελούσε χρέη διερμηνέα μεταξύ των Γερμανών και των εγκλείστων στην φυλακή Χαϊδαρίου. Χαρακτηριστική για την εντιμότητα, την ευθύτητα, την ευσυνειδησία και ηθικότητα του ανθρώπου, είναι η αισθαντική μαρτυρία, που του προσδίδει ο ελληνοεβραίος συγγραφέας Λεών Κοέν. Στο βιβλίο του «Από την Ελλάδα στο Μπιρκενάου» που πουλήθηκε σε χιλιάδες αντίτυπα, συνθέτει ένα διθυραμβικό ύμνο για το Σουκατζίδη.
«Μέσα στην κόλαση που ονομαζόταν Χαϊδάρι, όπου όλοι σκέφτονταν μόνον τον εαυτούλη τους, υπήρχε μια ψυχή που νοιαζόταν για όλους. Ένας άνθρωπος που το μαρτύριό του δεν είχε αναπαμό. Η ευγενική αυτή ψυχή υπέφερε περισσότερο για τους Εβραίους, διότι ήξερε τι τους περίμενε». Αυτά μεταξύ άλλων μνημονεύει στο βιβλίο του ο εν λόγω συγγραφέας.
Στον κατάλογο των 200 που επρόκειτο να εκτελεστούν, ήταν γραμμένο και το όνομα του Σουκατζίδη. Ο Γερμανός διοικητής που γνώριζε την άριστη επιστημονική μόρφωσή του, αποφάσισε να τον εξαιρέσει από τον κατάλογο των 200, και στη θέση του να τοποθετήσει κάποιον άλλο. Ο Σουκατζίδης αρνήθηκε απερίφραστα να δεχτεί αυτή την δελεαστική μεν αλλά για το Σουκατζίδη αξιοκατάκριτη πρόταση. Ακόμα και όταν ο διοικητής, με το ναζιστικό του υπόβαθρο του πρότεινε να τον αντικαταστήσει με έναν Εβραίο ή ένα ανάπηρο και πάλι δε δέχθηκε.
Σε ποιες άλλες περιπτώσεις της ανθρώπινης ιστορίας θα συναντήσουμε αυτό το ψυχικό και ηθικό μεγαλείο, αυτή την ανωτερότητα, τη γενναιότητα. Αυτή τη μεγαλοψυχία και κορυφαία ηθική υπεροχή που συγκλονίζει;
Ο Σουκατζίδης θα μπορούσε να σώσει τη ζωή του αλλά νίκησε τους ενδοιασμούς του, νίκησε τον ίδιο του τον εαυτό για μια ηθική δικαίωση. Κάποτε ας γίνει επιτέλους αυτό που δεν έγινε μέχρι σήμερα. Να στηθεί ένας τιμητικός ανδριάντας σ’ έναν σεμνό παραδειγματικό ήρωα, που δεν ανήκει σε καμιά παράταξη, σε κανένα κόμμα, σε καμιά μερίδα και σε καμιά πατρίδα. Ο Ναπολέων ανήκει σε όλη την Ανθρωπότητα!
