Πολλά ερωτηματικά για την πορεία της οικονομίας προκάλεσε η πρόσφατη κορύφωση της κρίσης στη χώρα και η εφαρμογή των capital controls. Η ουσία πάντως είναι ότι η πορεία της Ελληνικής οικονομίας το τελευταίο τρίμηνο είναι εξαιρετικά ανησυχητική, όχι μόνο για τη χώρας μας αλλά για την Ευρώπη και για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Παρόλα αυτά υπάρχουν κάποια στοιχεία της ιστορικής αυτής περιόδου που διανύουμε που δείχνουν το επόμενο βήμα, για την εξέλιξη της Ελληνικής αλλά και της παγκόσμιας οικονομίας.
Η οικονομική θεωρία και γενικότερα η οικονομική επιστήμη είναι ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσετε συνεχώς με την πάροδο των ετών και την ανθρώπινη εξέλιξη, καθώς η οικονομία, σαν θεσμός, αποτελεί βασικό κομμάτι της ανθρώπινης προόδου εφόσον στη βάση της ικανοποιεί την ανθρώπινη κοινωνική ανάγκη για συναλλαγή και ανταλλαγή προϊόντων. Παρόλα αυτά και παρά την αλματώδη ανάπτυξη της οικονομικής σκέψης και την σε βάθος ψηφιακή επεξεργασία των οικονομικών μοντέλων πολλοί πλέον κορυφαίοι οικονομολόγοι, αμφισβήτησαν την ουσιαστική λειτουργία της οικονομικής θεωρίας στη βάση του ότι, 75%-80% των οικονομικών θεωριών ανά τους αιώνες έμειναν ανεφάρμοστες στην πραγματική ζωή και έμειναν κλειδωμένες στα συρτάρια των ακαδημαϊκών. Στην βάση αυτή αμφισβητήθηκε η οικονομική επιστήμη, στο σύνολό της, σε ριζοσπαστικό βαθμό και χαρακτηρίστηκε σαν ψευδοεπιστήμη από τα παραπάνω think tank με την λογική ότι η εξέλιξη και η εφαρμογή της είναι μονοδιάστατη και συγκεντρώνεται γύρο από ένα πυρήνα μονεταριστικής σκέψης και μέσα από αυτό το πλαίσιο έρχεται και η «μονόπλευρη» εξέλιξη της, ουσιαστικά πάνω στις διδαχές του Πλούτου των Εθνών του Άνταμ Σμιθ, τοποθετημένες στο σήμερα από την περίφημη πλέον Σχολή του Σικάγο.
Παρόλα αυτή η οικονομική επιστήμη, μονοδιάστατη ή μη, εξελίσσεται. Το πρώτο στάδιο της οικονομικής εξέλιξης, ήταν η ανταλλακτική οικονομία. Όταν οι άνθρωποι αντάλλασαν αγαθά, αργότερα ήρθε και το μέσο συναλλαγής, περάσαμε δηλαδή στη νομισματική οικονομία, ενώ σήμερα ζούμε σε μια νομισματική οικονομία με την βάση της στις χρηματοπιστωτικές αλληλεπιδράσεις και στον τραπεζικό τομέα. Το ερώτημα στην οικονομική εξέλιξη αυτή τη στιγμή, είναι το αύριο, ενδεχομένως η πρόσφατη ελληνική κρίση να έδειξε το δρόμο για το αύριο της οικονομικής εξέλιξης και το τρίτο επίπεδο που ακούει στο όνομα, ηλεκτρονική οικονομία. Η ουσία της λεγόμενης ηλεκτρονικής οικονομίας έχει τη βάση της στη νομισματική οικονομία με την διαφορά, ότι απουσιάζει πλήρως οποιαδήποτε μορφή έντυπου χρήματος και όλες οι καθημερινές συναλλαγές από τις μικρότερες μέχρι και τις μεγαλύτερες θα εξυπηρετούνται από ένα προσωπικό ηλεκτρονικό πορτοφόλι, με το «ηλεκτρονικό ρευστό» σε προσκοπικό, συλλογικό και επιχειρηματικό επίπεδο.
Χαρακτηριστικό της εποχής και της συγκεκριμένης στροφής της οικονομίας προς το ηλεκτρονικό πορτοφόλι είναι η άνοδος του διαδικτυακού νομίσματος Bitcoin, όπου μέσα σε λίγα χρόνια κατάφερε σχεδόν να κυριαρχήσει στην ηλεκτρονική αγορά, αφού επιτρέπει τις συναλλαγές από το ηλεκτρονικό πορτοφόλι του χρήστη χωρίς συναλλαγματικές επιβαρύνσεις και περιττά μερίσματα, ενώ πλέον έχει καθιερωθεί σαν το αποκλειστικό μέσο συναλλαγής στο διαδίκτυο παρά την κριτική για χρήση του νομίσματος σε συναλλαγές στο σκοτεινό διαδίκτυο, το διαβόητο dark net. Η ουσία του Bitcoin βρίσκεται βαθιά κρυμμένη στις αλγοριθμικές εξισώσεις της μαθηματικής ιδιοφυΐας και δημιουργού του Bitcoin, Σατόσι Νακαμότο και ουσιαστικά το μυστικό της επιτυχίας του είναι η δημιουργία εικονικής νομισματικής αξίας του νομίσματος χωρίς την τραπεζική υποστήριξη αλλά μόνο με την εξισορρόπηση στην κοστολόγηση των προϊόντων/υπηρεσιών στο ηλεκτρονικό αυτό νόμισμα. Η αξία του Bitcoin το 2009 ήταν περίπου 0,14 δολάρια, ενώ σήμερα η αναλογική ισοτιμία από πολλαπλές αγορές Bitcoin έχει εκτοξευτεί στα 280 δολάρια ανά μονάδα Bitcoin αναγκάζοντας το διαδικτυακό νόμισμα σε de facto υποδιαιρέσεις. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις επενδυτών που επένδυσαν πολύ νωρίς στο Bitcoin, όταν ακόμα οι προβλέψεις έκαναν λόγο για μια μη κερδοφόρα επένδυση και πολλαπλασίασαν την αξία του ηλεκτρονικού τους πορτοφολιού μέσα σε λίγα χρόνια με την άνοδο του ηλεκτρονικού νομίσματος.
Ένα επίσης χαρακτηριστικό παράδειγμα που δείχνει την άνοδο της ηλεκτρονικής οικονομίας και την στροφή των πολιτών στις ηλεκτρονικές συναλλαγές είναι το γεγονός ότι σε ένα μεγάλο βαθμό οι πολίτες εξυπηρετούν τις ανάγκες τους μέσω διαδικτύου, κάτι που λειτούργησε και στη χώρα μας κατά τη διάρκεια της τραπεζικής αργίας. Συγκεκριμένα στη Βρετανία ο ρυθμός της χρήσης ηλεκτρονικών συναλλαγών είναι τόσο μεγάλος που μερικές από τις κορυφαίες τράπεζες της χώρας όπως η Lloyds Bank και η Royal Bank of Scotland αναγκάστηκαν να κλείσουν υποκαταστήματα λόγο της μη χρησιμότητάς τους εφόσον είχαν πλέον ελάχιστη επισκεψιμότητα για φυσικές συναλλαγές λόγο της χρήσης των ηλεκτρονικών συναλλαγών σε Βρετανική λίρα των πελατών τους, ενώ παράλληλα έκαναν ανακατανομή του ανθρώπινου δυναμικού, αποφεύγοντας έτσι ένα μεγάλο αριθμό απολύσεων, ενδυναμώνοντας του τομείς της διαχείρισης ασφαλιστικών και επενδυτικών χαρτοφυλακίων και την εξυπηρέτηση πελατών. Σαν αποτέλεσμα όλα τα παραπάνω παραδείγματα δείχνουν την ραγδαία στροφή της οικονομικής σχέσης προς τις ηλεκτρονικές συναλλαγές και τα αυτορυθμιζόμενα ηλεκτρονικά νομίσματα, ενώ αυτή η πορεία έχει αυξητικές τάσεις και με τις παρούσες συνθήκες αναμένεται στο μέλλον να επικρατήσει πλήρως με την σταδιακή εξάλειψη, των φυσικών νομισμάτων.
Η νέα αυτή προοπτική έχει αρκετά θετικά στοιχεία όπως και αρκετά αρνητικά, αλλά το σίγουρο είναι ότι αποτελεί κομμάτι της οικονομικής εξέλιξης, όπως κομμάτι αυτής ενδεχόμενος και να είναι στο απώτερο μέλλον ένα ευρέως κοινό και αποδεκτό ηλεκτρονικό νόμισμα. Ένα τέτοιο σενάριο έμοιαζε αδύνατο μέχρι πριν λίγα χρόνια, ενώ πλέον δείχνει να είναι μια λογική λύση, καθώς τα κορυφαία νομίσματα του πλανήτη έχουν ελάχιστα χρόνια ζωής ακόμα, υπό τις τωρινές συνθήκες και το τεράστιο παγκόσμιο χρέος. Πλέον η εκτίμηση πολλών οικονομολόγων ανά τον πλανήτη δεν είναι για το αν θα σκάσει η φούσκα του τωρινού χρηματοπιστωτικού συστήματος σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά το πότε θα γίνει αυτό, αν δεν γίνουν ριζοσπαστικές τομές στη δομική λειτουργία του συστήματος. Το παραπάνω σενάριο θα μπορούσε βέβαια ακόμα και σήμερα να μοιάζει απίθανο εφόσον όμως δεν είχε στηριχτεί η παγκόσμια οικονομία τα τελευταία 60 χρόνια σε αδιέξοδες και επιθετικές μικροοικονομικές πολιτικές και σε οικονομίες δημιουργίας χρέους (debt generated economies), φτάνοντας στα σημερινά αδιέξοδα και στην οικονομική κατάρρευση.
* Ο Θανάσης Πετράς είναι δημοσιογράφος – οικονομολόγος
