Η σύγχρονη ιστορία και συγκεκριμένα η περίοδος από το 1821 έως το 1830 ξεδίπλωσε τις πτυχές της, με τις έγκριτες εισηγήσεις επιφανών ιστορικών του τόπου μας, στη διάρκεια εσπερίδας που έγινε το βράδυ της Κυριακής, στο Σπήλι.
Είχε τίτλο «Η Συμβολή της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου στον Αγώνα του 1821» (Περίοδος 1821-1830) και ήταν μια διοργάνωση του δήμου της στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων της Εθνικής Παλιγγενεσίας.
Η νέα αύξηση των κρουσμάτων του covid 19 αντιμετωπίστηκε με ψυχραιμία από τους διοργανωτές, αλλά και τους φιλίστορες συμπολίτες που δεν ήθελαν να χάσουν τη ευκαιρία να πλουτίσουν τις γνώσεις τους γύρω από την συγκεκριμένη περίοδο της επανάστασης, καθώς πλαισίωσαν το πλάνο των εισηγητών τα πιο σημαντικά ονόματα στον τομέα αυτό.
Με την τήρηση όλων των απαραίτητων μέτρων η εσπερίδα στο δροσόλουστο περιβάλλον της πλατείας του δημαρχείου Σπηλίου εξελίχθηκε σε πνευματική πανδαισία.
Ο συντονιστής της εκδήλωσης αντιδήμαρχος Πολιτισμού του Δήμου κ. Γιάννης Νεκτάριος Χαραλαμπάκης, τόνισε στο καλωσόρισμά του τα εξής:
«Όσο αναγκαία είναι για ένα δήμο τα έργα ανάπτυξης και υποδομής, τόσο σημαντικές είναι και οι πολιτιστικές δράσεις που αναδεικνύουν το παρελθόν, διδάσκουν το παρόν και αποτελούν παρακαταθήκη για το μέλλον
Για το λόγο αυτό με συναίσθηση ευθύνης από τις πρώτες μέρες αναλήψεως των καθηκόντων μας, στον τομέα του πολιτισμού προτείνουμε στους φορείς, ενισχύουμε κάθε δραστηριότητά τους και αρχειοθετούμε ό,τι θα αποτελέσει πηγή πληροφόρησης για τον ερευνητή του μέλλοντος μέσα από εκδόσεις και ταινίες μικρού μήκους.
Αυτό που αποτελεί μόνιμη επιδίωξή μας είναι να έχουν τον πρώτο λόγο οι ειδικοί. Και ο δήμος μας έχει το μεγάλο προνόμιο να διαθέτει κορυφές της ιστορικής έρευνας και λαογραφίας. Αυτούς προσπαθούμε να ενθαρρύνουμε για να συνεχίζουν απρόσκοπτα το πολυσήμαντο έργο τους.
Με την παρούσα ημερίδα δεν τιμάμε απλά τα 200 χρόνια από την Εθνική Παλιγγενεσία, σαν δήμος Αγίου Βασιλείου, αλλά όπως είχε γίνει και στα διεθνή μας συνέδρια, θα συλλέξουμε την επιστημονική γνώση των άξιων αυτών λειτουργών του Πνεύματος και των Γραμμάτων στο συγκεκριμένο θέμα για να την αποτυπώσουμε στη συνέχεια και τα παραδώσουμε τα έγκριτα συμπεράσματά τους στις επόμενες γενιές.
Αυτός θεωρώ ότι πρέπει να είναι ο στόχος κάθε φορέα πολιτισμού, αλλά και θεσμικού προσώπου με το αντικείμενο αυτό προκειμένου να διαδραματίζει ουσιαστικότερο ρόλο στον τομέα ευθύνης του.
Θέλουμε να ευχαριστήσουμε τους συντελεστές του συνεδρίου που μας κάνουν τόσο περήφανους με τη συνεχή ενασχόλησή τους στην επιστημονική έρευνα και να τους αφήσουμε με το νήμα της σοφίας τους να μας οδηγήσουν στο δαιδαλώδη κόσμο της γνώσης για να γνωρίσουμε καλύτερα τον τόπο μας μέσα από τις εμπνευσμένες εισηγήσεις τους».
Στο χαιρετισμό του ο δήμαρχος κ. Γιάννης Ταταράκης, τόνισε μεταξύ άλλων:
«Θα ήθελα να σας καλωσορίσω και εγώ με την σειρά μου στην σημερινή μας εκδήλωση με θέμα την Συμβολή της Επαρχίας Αγίου Βασιλείου στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα του 1821 στα πλαίσια των εορτασμών για την συμπλήρωση των 200 ετών.
Υπάρχει πραγματικά τεράστιο ιστορικό βάθος και όσο πιο πολλά μαθαίνει κάποιος τόσο περισσότερο εκπλήσσεται και τόσο πιο πολύ αντιλαμβάνεται το μέγεθος του ιστορικού αυτού γεγονότος που έδωσε πνοή στο ασύλληπτο για την εποχή σχέδιο δημιουργίας, ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους αλλά και στην αφοσίωση των Ελλήνων στο ιδανικό της Ελευθερίας, μέχρι και σήμερα, διακόσια χρόνια μετά.
Η αποψινή εσπερίδα έχει στόχο να παρουσιάσει και να αναδείξει μέσα από πολύ ενδιαφέρουσες ομιλίες την συμβολή των Αγιοβασιλιώτων στον Αγώνα φωτίζοντας πτυχές τις τοπικής μας ιστορίας. Θα ακούσουμε για τοπικά ιστορικά ορόσημα, πρόσωπα και συμβάντα, τα οποία καθόρισαν και χαρακτήρισαν τον αγώνα για Εθνική Ανεξαρτησία για τον οποίο ο Άη Βασίλης έχει πληρώσει βαρύ τίμημα.
Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους εξαίρετους ομιλητές μας. Πρόκειται για διαπρεπείς Αγιοβασιλιώτες με πλούσιο ερευνητικό έργο και σημαντική προσφορά στα ελληνικά γράμματα που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση μας και δέχτηκαν να συμμετέχουν στην εσπερίδα παρουσιάζοντας τα στοιχεία της έρευνας τους σχετικά με την τοπική μας ιστορία τα οποία δυστυχώς δεν είναι ευρέως γνωστά.
Σαν Δημοτική Αρχή θεωρούμε ιστορικό μας χρέος να αναδείξουμε όλα αυτά τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα και την αδιάκοπη συμβολή του τόπου μας στον αγώνα με πολλά ηρωικά παραδείγματα.
Κλείνω τον χαιρετισμό μου με ένα συλλογισμό για την έννοια των φετινών εορτασμών. Η επέτειος των 200 ετών συμβολίζει την αναγέννηση και την ελπίδα, μας εμπνέει για μια νέα δημιουργική «επανάσταση», με στόχους και έργο υπό στέρεες βάσεις για τις επόμενες γενιές.
Αυτό ακριβώς θα πρέπει να μας απασχολεί και εμάς καθημερινά, τον καθένα από το δικό του μετερίζι.
Τι καλύτερο θα μπορούσαμε να κάνουμε για την πατρίδα μας;
Τι περισσότερο θα μπορούσαμε να κάνουμε για τον τόπο μας; και είναι αυτά ακριβώς για τα οποία θα αναφερθούμε στις 9 Αυγούστου σε εκδήλωση του Δήμου στο σημείο που βρισκόμαστε.
Τι περισσότερο και τι καλύτερο, τελικά, θα μπορέσουμε να αφήσουμε στα παιδιά μας και στις γενιές που έρχονται…».
Εξαιρετικές οι εισηγήσεις
Ο κύκλος των εισηγήσεων άνοιξε με τον φιλόλογο – θεολόγο – ιστορικό – ερευνητή- συγγραφέα κ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, που με τη γνωστή του χαρισματική αφήγηση μας μετέφερε στο κλίμα μιας τόσο σημαντικής ιστορικής περιόδου. Αφού αναφέρθηκε συνοπτικά στις 27 περίπου πολεμικές επιχειρήσεις που έγραψαν την εποποιία του 21 στον τόπο μας, στάθηκε στη συμβολή της Μονής Πρέβελη και του Μελχισεδέκ Τσουδερού, τονίζοντας και τα εξής:
«…Είναι γεγονός ότι στην Κρήτη, και ειδικότερα στην επαρχία Αγίου Βασιλείου, το κέντρο του αγώνα το είχε η Ιερά Μονή Πρέβελη και, μάλιστα, με τον λεοντόκαρδο εκείνο (ήδη από το έτος 1808) ηγούμενό της, τον Μελχισεδέκ Τσουδερό (κατά κόσμον Μιχαήλ Τσουδερό) (1769-1823), τον «Τσουδερογούμενο», όπως τον αποκαλούσαν οι συμπατριώτες του, άνδρα επίσημο και πολύπειρο και συγγενή των Καλλικρατιανών. Η θρυλική μορφή του «Φιλικού» Ηγουμένου Μελχισεδέκ Τσουδερού -από το γειτονικό στην Ι. Μονή Πρέβελη χωριό Ασώματος και από πατέρα Εμμανουήλ Καλλέργη- είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και συνδέεται άμεσα με την ενεργό συμμετοχή του σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα των δύο πρώτων χρόνων της Επανάστασης του 1821 και την πρώιμη έναρξή της από το Μοναστήρι του Πρέβελη μέχρι την επίσημη Γενική των Κρητών Συνέλευση στην Παναγία τη Θυμιανή Κομιτάδων (29/5/1821) και την επίσημη κήρυξη του πολέμου εναντίον του Σουλτάνου και μέχρι, τέλος, τις 5-2-1823, όταν στο Πολεμάρχι Κισάμου πληγώθηκε θανάσιμα ο λιονταρόψυχος αυτός αετός του Πρέβελη.
Και είναι αλήθεια ότι ο Τσουδερός στήριξε συστηματικά τη δραστηριότητα των επαναστατών σε πολλά μέτωπα του αγώνα, αλλά και πολλών φυγόδικων τους οποίους περιέθαλπε στη Μονή, γνωρίζοντας ότι καθώς ήταν απομονωμένη στην Πίσω Γιαλιά αποτελούσε ένα ασφαλές γι’ αυτούς καταφύγιο. Ο Ηγούμενος ήταν, επίσης, μιλημένος στα πράγματα της Φιλικής Εταιρείας, ήδη, από το έτος 1819. Με ειδική εντολή τού αρχιμανδρίτη Γρηγορίου Δικαίου (Παπαφλέσσα) κατέβηκε ο Ανανίας, ο ιερομόναχος, από την Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Όρους και μύησε όχι μόνον αυτόν αλλά και άλλους σπουδαίους Κρητικούς, καθώς και τον αδελφό του, τον Γεώργιο Τσουδερό, τον μεγάλο αυτόν και χαρισματικό άνδρα και οπλαρχηγό, που συμμετείχε σε αρκετές μάχες και επέζησε του αγώνα του Εικοσιένα και έλαβε μέρος και στην επανάσταση των Χαιρέτηδων (1841), ενώ ο γιός του, καπετάν Αναγνώστης, κατά την επανάσταση του 1866, κατέβηκε από το Ναύπλιο και τέθηκε αρχηγός της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, συνεχίζοντας τον πατριωτικό του πατέρα του αγώνα.
Στο διάστημα, λοιπόν, της ηγουμενίας του Μελχισεδέκ μεγάλα και αξιόλογα γεγονότα εκτυλίσσονται στην Κρήτη, όπως ο διωγμός των Γενιτσάρων αλλά και το σπουδαιότερο εκρήγνυται η μεγάλη Επανάσταση των Ελλήνων κατά των Τούρκων. Τότε, ο ηγούμενος Μελχισεδέκ και το Μοναστήρι του Πρέβελη έδωσαν τα πάντα στον υπέρ πατρίδος αγώνα. εκτός από τα όπλα και την ουσιαστική συμβολή στην οργάνωση του πρώτου τακτικού στρατού, δόθηκαν και αυτά, ακόμη, τα κειμήλια του μοναστηριού…».
Ενδιαφέρουσα συνέχεια στην συμβολή της Μονής Πρέβελη στον αγώνα έδωσε ο συνταξιούχος δάσκαλος – συγγραφέας – ιστορικός ερευνητής κ. Γιώργος Τσιγδινός με την εισήγησή του που είχε τίτλο: «Η Προεπαναστατική Δράση της Ιεράς Μονής Πρέβελη. Η Έναρξη του αγώνα και οι πρώτες νικηφόρες Μάχες στην Επαρχία Αγίου Βασιλείου».
Ήταν σημαντικά τα στοιχεία που κατέθεσε ο εκλεκτός συμπολίτης ερευνητής, ιδιαίτερα γύρω από τη δράση του περίφημου Ηγουμένου Μελχισεδέκ Τσουδερού.
Μια αλλαγή που συνέβαλε στην ανάπτυξη γόνιμου προβληματισμού έφερε η εισήγηση του Φιλόλογου Συγγραφέα κ. Ιωάννη Ανδρουλιδάκη, ο οποίος με παρρησία κατέθεσε τις δικές του απόψεις ως προς την αφετηρία της επανάστασης στο Νομό. Αν και Ροδακινιώτης γέννημα, θρέμμα, διευκρίνισε ότι ο Κουρκουλός αποτελεί μια προσωπική εκδήλωση ενθουσιασμού που πυροδότησε το αγωνιστικό φρόνημα των ολίγων που θέλησαν να αναμετρηθούν με τους πολλούς και ισχυρούς αντιπάλους. Η έναρξη της επανάστασης επίσημα στο νησί έγινε αδιαμφισβήτητα στην Παναγία τη Θυμιανή κι αυτό δεν πρέπει να λησμονείται. Επίσης τόνισε την ανάγκη να γίνει μια σωστή αξιολόγηση της σημαντικότητας κάθε μάχης και αυτό απαιτεί την συλλογική προσέγγιση του θέματος από τους ειδικούς που καλούνται με αντικειμενικότητα να διαχειριστούν το ζήτημα για την ιστορική αλήθεια και μόνο.
Ο ίδιος συνέχισε με αναφορά στα πρόσωπα από το Ροδάκινο που διακρίθηκαν στη διάρκεια της επανάστασης.
Με περιουσία στοιχείων στη συνέχεια ο δάσκαλος και συγγραφέας κ. Αντώνης Στιβακτάκης αναφέρθηκε στη συμβολή των Σακτουρίων στην επανάσταση και στη δράση των Σακτουριανών. Ο εκλεκτός ομιλητής αν και επεκτάθηκε χρονικά εν τούτοις μας έδωσε χρήσιμες πληροφορίες για τα γεγονότα που εξέθεσε και μια ικανή τεκμηρίωση για το καθένα.
Το ενδιαφέρον του κοινού που παρακολουθούσε γοητευμένο τις εισηγήσεις δεν επέτρεψε καμιά διακοπή κι έτσι συνέχισε ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νικόλας Ξεξάκης με τη «συμβολή των Νεομαρτύρων στην Εθνική τόνωση και Πνευματική Ανακαίνιση του υπόδουλου Ελληνικού Λαού».
Ήταν μια εξαιρετικά προσεγμένη του θέματος προσέγγιση από θεολογικής κυρίως πλευράς που ερμήνευε τη σθεναρή στάση των νεομαρτύρων την ώρα της κρίσης που τους οδηγούσε και στο μαρτύριο. Και αυτή η εισήγηση χειροκροτήθηκε με θέρμη από το ακροατήριο.
Ο φιλόλογος ερευνητής κ. Θεόδωρος Πελαντάκης δεν ξεχνά ποτέ το λειτούργημα που υπηρέτησε με τόση θέρμη και συνέπεια. Αυτό μας έδειξε ακόμα μια φορά όταν παίρνοντας θέση στο μικρόφωνο πρόσφερε μια ευκαιρία χαλάρωσης στο κοινό του μετά από όσα είχαν προηγηθεί, εξαιρετικά εντυπωσιακά το καθένα, κάνοντας το δικό του θέμα «Η Μάχη στο Κακό Ρυάκι Μελάμπων 12-13 Απριλίου 1822 – Ο Χανιαλης και ο Ασουμανής» μια εξαιρετικά απολαυστική αφήγηση.
Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η αναφορά στον Ασουμανή και στις περιπέτειές του μετά την αρπαγή του από Τούρκους για να γίνει γενίτσαρος και το πώς κατόρθωσε να γυρίσει στο χωριό του. Αυτός ήταν και ο βασικός πρωταγωνιστής στη μεγαλειώδη μάχη στο Βαθύ Ρυάκι.
Ακολούθησε η αναφορά στην τραγωδία που γράφτηκε 20 του Γενάρη 1829 στην εκκλησία της Παναγίας στη Λαμπηνή.
Για το θέμα αυτό ως γνωστόν υπάρχει άφθονο υλικό από τις έρευνες του αείμνηστου Μιχαήλ Παπαδάκη που μας οδήγησαν και στη οριστική ημερομηνία της θυσίας των κατοίκων. Ήταν έργο ζωής του αξέχαστου ερευνητή, που μας έκανε τη μεγάλη τιμή να μοιράζεται μαζί μας επί σειρά ετών το αποτέλεσμα κάθε προσπάθεια του στον ερευνητικό τομέα το οποίο στη συνέχεια δημοσίευε.
Ο κ. Θανάσης Απανωμεριτάκης στη θαυμάσια εισήγησή του συμπλήρωσε τις μέχρι τώρα γνώσεις μας με τα νέα στοιχεία κυρίως για την τύχη όσων επέζησαν από το Ολοκαύτωμα που ρίχνουν περισσότερο φως στην περίοδο αυτή. Επίσης ήταν πολύ χρήσιμα τα στοιχεία που κατέθεσε ο εκλεκτός ομιλητής για την ιστορία του χωριού του ευρύτερα.
Η εξαιρετική αυτή εσπερίδα έκλεισε με την εισήγηση του φιλόλογου Καθηγητή κ. Γιώργου Μαυροτσουπάκη, που αναφέρθηκε στην «Επανάσταση του 1821 στην επαρχία Αγίου Βασιλείου μέσα από τη δημοτική και την επώνυμη ποίηση».
Ακούσαμε με μεγάλο ενδιαφέρον τον εκλεκτό εκπαιδευτικό που μας έχει εντυπωσιάσει η συμβολή του στην ανάδειξη της ιστορίας του χωριού του, της Κρύας Βρύσης, με τις ανάλογες εκδόσεις βιβλίων και ημερολογίων.
Ιδιαίτερα γιατί στον τομέα της Λαμπηνής υπάρχει και μια εμπεριστατωμένη μελέτη του Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκη (στο περιοδικό «Προμηθέας Πυρφόρος») για δυο ποιήματα του Μιχαήλ Παπουτσιδάκη, σε λαϊκή ρίμα πριν από το «Ύμνος και Θρήνος» του Κώστα Απανωμεριτάκη που θεωρείται μια σπουδαία αποτύπωση του γεγονότος με έντεχνο λόγο.
Ομολογούμε ότι ο κ. Μαυροτσουπάκης έκανε την ιδανικότερη φιλολογική προσέγγιση στο έργο αυτό του κορυφαίου μας ποιητή που έχουμε παρακολουθήσει ως τώρα. Και πιστεύουμε ότι θα πρέπει να είναι από τις πρώτες που θα συμπεριληφθούν σε μια αναμνηστική έκδοση.
Η εσπερίδα έκλεισε με μια ουσιαστική τοποθέτηση του φιλόλογου κ. Σταύρου Φραγκιουδάκη μέλους της δημοτικής επιτροπής παιδείας κι εκπροσώπου για ζητήματα λαϊκής επιμόρφωσης-διά βίου μάθησης.
Μας ικανοποίησε η προτροπή του να τεθούν εκ νέου τα ζητήματα τοπικής ιστορίας και να επανεξεταστούν με απόλυτη διάθεση επιστημονικής έρευνας μακριά από τοπικισμούς. Έτσι και θα διαχωριστεί ο θρύλος από την ιστορική αλήθεια και θα γνωρίσουμε όπως θα έπρεπε την ιστορία του τόπου μας. Ιδιαίτερα οι νεότεροι που υστερούν σε ιστορικές γνώσεις και η όποια παραπληροφόρηση απειλεί κυρίως την πολιτιστική και αγωνιστική ταυτότητα ενός έθνους που απέδειξε πόσο ξέρει να αποκτά το αγαθό της ελευθερίας όσο αίμα κι αν χρειαστεί.
Την εξαιρετική αυτή εσπερίδα που έγινε αφορμή για να λάβουν τα εύσημα της άψογης οργάνωσης ο δήμαρχος κ. Γιάννης Ταταράκης και ο αντιδήμαρχος κ. Γιάννης Νεκτάριος Χαραλαμπάκης, τίμησαν με την παρουσία τους ο εκπρόσωπος της Ιεράς Μητρόπολης Λάμπης Συβρίτου και Σφακίων π. Αθανάσιος, ο Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Πρέβελη π. Ιάκωβος, ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής Αγίου Πνεύματος Κισσού π. Βαρθολομαίος, ο π. Σεβίας Πολιτάκης, η αντιπεριφερειάρχης κα Μαρία Λιονή, ο θεματικός αντιπεριφερειάρχης στον τομέα Οικονομικών, περιφερειακός σύμβουλος Ρεθύμνου, κ. Νίκος Κακογιαννάκης, ο διοικητής της Ελληνικής Αστυνομίας κ. Γερμανάκης και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης επιφανής ερευνητής κ. Χρίστος Λιονής, πρόεδροι πολιτιστικών συλλόγων και αρκετός εκλεκτός κόσμος. Ο βουλευτής κ. Γιάννης Κεφαλογιάννης έστειλε μήνυμα, καθώς δεν κατέστη δυνατόν να παραστεί λόγω απειλημένων υποχρεώσεων.
Ήταν και η εσπερίδα αυτή από τις εκδηλώσεις που τιμούν την πόλη των Γραμμάτων και Τεχνών και που πολύ θα θέλαμε να μας είχε παρουσιάσει και ο δικός μας δήμος.
