Η συμμετοχή των Ιερωμένων και των Μοναστηριών του Ρεθύμνου στους Εθνικοαπελεθερωτικούς αγώνες

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥ*

Η εκκλησία της Κρήτης γνώρισε μεγάλη άνθηση τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας. Με το πέρας όμως αυτής της περιόδου και την έλευση των νέων κατακτητών, ξεκίνησε μία πολύ σκληρή συμπεριφορά προς το λαό της Κρήτης με τις συνεχείς διώξεις από τους φανατισμένους γενίτσαρους.

Η Οθωμανική αυτοκρατορία στις περιοχές που κατακτούσε, για να μειώσει τις αντιδράσεις του λαού, εφήρμοζε θεωρητικά τουλάχιστον, την πολιτική της «θρησκευτικής ανοχής», σαν πάγια αρχή των εκάστοτε Σουλτάνων.

Ωστόσο στα Μοναστήρια της Κρήτης οι ιερωμένοι αλλά και οι εκκλησίες στα χωριά και τις πόλεις πολύ συχνά εδέχουνταν τις βιαιοπραγίες των γενίτσαρων.

Θύμα αυτής της βαρβαρότητας υπήρξε και ο Επίσκοπος Λάμπης Μεθόδιος Σιλιγάρδος που σφαγιάσθηκε τέλη του 1700.

Στην επανάσταση του 1821 σφαγιάστηκαν επίσης ο Μητροπολίτης Κρήτης Γεράσιμος Παρδαλής, καθώς και οι τέσσερις από τους οκτώ Επισκόπους του νησιού, ο Νεόφυτος της Κνωσσού, ο Ιωακείμ της Χερρονήσου, ο Ιερόθεος της Λάμπης και ο Ζαχαρίας της Σητείας.

Όμως από πολύ ενωρίς σε ολόκληρο το νησί, οι Κρήτες εστρατεύονταν σε αντάρτικες ομάδες και πολεμούσαν τον Τούρκικο στρατό για την απελευθέρωσή τους και μαζί τους εστρατεύονταν και πολλοί ιερωμένοι.

Η αφοσίωση στην ιεροσύνη δεν εμπόδιζε τους λειτουργούς της εκκλησίας να αρματώνονται και να συμμετέχουν σε μάχες και συγκρούσεις. Καθ’ όλη την περίοδο των 130 χρόνων που διήρκεσαν οι επαναστάσεις, οι μαχητές της εκκλησίας ήταν πάρα πολλοί.

Από τα διασωθέντα ιστορικά αρχεία της περιόδου αυτής, μαθαίνομε για τους αγωνιστές αυτούς που μερικοί τους αναδείχτηκαν και σε καπεταναίους.

Τα Μοναστήρια και του Ρεθύμνου αλλά και τα περισσότερα της Κρήτης από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας αποτέλεσαν φωτεινούς φάρους για την Ελευθερία και τους Εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες.

Πρωτοπόροι σ’ αυτούς τους αγώνες ήταν πολλές φορές οι Ηγούμενοι των Μοναστηριών με την αγάπη και το σεβασμό που τους περιέβαλλε ο χριστιανικός πληθυσμός θεωρώντας τους αρχηγούς του αγώνα. Μαζί με τους ηγούμενους στον αγώνα εστρατεύονταν και πολλοί μοναχοί, που τους ακολουθούσαν.

Οι Ηγούμενοι που καταγράφηκαν σαν οπλαρχηγοί και καπεταναίοι για τα Μοναστήρια του Ρεθύμνου ήταν για το Μοναστήρι του Αρκαδίου ο Γαβριήλ Μαρινάκης, για το Μοναστήρι της Χαλέπας στο Μυλοπόταμο ο Νέστορας Κοκκινίδης και ο Γεράσιμος Στρατήγης, για το Μοναστήρι στο Δισκούρι ο Ιάκωβος Πλουμής, για το Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου στο Μπαλί ο Γεράσιμος Πικράκης, για το Μοναστήρι στο Βώσακος ο Μελχισεδέκ Βαρδιάμπασης, για το Μοναστήρι στου Πρέβελη ο Μελχισεδέκ Τσουδερός, ο Ηγούμενος Νικόδημος και ο Ηγούμενος Ευφραίμ, για το Μοναστήρι Ασωμάτων Αμαρίου ο Γεράσιμος Λουρωτός, για το Μοναστήρι του Αρσανίου ο Γαβριήλ Κλάδος για το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στα Ρούστικα ο Αγαθάγγελος Βερνάρδος, και για το Μοναστήρι του Αγίου Πνεύματος στον Κισσό Αγίου Βασιλείου ο Ηγούμενος και όλοι οι Μοναχοί που σφαγιάστηκαν το 1821 και καταστράφηκε ολοσχερώς η Μονή.

Και στα δέκα Μοναστήρια του Ρεθύμνου υπήρξαν ήρωες Ηγούμενοι που ηγήθηκαν στις εξεγέρσεις των περιοχών τους.

Ακόμη και πολλοί άλλοι ιερωμένοι από τα χωριά του Ρεθύμνου υπήρξαν γενναίοι αγωνιστές, όπως ο παπά- Νικ. Βούλγαρης στο Νεύς Αμάρι, οι ιερομόναχοι Συμεών Γαβράς και Ιλαρίων Ρολόγης στη Μονή Ασωμάτων, οι ιερομόναχοι Αγαθάγγελος Παπαβασιλείου και Καλλίνικος Σπιταδάκης στη Μονή Πρέβελη, ο παπα-Μιχ. Σκουλάς στο Γαράζο, ο παπα-Μιχ. Σημαντήρης στο Μέρωνα, ο παπα-Μιχ. Παπαδάκης στα Σελλιά, ο παπα- Μιχ. Κουτελιδάκης στο Γερακάρι, ο παπα-Μανώλης Μαρουλιανός στις Πρασές, ο ιερομόναχος στη Μονή Δισκουρίου Καλλίνικος Βάμβουκας, ο μοναχός καπετάν Συμεών Μανασσής στη Μονή του Προφήτη Ηλία και πολλοί άλλοι που δυστυχώς δεν καταγράφηκαν. Η μεγάλη αυτή συμμετοχή των ιερωμένων καταδεικνύει και τον διττό χαρακτήρα των Εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων.

Και τον Εθνικό αλλά και τον θρησκευτικό.

Οι ιερωμένοι αγωνιστές είχαν στέρεη Εθνική συνείδηση συγχρόνως με την βαθιά τους αγάπη στον Χριστό.

Η ίδια στάση των ιερωμένων και ολόκληρης της εκκλησίας της Κρήτης συνεχίστηκε και στην μετέπειτα ιστορική περίοδο της Αυτονομίας και αργότερα της Ένωσης με την Ελλάδα.

Οι ίδιοι αγώνες επαναλήφθηκαν και αρκετά χρόνια αργότερα όταν και πάλι η Κρήτη βρέθηκε κατακτημένη από τους Γερμανούς το 1941.

Ο διακεκριμένος Κρητικός λογοτέχνης, και ιστορικός ερευνητής Αντώνης Σανουδάκης στη Διδακτορική του Διατριβή που έχει σαν κεντρικό θέμα τη συμβολή της εκκλησίας της Κρήτης στην Εθνική Αντίσταση, προσεγγίζει με παρρησία και ειλικρίνεια τα ιστορικά γεγονότα της Γερμανικής κατοχής.

Στο έργο του αυτό εστιάζεται σε συμβάντα και μαρτυρίες που συνδέονται με τη δράση των Επισκόπων, των Μοναστηριών και των ιερωμένων στον Αντιστασιακό αγώνα.

Πολλές δεκάδες ήταν οι ιερωμένοι της εκκλησίας της Κρήτης που ζώστηκαν τα άρματα και πολέμησαν τον κατακτητή, όπως και πολλοί από αυτούς σκοτώθηκαν ή εκτελέστηκαν.

Ήδη στους πρώτους τρεις μήνες της κατοχής εκτελέστηκαν, ο πρωτοσύγκελος Φώτιος Θεοδοσάκης στο Σκαλάνι Ηρακλείου, και ο παπα-Μανώλης Κουκουράκης από τις Πρασές Κυδωνίας Χανίων στον Κερίτη ποταμό!

Στα Μοναστήρια και τα χωριά του Ρεθύμνου, ηγούμενοι και ιερωμένοι αναδείχτηκαν ήρωες με τη δράση τους στην Εθνική Αντίσταση.

Στο Μοναστήρι του Πρέβελη ο ηγούμενος Αγαθάγγελος Λαγουβάρδος αναδεικνύεται σε μεγάλο αγωνιστή οργανώνοντας τη μεταφορά αντιστασιακών στην Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή με τα συμμαχικά υποβρύχια.

Στη Μονή Ασωμάτων στο Αμάρι, αναπτύσσει αντιστασιακή δράση ο ιερομόναχος Συμεών Δρετουλάκης, ο οποίος και εκτελέστηκε από τους Γερμανούς.

Στη Μονή Αρσανίου ο επίσης ιερομόναχος Δαμιανός Καλλέργης με μεγάλη αντιστασιακή δράση εκτελέστηκε και αυτός.

Στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία ο ηγούμενος Ιερόθεος Πετράκης ως θερμός υποστηρικτής του αντιστασιακού αγώνα συνέδραμε τις αντάρτικες ομάδες με κίνδυνο της ζωής του.

Και ακόμη στο ηρωικό Αρκάδι σε ρόλο καπετάνιου αναδείχθηκε ο ηγούμενος Διονύσιος Ψαρουδάκης, αλλά σημαντική δράση είχε και ο ανυπότακτος μοναχός Γαβρίλης Κλάδος από τα Λιβάδια Μυλοποτάμου.

Για τα υπόλοιπα πέντε Μοναστήρια δεν υπάρχουν μαρτυρίες, καθώς του μεν Αγίου Πνεύματος και του Μπαλίου ήταν κλειστά, τα δε άλλα τρία, του Δισκουρίου, του Βώσακου, και της Χαλέπας βρίσκονταν σχεδόν σε εγκατάλειψη με ελάχιστους γέροντες μοναχούς.

Επίσης ηρωική δράση ανέπτυξαν και ιερωμένοι σε κάποια χωριά, όπως ο παπα-Κυριάκος Κατσαντώνης στο Άνω Μέρος, και ο παπα-Γιάννης Σκουλάς στα Ανώγεια.

Ακόμη σε ξεχωριστό αγωνιστή αναδείχτηκε ο παπα-Γιάννης Αλεβυζάκης στις Αλώνες Ρεθύμνου, με τη επίβλεψη του οποίου λειτούργησε για τουλάχιστον οκτώ μήνες ο ασύρματος της Αντίστασης στο βουνό Κρυονερίτης και τον οποίο (ασύρματο) ουδέποτε εντόπισαν οι Γερμανοί.

Ωστόσο οι κατακτητές εκτέλεσαν τον δευτερότοκο του γιο τον Σήφη και άλλους τρεις από την ομάδα του ασυρμάτου, οι δε σύμμαχοι για να γλυτώσουν τον ίδιο τον παπα-Γιάννη τον φυγάδευσαν στη Μέση Ανατολή όπου και παρέμεινε έως και τη λήξη του πολέμου.

Στους πιο πρόσφατους πολιτικούς και κοινωνικούς αγώνες για την προάσπιση της Δημοκρατίας, στους αντιστασιακούς αγώνες κατά της δικτατορία του 1967, η εκκλησία ήταν και πάλι παρούσα.

Μόλις δυο μήνες από την κήρυξη της δικτατορίας, στο Αγιασμάτσι Μυλοποτάμου ιδρύθηκε και είχε τη βάση της, η αντιστασιακή οργάνωση Δ.Ε.Κ.Α. (Δημοκρατική Ένωση Κρητών Αγωνιστών) με αγωνιστές και από τους τέσσερις νομούς της Κρήτης.

Τον Νοέμβριο του 1967 με επιχείρηση της ασφάλειας Ηρακλείου, στο Αγιασμάτσι, συνελήφθησαν 29 βασικά στελέχη της οργάνωσης τα οποία προφυλακίστηκαν και παραπέμφθηκαν για εκδίκαση στο Στρατοδικείο Χανίων.

Στους συλληφθέντες αντιστασιακούς ήταν και ο παπα-Πέτρος Γαβαλάς από τον Άγιο Θωμά Ηρακλείου, ο οποίος ήταν από τους γηραιότερους της οργάνωσης και είχε αναπτύξει δράση και στην Εθνική αντίσταση της κατοχής.

Στο στρατοδικείο Χανίων όπου εκδικάστηκε η υπόθεση της Δ.Ε.Κ.Α. τον Φεβρουάριο του 1968, ο παπα-Γαβαλάς καταδικάστηκε σε 2 χρόνια φυλάκιση, την οποία και εξέτισε.

Η εκκλησία λοιπόν της Κρήτης με τους ιερωμένους της έχει αποδείξει την ευαισθησία της και στα Εθνικά μας θέματα αλλά και στα της προάσπισης της Δημοκρατίας.

Επιπλέον στα πιο πρόσφατα χρόνια η ηγεσία της εκκλησίας της Κρήτης σε κρίσιμα ζητήματα όπως το μεταναστευτικό, αλλά και σε άλλα για την αντιμετώπιση μεγάλων προβλημάτων της κοινωνία μας, επέδειξε επαινετή στάση και ουδέποτε Κρήτες ιεράρχες ενεπλάκησαν σε αντιπαραθέσεις εκθέτοντας την εκκλησία όπως ενίοτε συμβαίνει σε κάποιες άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Ευχή μας είναι οι λειτουργοί της εκκλησίας της Κρήτης όπως και μέχρι τώρα έχουν πράξει, με υπερηφάνεια και δυναμισμό να είναι πάντα δίπλα στο λαό της Κρήτης, προασπίζοντας τα ιδανικά της ελευθερίας, της Δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, παράλληλα με τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.