Όπως είναι γνωστό ο πρίγκιπας Γεώργιος είχε οριστεί Ύπατος Αρμοστής Κρήτης με τριετή θητεία. Στις 9 Δεκεμβρίου 1898 έφθασε στη Σούδα με τη ρωσική ναυαρχίδα «Νικόλαος Α’». Τον υποδέχθηκαν στη Σούδα οι ναύαρχοι Ποττιέ, Νόελ, Σκρύδλωφ και Μπέτολλο κι ο κρητικός λαός που τον αποθέωνε. Ο πρόεδρος του συμβουλίου των ναυάρχων Γάλλος Ποττιέ του παρέδωσε επίσημα στο Διοικητήριο Χανίων τη διοίκηση της Κρήτης, ενώ τα ευρωπαϊκά πολεμικά, έξω από το λιμάνι, χαιρέτιζαν με κανονιοβολισμούς την ύψωση της κρητικής σημαίας.
Για τους νεώτερους και λιγότερο φιλίστορες να σημειώσουμε ότι ο Γεώργιος (Κέρκυρα, 24 Ιουνίου 1869 – St Cloud, Γαλλία, 25 Νοεμβρίου 1957) ήταν πρίγκιπας της Ελλάδας και της Δανίας ήταν δευτερότοκος γιος του βασιλιά Γεωργίου Α’ της Ελλάδας και της Μεγάλης Δούκισσας Όλγας Κωνσταντίνοβνα της Ρωσίας. Υπήρξε ο μοναδικός στην παγκόσμια ιστορία αξιωματούχος που έφερε ταυτόχρονα το βαθμό του ναυάρχου τριών στόλων, της Ρωσίας, της Ελλάδας και της Δανίας.
Μετά τις πρώτες εγκύκλιες σπουδές, που έλαβε κατ’ οίκον, μετέβη στη Δανία όπου και σπούδασε στη Βασιλική Ναυτική Σχολή της Κοπεγχάγης. Αποφοιτώντας επέστρεψε στην Ελλάδα και κατατάχθηκε ως αξιωματικός στο Βασιλικό Ναυτικό, γενόμενος ταυτόχρονα υπασπιστής του Βασιλιά Γεωργίου Α’. Κατά την περίοδο εκείνη, συνοδεύοντας τον διάδοχο της Ρωσίας και μετέπειτα Αυτοκράτορα Νικόλαο Β’ σε περίπλου της γης, όταν βρίσκονταν στην Ιαπωνία σε γενόμενη απόπειρα δολοφονίας σε βάρος του Νικολάου από κάποιο φανατικό Ιάπωνα, ο πρίγκιπας Γεώργιος πρόλαβε και απέκρουσε αυτόν έγκαιρα, σώζοντας τον Νικόλαο. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης ο Τσάρος της Ρωσίας απέδωσε στον Γεώργιο τον βαθμό του ναυάρχου του ρωσικού στόλου με τα διάσημα αυτού.
Το 1897 ο Πρίγκιπας Γεώργιος ήταν διοικητής του ελληνικού τορπιλικού στόλου με τον οποίο και συμμετείχε στον αποκλεισμό της Κρήτης, κατ’ εντολή της ελληνικής κυβέρνησης του Θεόδωρου Δηλιγιάννη.
Ένα χρόνο μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, οι Μεγάλες Δυνάμεις: (Αγγλία, Αυστρουγγαρία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ρωσία), ανάγκασαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία να εγκαταλείψει την Κρήτη, δημιουργώντας υπό την προστασία τους ένα αυτόνομο κατ’ εντολή κράτος, την Κρητική Πολιτεία, υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου, όπου ως Ύπατο Αρμοστή (γενικό διοικητή) εγκατέστησαν κατόπιν προτροπής της Ρωσίας τον πρίγκιπα Γεώργιο.
Ο Γεώργιος στο Ρέθυμνο
Αρχές του Γενάρη ο πρίγκιπας αποφάσισε τριήμερη επίσκεψη στο Ρέθυμνο που σε γενικές γραμμές θα περιγράψουμε με βάση δημοσιεύματα της εποχής. Είναι γεγονός ότι η επίσκεψη αυτή ήταν από τις πιο ιστορικές που δέχτηκε η πόλη μας.
Ας γυρίσουμε λοιπόν το ρολόι του χρόνου παρακολουθώντας καρέ καρέ την μεγάλη αυτή στιγμή, με στοιχεία από την εφημερίδα «Αστραπή», η οποία με άπειρες λεπτομέρειες καταγράφει το γεγονός σε συνέχειες μάλιστα. Και μας επιτρέπει να κάνουμε το δικό μας αφιέρωμα κάπως έτσι.
Θερμή υποδοχή
Με θύελλα ενθουσιασμού το Ρέθυμνο υποδέχτηκε τον πρίγκιπα Γεώργιο στις 9 Ιανουαρίου 1899. Είχαν στήσει αψίδες και τον ζητωκραύγαζαν, ενώ αυτός κατευθυνόταν στο Μητροπολιτικό Ναό που και εψάλη δοξολογία.
Μετά από μια θερμή προσφώνηση ο Μητροπολίτης πρόσφερε στον πρίγκιπα ένα ξυλόγλυπτο εγκόλπιο που απεικόνιζε το Σωτήρα πραγματικό αριστούργημα τέχνης, σε χρυσό, κυκλικό πλαίσιο. Επηκολούθησε ο πολυχρονισμός κι έπειτα ο Γεώργιος κατευθύνθηκε με την ακολουθία του στο κεντρικό τζαμί όπου ο ιμάμης τον προσφώνησε θερμά στην ελληνική.
Δεν θα πρέπει να μας καταπλήσσει αυτή η σειρά στο πρόγραμμα του υψηλού επισκέπτη, γιατί ακόμα οι Τούρκοι βρίσκονταν στο Ρέθυμνο, οπότε ήταν θέμα αυστηρού πρωτόκολλου να ακολουθηθεί η σειρά αυτή.
Στο τζαμί μάλιστα που -ίσως για δημιουργία εντυπώσεων- επικρατούσε πολυτελέστατος διάκοσμος, είχαν ετοιμάσει κι ένα θρόνο για τον πρίγκιπα καλυμμένο με χρυσοΰφαντο ύφασμα.
Παρέλαση στη Σοχώρα
Ακολούθως ο Γεώργιος βρέθηκε στην πλατεία Σκυδλώφ (Σοχώρα) για να παρακολουθήσει παρέλαση ρωσικού στρατιωτικού τμήματος και μετά ανέβηκε στο μέγαρο.
Εκεί τώρα το προξενικό σώμα δεξιώθηκε όλους τους επιφανείς του τόπου που είχαν σπεύσει να δουν και να συνομιλήσουν με το Γεώργιο Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της εφημερίδας «Αστραπή», που συμβουλευόμαστε για το αφιέρωμα αυτό, ο πρίγκιπας ήταν ιδιαίτερα ευχάριστος με όλους, μοιράζοντας χειραψίες, χωρίς να αφήσει κανέναν παραπονεμένο.
Καταλληλότερος να απευθύνει δυο λόγια στον πρίγκιπα κρίθηκε ο Στέργιος Μανουράς που ανταποκρίθηκε επάξια στην τιμητική αυτή αποστολή.
Η απάντηση του Γεωργίου έκανε πολλές καρδιές να σκιρτήσουν όχι τόσο για την ευφράδειά του όσο για τη φράση «Τα βάσανα τελείωσαν».
«Όσοι εξ υμών, τους είπε, ανήκετε εις επαρχίας, στείλατε εκ μέρους μου εις αυτάς χαιρετισμόν. Τα βάσανα ετελείωσαν».
Κι έκλεισε τη σύντομη ομιλία του διαβεβαιώνοντας άπαντες ότι θα κυβερνήσει με σύνεση και δικαιοσύνη, αδιακρίτως φυλής και θρησκεύματος…
Βγήκε μετά στο μπαλκόνι και απηύθυνε θερμό χαιρετισμό στο πλήθος από κάτω που παραληρούσε… Υπάρχει το πλήρες κείμενο, που διεσώθη στο ρεπορτάζ της «Αστραπής», αλλά δεν το παραθέτουμε για οικονομία χώρου προκειμένου να δούμε περισσότερες λεπτομέρειες από την πρώτη αυτή επίσκεψη του Γεωργίου στο Ρέθυμνο.
Ένας φοίνικας για ανάμνηση
Στο μεταξύ είχε πάει μεσημέρι αλλά το πρόγραμμα συνεχίστηκε στο νέο(;;;) δημοτικό κήπο όπου κι εφύτεψε ένα νεαρό φοίνικα, ενώ παιάνιζε πανηγυρικά η μπάντα της Ρωσικής στρατιωτικής μουσικής.
Μετά και από αυτό, ανηφόρησε στο κάστρο της Φορτέτζας, πάντα ακολουθούμενος από το λαό που δεν σταματούσε να τον επευφημεί.
Έμεινε κάπου τρία τέταρτα εκεί για να παρακολουθήσει και το καλλιτεχνικό πρόγραμμα, που του είχαν ετοιμάσει με παραδοσιακούς χορούς και αμέτρητες μαντινάδες, που παίνευαν αυτόν και όλη του τη δυναστεία, χωρίς να μένουν παραπονεμένοι και οι παρόντες Ρώσοι πολιτικοί και στρατιωτικοί παράγοντες.
Κάποτε τέλειωσε κι αυτό, αλλά ο κόσμος δεν έλεγε να διαλυθεί μέχρι που το αποφάσισε πια λίγο πριν ανάψουν οι λύχνοι.
Τότε πια κατάφερε και ο Γεώργιος να καθίσει στο δείπνο που του είχαν ετοιμάσει στη στρατιωτική λέσχη όπου έγιναν πάνω από εκατό προπόσεις. Όλοι επωφελήθηκαν να πουν και κάτι. Σάμπως θα είχαν κάθε μέρα την ευκαιρία να προσφωνούν πρίγκιπα;
Η νύχτα όμως ήταν μεγάλη γιατί μετά το φαγητό ακολούθησε άλλη βόλτα στους δρόμους της πόλης, που ήταν πάμφωτη, με όλα τα μέσα της εποχής εννοείται και το λαό να συνεχίζει από τα μπαλκόνια τις επευφημίες ενθουσιάζοντας τον πρίγκιπα που είχε εντυπωσιαστεί με την θερμή υποδοχή των Ρεθεμνιωτών. Αν βέβαια, είχε τραβήξει κι αυτός όσα οι ταλαίπωροι αυτοί άνθρωποι, οι μπαρουτοκαπνισμένοι και προδομένοι τόσες φορές θα έκανε ίσως και περισσότερα βλέποντας σε κάποιον τον λυτρωτή του…
Επόμενος σταθμός το Αρκάδι
Όλη τη νύχτα δεν σταμάτησαν οι λύρες και οι χοροί. Ο πρίγκιπας όμως έπρεπε να αναπαυθεί γιατί την επομένη είχε προγραμματισμένη επίσκεψη στο Αρκάδι.
Κατά τις 9:00 το πρωί ξεκίνησε η συνοδεία για το ιστορικό μοναστήρι, ενώ σε όλη τη διαδρομή ίδιες εικόνες παντού έδειχναν στον πρίγκιπα τα θερμά αισθήματα που διακατείχαν τους Ρεθεμνιώτες, γι’ αυτόν, τώρα που έπαιρναν μια ανάσα λευτεριάς.
Με τα γνωστά μεταφορικά μέσα της εποχής η συνοδεία πέρασε από Περιβόλια, Πηγή, Μαρουλά, Λούτρα και Αμνάτο. Και σ’ όλη τη διαδρομή ο πρίγκιπας έβλεπε παντού αψίδες με δάφνες ενεπίγραφες με φωτογραφίες δικές του και του αυτοκρατορικού ζεύγους της Ρωσίας.
Η «μαρίδα» της εποχής παρά την ξυπολησιά της ένοιωθε απέραντη ευτυχία για την παρουσία και το θέαμα που ποιος ξέρει αν ξαναζούσε παρόμοιο;
Ούτε στα πιο τρελά της όνειρα δεν το φανταζόταν. Ήταν τόσος ο ενθουσιασμός που και το τυπικό πρωτόκολλο δεν τηρήθηκε από τον απλό λαό.
Κάποιες από τις γυναίκες που είχαν στηθεί να ζητωκραυγάζουν για τον πρίγκιπα δεν άντεξαν να μην αναφωνήσουν κι ένα «Χαρώτα τα κάλλη σου». Κι όλοι φαινόταν πως ζούσαν πρωτόγνωρες μεγάλες στιγμές.
Το Γεώργιο στην εκδρομή του αυτή τον συνόδευαν οι υπασπιστές του Καρμπόνης και Λεμπέσης, ο διοικητής Θεόδωρος δε Χιόστακ, άλλοι τοπικοί παράγοντες και φυσικά ο υποπρόξενος της Ρωσίας Χατζηγρηγοράκης. Της όλης συνοδείας προηγείτο ως τιμητική φρουρά ο αρχηγός της αστυνομίας Τσουδερός, με αποσπάσματα χωροφυλάκων και Μαυροβουνίων και ακολουθούσε στο τέλος ουραγός, τμήμα έφιππων Ρώσων χωροφυλάκων.
«Καλωσόρισες άστρο της Βηθλεέμ»
Αν και Γενάρης η μέρα ήταν από τις πιο γλυκές Αλκυονίδες. Κι ενώ το θέαμα από ερειπωμένα σπίτια βαρύ τίμημα των ξεσηκωμών και η καμένη γη δεν ήταν και το καλύτερο, όλοι ωστόσο έβλεπαν παντού ομορφιά. Τόσος ήταν ο ενθουσιασμός τους. Οι πιο ένθερμοι μάλιστα είχαν βάλει ομοίωμα του πρίγκιπα ακόμα και σε ερειπωμένα σπίτια με δάφνες και πρασινάδες ολόγυρα.
Ακόμα και οι γέροι έριχναν στο πέρασμα του Γεωργίου δάφνες και ροδοπέταλα, άλλοι ράντιζαν με ροδόσταμο, ενώ μέσα στις ιαχές ξεχώριζε και μια πιο ιδιαίτερη «Καλωσόρισες άστρο της Βηθλεέμ».
Φθάνοντας στο Αρκάδι ο Γεώργιος επισκεπτόμενος τον ιερό χώρο δεν μπορούσε να μη δείξει τη συγκίνησή του. Εδώ τον προσφώνησε ο κορυφαίος των Γραμμάτων Εμμανουήλ Γενεράλης με μια ομιλία που εντυπωσίασε όπως ήταν αναμενόμενο.
Κανονικά θα έπρεπε να την παραθέσουμε αλλά ας μην ξεχνάμε ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούσε ο σπουδαίος αυτός λόγιος, θα χρειαζόταν και …μετάφραση για να γίνει κατανοητή από τους σύγχρονους.
Ήταν πάντως ένα μνημείο έντεχνου λόγου.
Μετά τις προσφωνήσεις και άλλων δασκάλων χριστιανών και μουσουλμάνων, ο έμπορος Γ. Μ. Σκουλούδης απήγγειλε το παρακάτω ποίημα:
«Όσα αντιλαμβάνομαι έχονται αληθείας
Ποίος ο μεταξύ ημών τόσο λαμπρός ιππότης
Τι βλέπω; Είναι όνειρον τέκνον της φαντασίας
Α όχι! Όχι όνειρον! Είναι πραγματικότης!
Ο πρίγκιψ εις το Ρέθυμνον ο Γιώργος αδελφός μας
Ναι αδελφός ως έχοντες μιαν κοινήν μητέρα
Διότι είναι πόθος του ο πόθος ο δικός μας
Να γίνει έως θέλομεν η Κρήτη ελευθέρα
Μετά ακατανόμαστον δουλεία όχι μόνον
Συνήλθον δια να χαρούν χαράν μεγάλην ζώντες
Αλλά εδώ ευρίσκονται και άνθρωποι θανόντες
Βλέποντες την ενσάρκωσιν ονείρου προ αιώνων
Και επειδή είναι σήμερον χαροποιά ημέρα
Με χάριν πτερυγίζουσι άνω των κεφαλών μας
Ως χελιδώνες ελαφρώς πλήττουσι τον αέρα
Πολλαί χρυσόπτεροι ψυχαι ηρώων αδελφών μας
Ολόκληρα συντήγματα εις μάχας φονευθέντων
Γυναικοπαιδοθύματα ‘πο του Δασκαλογιάννη
Ως σήμερον μετά πολλών σφαγέντων και καέντων
Και γενικώς πας ο τυχόν ενδόξως ν’ αποθάνει
Κι εκλέγουν δωδεκαμελή επιτροπή τον Χάλη
Τον γούμενο του Αρκαδιού, Λόγιον, Βέργαν, Μίτσαν
Τριγγέταν Δημακόπουλον, Σαράτσογλουν Δανάλην
Μπικοστρατήν βροντόφωνον Σίφακα και Τριφίτσαν
Με εντολήν στο Πρίγκιπα στέφανον να προσφέρει
Εκ δάφνης και εκ ταινιών των εθνικών χρωμάτων
Και το οποίο κυκλικώς στο μέσον του να φέρει
και την εξής επιγραφήν δια χρυσών γραμμάτων.
Η Κρήτη εκ του εχθρικού ζυγού ηλευθερώθη
Αλλ’ ήυξησαν στα στήθη της οι εθνικοί της πόθοι
Φυσικά το ποίημα που δεν τελειώνει εδώ υπαινίσσεται το μεγάλο όνειρο των Κρητών για την Ένωση. Γεγονός είναι ότι άρεσε ιδιαίτερα.
Άκουσε κι άλλα ποιήματα ο Γεώργιος με πολλά παινέματα για την αφεντιά του.
Εκτός από το Αρκάδι ο πρίγκιπας επισκέφθηκε και την Ιερά Μονή Αρσανίου όπου ακολουθήθηκε η ίδια διαδικασία.
Εδώ αναβίωσε η βιβλική μνήμη με νεώτερο Συμεών τον προηγούμενο της μονής Νεόφυτο Λελεδάκη που έχοντας περάσει αρκετά τα 90 χρόνια είχε όνειρο ζωής να συναντήσει τον πρίγκιπα. Και αξιώθηκε να το ζήσει.
Αυτές ήταν μερικές μόνο λεπτομέρειες από την επίσκεψη του Γεωργίου στο Ρέθυμνο. Να προσθέσουμε ότι ο Γεώργιος ως Αρμοστής εξέδωσε σύνταγμα, και όρισε Συμβούλιο του Ηγεμόνα (δηλαδή κυβέρνηση) από τους Κρητικούς αρχηγούς. Το 1899 οργάνωσε την Κρητική Χωροφυλακή. Οι απόψεις του πάνω στο κρητικό ζήτημα τον έφεραν σε σύγκρουση με τον πολιτικό και πρωταγωνιστή της επανάστασης Ελευθέριο Βενιζέλο αλλά και με μεγάλο μέρος του λαού της Κρήτης. Η σύγκρουση κορυφώθηκε με την επανάσταση του Θερίσου το 1905, κατά την οποία η Κρητική Χωροφυλακή του έμεινε πιστή, αλλά χρειάστηκε να ζητήσει και την στρατιωτική συνδρομή των ξένων δυνάμεων. Για την αντιμετώπιση της κρίσης οι Μεγάλες Δυνάμεις έστειλαν στην Κρήτη ειδική εξεταστική επιτροπή. Ο Γεώργιος θεωρώντας πως μ’ αυτήν τους την ενέργεια οι Δυνάμεις τον έθιγαν προσωπικά παραιτήθηκε του αξιώματός του τον Σεπτέμβριο του 1906. Μετά την άφιξη του αντικαταστάτη του, Αλέξανδρου Ζαΐμη, αναχώρησε για την Αθήνα. Το επόμενο χρόνο η Κρητική Συνέλευση ανακήρυξε την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, που πραγματοποιήθηκε επίσημα το 1913. Το 1907 παντρεύτηκε την Πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη. Μετά την επανάσταση στο Γουδί το 1909 ο πρίγκιπας Γεώργιος εγκαταστάθηκε στη Γαλλία χωρίς να πάψει να επισκέπτεται τακτικά την Ελλάδα. Μετά τον θάνατό του η σορός του μεταφέρθηκε στην Ελλάδα, όπου και ετάφη στο βασιλικό κοιμητήριο στο Τατόι.
Ποιος να του το έλεγε πάντως ότι αυτός ο λαός του Ρεθύμνου που τον επευφημούσε εκείνο το τριήμερο του Γενάρη 1899, αρκετές δεκαετίες αργότερα θα καταψήφιζε στις εκλογές το στέμμα και θα έδινε το μεγαλύτερο ποσοστό πανελλαδικά στην προεδρική δημοκρατία.
Οι φωτογραφίες είναι από το Ψηφιακό Αρχείο ΕΙΕ και Μ Ελευθέριος Βενιζέλος
