Η φροντίδα των ηλικιωμένων είναι δείγμα πολιτισμού σε μια κοινωνία

Της ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑΣ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗ*

Με αφορμή τις σοκαριστικές αποκαλύψεις σε γηροκομείο των Χανίων που βγήκαν στο φως της δημοσιότητας τις τελευταίες ημέρες, θα ήθελα να παραθέσω μερικές σκέψεις με την εμπειρία που έχω αποκομίσει από την 15ετή και πλέον εμπειρία μου, ως υπεύθυνη Δομής Ανοιχτής Φροντίδας Ηλικιωμένων, αλλά και με τη θεσμική μου ιδιότητα ως πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Εργαζομένων στα Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων (ΚΗΦΗ).

Πολλές και καταιγιστικές οι πληροφορίες που κατά καιρούς κατακλύζουν τα ΜΜΕ για την ευάλωτη ομάδα των ηλικιωμένων, με πολλές κατηγορίες ένθεν κακείθεν, με διάφορες συζητήσεις, συνήθως κενές περιεχομένου, μέχρι να κοπάσει ο κουρνιαχτός, να ξεχαστεί το θέμα, μέχρι τις επόμενες αποκαλύψεις και άντε πάλι από την αρχή.

Οι ηλικιωμένοι είναι μια ομάδα ευάλωτη με πολλές ιδιαιτερότητες, και βεβαίως, όταν υπάρχουν και χρόνια προβλήματα υγείας τα πράγματα γίνονται ακόμα δυσκολότερα.

Το οικογενειακό μοντέλο που κάποτε φρόντιζε τους γέροντες γονείς έχει αλλάξει. Η γυναίκα που συνήθως επωμίζονταν την φροντίδα, έχει βγει στην αγορά εργασίας και όλα είναι πιο δύσκολα, ενώ οι απαιτήσεις της ζωής διαρκώς αυξάνονται, όπως δραματικά αυξάνονται και οι ηλικιωμένοι που θέλουν φροντίδα.

Τα Ιδρύματα Φροντίδας Ηλικιωμένων, δηλαδή τα Γηροκομεία, έχουν αυξηθεί δραματικά, καθότι κερδοφόρες επιχειρήσεις που δεν ελέγχονται ή ελέγχονται πλημμελώς, γιατί πως αλλιώς να εξηγήσουμε όλα όσα συμβαίνουν κατά καιρούς.

– Η διαχείριση των ζητημάτων πρόνοιας είναι πρωτίστως πολιτική ευθύνη και όχι ζήτημα ευαισθησίας ή φιλανθρωπίας. Η φροντίδα των ηλικιωμένων από τη στιγμή που το κέρδος είναι προτεραιότητα και όχι η αξιοπρεπής διαβίωση, όλα μπορούν να συμβούν και δεν καταλαβαίνω γιατί εκπλήσσονται οι αρμόδιοι και οι αναρμόδιοι…

Ο επιχειρηματίας δεν θα πάρει το απαιτούμενο προσωπικό γιατί τον ενδιαφέρει να έχει όσο γίνεται λιγότερα έξοδα, θα κάνει λοιπόν τη δουλειά του με το ελάχιστο κόστος, αυτό όμως θα είναι εις βάρος της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται. Τόσο απλά. Επίσης, όταν δεν υπάρχει έλεγχος ή κάποιο νομικό πλαίσιο που θα τους υποχρεώσει για τα αυτονόητα, όταν υπάρχουν Μονάδες Φροντίδας Ηλικιωμένων που στερούνται έως και αδειοδότησης, πως μπορούν να παράξουν κοινωνικό έργο; Γιατί περί αυτού πρόκειται. Και λέω δεν υφίσταται έλεγχος, διότι τον Ιούλιο του 2019 καταργήθηκε το «Σώμα Επιθεωρητών Υγείας και Πρόνοιας» που μπορούσε να παρεμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις ή να απευθύνονται οι οικογένειες των τροφίμων όταν πέσει οτιδήποτε στην αντίληψή τους.

Η Ευρωπαϊκή οδηγία λέει «Όχι στα Ιδρύματα» γιατί οι επιπτώσεις που έχουν τα ιδρυματοποιημένα άτομα είναι:

• Η απομόνωση
• Η απάθεια
• Η έλλειψη ενδιαφέροντος για τα πάντα εκτός από τα τετριμμένα, υποταγή στην εξουσία και κάποιες φορές, καμία εκδήλωση αισθημάτων περιφρόνησης σε σκληρές και άδικες εντολές.
• Η παραίτηση από μέρος του ατόμου και η αποδοχή ότι τα πράγματα θα κυλούν χωρίς αλλαγές.
• Χειροτέρευση των προσωπικών συνηθειών υγιεινής και αισθητικής.

και βεβαίως:

• Κοινωνικός Αποκλεισμός.

Για όλους αυτούς τους λόγους, συνιστάται, η δημιουργία Δομών Ημερήσιας Φροντίδας, και όχι Ιδρυμάτων και μάλιστα τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια και δίνονται κατευθύνσεις για την αποϊδρυματοποίηση και την πρόληψη της ιδρυματοποίησης.

Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί πάρα πολύ τα Γηροκομεία – Επιχειρήσεις.

Στο Ηράκλειο π.χ. με πληθυσμό περίπου 300.000 έχουμε 15 γηροκομεία και μάλιστα μεγάλης δυναμικότητας και βεβαίως το μηνιαίο αντίτιμο κατά μέσο όρο είναι περί τα 1.000€ μηνιαίως.

Δύσκολα όλα αυτά!

Εύλογα τίθεται το ερώτημα, τι θα γίνουν όλοι αυτοί οι μη αυτοεξυπηρετούμενοι ηλικιωμένοι που είτε δεν έχουν οικογενειακό περιβάλλον, είτε έχουν αλλά αδυνατεί για τον οποιοδήποτε λόγο να τους φροντίσει; και υπάρχουν πάντα λόγοι, μη βιαστούμε να κρίνουμε κανέναν…

Εδώ λοιπόν έρχονται να παίξουν σημαντικό ρόλο ως εναλλακτική πρόταση τα «Κέντρα Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων», δηλαδη τα ΚΗΦΗ.

Ο θεσμός των ΚΗΦΗ λειτουργεί στην χώρα μας από το 2002 αλλά ελάχιστα έχει προωθηθεί. Απεναντίας μπορώ να πω ότι έχει αποθαρρυνθεί.

Ο Σύλλογός μας έχει δώσει μάχες για να ανανεωθεί η Σύμβαση, για να παραμένουν οι συνάδελφοι και να δουλεύουν στη Δομή για την οποία προσελήφθησαν, για να βάλουν φαγητό στις προσφερόμενες υπηρεσίες ή λεωφορειάκι που θα πηγαίνει προς και από τη Δομή τους ηλικιωμένους μας, για συνεργασίες με φυσικοθεραπευτές, γιατρούς, εργοθεραπευτές κ.λ.π.

Τα ΚΗΦΗ είναι Δομές που στόχος της λειτουργίας τους είναι η παραμονή ατόμων 4ης ηλικίας που αντιμετωπίζουν σοβαρά κινητικά, οικονομικά ή και νοητικά προβλήματα, χωρίς να απομακρυνθούν από το οικείο φυσικό κοινωνικό περιβάλλον τους, η διατήρηση της συνοχής της οικογένειας, η εναρμόνιση της οικογενειακής και εργασιακής ζωής των μελών της οικογένειας με ηλικιωμένο και βεβαίως η αποφυγή της ιδρυματικής περίθαλψης και του κοινωνικού αποκλεισμού, η εξασφάλιση αξιοπρεπούς διαβίωσής του, καθώς και των άλλων μελών της οικογένειάς του.

Βεβαίως υπάρχουν βαριά περιστατικά, όπως οι άνοιες, και σοβαρά κινητικά προβλήματα, που όμως αντιμετωπίζονται με υπομονή, αξιοπρέπεια και την ενδεδειγμένη φροντίδα, με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην επιδεινώνονται αλλά καταφέρνουμε να είναι και λειτουργικά.

Γίνεται αντιληπτό ότι η φροντίδα στο γηροκομείο έχει σαν αποτέλεσμα την ιδρυματοποίηση, που σημαίνει την απομάκρυνση από τη ζωντανή καθημερινότητα και τους οικείους του, ενώ τα ΚΗΦΗ δίνουν τη δυνατότητα της φροντίδας μέσα στην κοινότητα, με την κοινότητα.

Όλες οι προσφερόμενες υπηρεσίες αφορούν την εξασφάλιση ενός όσο το δυνατόν υψηλότερου επιπέδου υγείας και κατά συνέπεια την καλύτερη δυνατή ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων μας.

Ακόμη μία δυσκολία που αντιμετωπίζεται στα ΚΗΦΗ, είναι η μοναξιά και η απομόνωση και βέβαια οι αρνητικές επιπτώσεις που αποδεδειγμένα προκαλούν στην υγεία σε αυτές τις ηλικίες.

Όπως ανέφερα και παραπάνω, οι δομές των ΚΗΦΗ λειτουργούν σχεδόν μία 20ετια, όμως δεν έτυχαν της απαιτούμενης στήριξης. Επιδέχονται πολλές βελτιώσεις και ο Σύλλογός μας έχει κάνει προτάσεις για την ολοκληρωμένη φροντίδα της τέταρτης ηλικίας στο Υπουργείο Εργασίας, αλλά αυτά θα τα πούμε σε επόμενη επικοινωνία.

Βέβαια τα ΚΗΦΗ δεν καλύπτουν παρά ένα μικρό κομμάτι του πληθυσμού, έτσι η γενναία αύξηση των Δομών είναι επιβεβλημένη.

Τα ΚΗΦΗ είναι Ευρωπαϊκά προγράμματα που θα πρέπει να ενταχθούν στις κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων, γιατί μόνο με «Εργασιακή Ασφάλεια» θα μπορέσουν να αποδώσουν το μέγιστο των δυνατοτήτων τους.

Ωστόσο πρέπει να επισημάνω την πολύ κακή εξέλιξη με την ψήφιση του νομοσχεδίου, την περασμένη εβδομάδα, που εντάσσει τα ΚΗΦΗ στις Κερδοσκοπικές Επιχειρήσεις που διέπονται από Πλαίσιο απλούστευσης της δραστηριότητας τους, επιτρέποντας όχι μόνο στα Νομικά Πρόσωπα των Δήμων όπως ίσχυε μέχρι σήμερα να εντάσσονται στο Κοινοτικό Πλαίσιο, αλλά σε οποιονδήποτε θέλει να δημιουργήσει μία Κερδοφόρα, προφανώς, Επιχείρηση ΚΗΦΗ με συνοπτικές διαδικασίες, χωρίς την ασφαλιστική δικλείδα που παρέχει ο έλεγχος της πολιτείας.

Αυτό είναι μία πολύ κακή εξέλιξη.

Η φροντίδα των ηλικιωμένων είναι δείγμα πολιτισμού σε μια κοινωνία. Όχι μόνο λοιπόν για τη συνεχιζόμενη προσφορά τους αλλά και για λόγους ευαισθησίας απέναντι σε μία ομάδα που καθίσταται εκ των πραγμάτων όλο και πιο αδύναμη, έχουμε όλοι την υποχρέωση και κυρίως η πολιτεία, να φροντίσουμε για την ασφαλή και αξιοπρεπή διαβίωσή τους.

Η Κοινωνική Πολιτική και η διαχείριση των ζητημάτων πρόνοιας είναι κυρίως πολιτική ευθύνη όχι ζήτημα ευαισθησίας και φιλανθρωπίας!

Αυτή είναι η μεγάλη διαφορά μεταξύ πολιτικής ευθύνης για την Κοινωνική Πρόνοια, και αντίληψης για μια κερδοφόρα επιχείρηση.

* Η Εμμανουέλα Μαθιουδακη είναι πρόεδρος Πανελλήνιου Συλλόγου Εργαζομένων στα ΚΗΦΗ