Οι απόκριες δεν ήταν ποτέ στα άμεσα ενδιαφέροντά μου. Οι σπουδές με βοήθησαν να δώσω μια εξήγηση σ’ αυτό, που φυσικά αποτελεί προσωπικό δεδομένο. Κι όμως ο αποκριάτικος χορός του Λυκείου Ελληνίδων του 1988, είναι μνήμη από τις πιο χαρούμενες της ζωής μου. Έκτοτε ποτέ δεν κατάλαβα Απόκρια όπως εκείνο το βράδυ.
Ήταν ο χορός των Απάχηδων και με την ανάλογη ενδυμασία, μαύρα ρούχα, κόκκινη ζώνη και μαντήλι στο λαιμό μαζευτήκαμε μια παρέα στη φιλόξενη αίθουσα του ιστορικού σωματείου.
Στη διάρκεια της βραδιάς ο αξέχαστος εκείνος Ρεθεμνιώτης ο Ανδρέας Κούνουπας, επιχείρησε εις μάτην να με διδάξει …Καντρίλιες. Και μπορεί να τον απογοήτευσα τον άνθρωπο, αλλά εγώ χάρηκα αυτή την εμπειρία μέχρι που έσβησε και η τελευταία νότα.
Εκείνη τη βραδιά ένας Ρεθεμνιώτης άρχοντας δεν μας άφησε να πάρουμε ανάσα. Σαν να προαισθανόταν πως ζούσε τις τελευταίες απόκριες του βίου του ξεφάντωνε και μαζί του όλοι εμείς παρασυρόμενοι από το μπρίο και το κέφι του.
Ήταν ο Θεμιστοκλής Βαλαρής. Τι άνθρωπος Θεέ μου… Πόσο ήξερε να τηρεί το μέτρο με πόση ευγένεια αντιμετώπιζε και τον πιο ταπεινό της πόλης.
Μπορεί να καταγόταν από το μεγαλύτερο αρχοντικό τζάκι αλλά εκείνο το καθάριο βλέμμα του και το ζεστό του χαμόγελο γεφύρωνε κάθε ταξικό χάσμα. Ανήκε κι αυτός στους ποιο αυθεντικούς καρναβαλιστές του Ρεθύμνου.
Μας εξηγεί ο ίδιος ποια ήταν η αφορμή να ξεφαντώνουν στην πόλη αρχές του περασμένου αιώνα. Ήταν η ανάγκη εκτόνωσης μετά από τόσα χρόνια σκλαβιάς.
Ο κ. Θεμιστοκλής όπως τον αναφέρω πάντα χωρίς να προδώσει ποτέ το επιχειρηματικό πνεύμα που τον χαρακτήριζε, ήταν μέχρι το τέλος της ζωής του η «ψυχή» κάθε συντροφιάς. Έδινε ζωή, σκόρπιζε το μήνυμα της πραγματικής ευτυχίας, ξεσηκώνοντας τις παρέες. Οι μεγαλύτερες προσωπικότητες της εποχής του συμμετείχαν στα ανεπανάληπτα γλέντια στ’ αρχοντικό του κυρίως στο Ατσιπόπουλο. Κι όλα με σύνεση και μέτρο. Ακόμα κι όταν βρισκόταν στο τσακίρ κέφι.
Και κοντά του η Ιωάννα του η αρχόντισσα της καρδιάς του που καμαρώναμε κάθε απόγευμα να τη συνοδεύει στον περίπατό της. Εικόνες μοναδικές που δεν βλέπουμε πια, καθώς ξεθωριάζει η ανθρωπιά γύρω μας.
Περί ανθρωπιάς ο Θεμιστοκλής Βαλαρής μιλούσε πάντα και δίδασκε με το δικό του παράδειγμα. Χαρακτηριστικό αυτό που αναφέρει ο κ. Γιώργης Κουκλινός παρουσιάζοντας το βιβλίο «Μια πόλη αναμνήσεις»:
Στο λεωφορείο για το Ατσιπόπουλο, μια χωριανή του είπε: – Κυρ Θεμιστοκλή, εδά όμως εγινήκαμε ούλοι τα ίσα!
Κι αυτός: – Κι αμέ, τώρα όλος ο κόσμος έχει λεφτά! Εδά θα ξεχωρίζει ο καθένας από την αθρωπιά του.
Ο κ. Θεμιστοκλής με την αρχοντική του όψη ήταν η ενσάρκωση της σιγουριάς και της συζυγικής τρυφερότητας.
Δάσκαλος της πρεπιάς
Ευτύχησα να έρθουμε πιο κοντά όταν άρχισε να φέρνει στην εφημερίδα συνεργασίες με θέμα την πόλη. Οι επεξηγήσεις του με μάγευαν, γιατί όταν μιλούσε ήταν σαν να σε ταξίδευε. Και πάντα μιλούσε με τόση ευγένεια κάνοντας τον συνομιλητή του να νοιώθει σπουδαίος, ανεξαρτήτως της ηλικίας του. Όταν πια μιλούσε για τη Φέφη του εκεί πλημμύριζε συναισθήματα βουρκώνοντας πότε πότε. Του έλειπε τόσο πολύ κι ας καμάρωνε για την προκοπή της και την μεγάλη της άνοδο στο καλλιτεχνικό στερέωμα.
Ήταν σπουδαίος άνθρωπος ο Θεμιστοκλής Βαλαρής κι αυτό το διαπιστώνει κι όποιος δεν τον γνώρισε. Έτυχε να δώσω σε προσφιλές μου πρόσωπο το βιβλίο του «Μια πόλη αναμνήσεις» κι άκουσα το ίδιο σχόλιο. Ξέρει να κερδίζει τον αναγνώστη του. Μέσα από τον τρόπο που περιγράφει εικόνες και καταστάσεις, πρόσωπα και γεγονότα διακρίνεις την ευρυμάθεια και την κριτική σκέψη που τον χαρακτήριζαν. Ήξερε να τοποθετεί τα πράγματα στις σωστές διαστάσεις και να αναφέρεται σε δίσεκτες εποχές, χωρίς να νοθεύει τις λέξεις με στοιχεία φανατισμού. Και με πόση ακρίβεια αναλύει κάθε γεγονός.
Σπούδασε σε αντίξοες εποχές
Ο Θεμιστοκλής Βαλαρής του Μιχαήλ και της Φερενίκης γεννήθηκε το 1903. Αποτελεί δε φωτεινό παράδειγμα για την εποχή του, γιατί παρά τις αντιξοότητες εκείνος κατάφερε να σπουδάσει στο εξωτερικό μαζί με τον αδελφό του Γεώργιο. Οικονομικές Επιστήμες στη Λιέγη ο Θεμιστοκλής, πολιτικός μηχανικός στη Γάνδη του Βελγίου, επίσης, ο Γεώργιος.
Αναφέρει σε μια σύντομη βιογραφία ο κ. Γιώργος Εκκεκάκης: «Όταν ο Θεμιστοκλής Βαλαρής τέλειωσε το Γυμνάσιο στο Ρέθυμνο, πήγε στη Γερμανία και στη συνέχεια στο Βέλγιο όπου πήρε πτυχίο οικονομολόγου. Επέστρεψε στο Ρέθυμνο το 1923 και ασχολήθηκε αρχικά με το εμπόριο και στη συνέχεια ως ξενοδόχος».
Αυτό που αξίζει να τονιστεί στην αναφορά μας αυτή, είναι ότι ο νεαρός Ρεθεμνιώτης παρά τη ζηλευτή του μόρφωση και την ευρωπαϊκή παιδεία που απέκτησε, δεν ξέχασε ποτέ τις παραδόσεις του τόπου του. Όταν έφθασε στην καρδιά της Ευρώπης άνοιξε διάπλατα τους πνευματικούς του ορίζοντες επιτρέποντας στα νέα ρεύματα και τις αντιλήψεις να τον πλησιάσουν. Από αυτά πήρε όσα υπόσχονταν αληθινή πρόοδο. Είχε αυτό το σπάνιο χάρισμα της επιλογής, από τη θέση πάντα του διψασμένου για προκοπή και μάθηση νέου ανθρώπου. Η ταχύτατη εξέλιξη που διέκρινε στο διάστημα που σπούδαζε να συμβαίνει γύρω του, εδραίωσε μέσα του την πεποίθηση ότι καμιά μιζέρια δεν μπορεί να εγκλωβίζει έναν τόπο για πάντα, αν οι άνθρωποι που ζούνε σ’ αυτόν έχουν διάθεση να σπάσουν τα δεσμά της ηττοπάθειας και να παλέψουν για το καλύτερο.
Ζει και στην ποίηση του Καλομενόπουλου
Επιστρέφοντας στον τόπο του απέδειξε πως δεν είχε ξεχάσει τις ρίζες του αν και ο τρόπος ζωής στην Ευρώπη είχε διαμορφώσει το χαρακτήρα του και τον τρόπο συμπεριφοράς του. Ο ακριβής όρος «τζέντλεμαν» ταίριαζε στο Θεμιστοκλή Βαλαρή.
Ο ανοικτός χαρακτήρας του, η αρχοντιά σε όλες του τις εκδηλώσεις, τον έκαναν περιζήτητο στις παρέες. Και βλέπομε να μη λείπει από την ποίηση του Καλομενόπουλου, όπου αναφέρονται οι παρέες που άφησαν εποχή με τα γλέντια τους.
Ήταν και καλλιτεχνική φύση. Έπαιζε θαυμάσιο βιολί και τραγουδούσε υπέροχα. Αυτό το χάρισμα φαίνεται να κληροδότησε στην κόρη του, που εξελίχθηκε στη γνωστή λαμπρή ερμηνεύτρια την οποία είχε ξεχωρίσει ο ίδιος ο Μάνος Χατζηδάκης. Και την έχουμε απολαύσει αρκετές φορές στις υπέροχες συναυλίες της.
Οραματίστηκε το μέλλον της πόλης
Ο Θεμιστοκλής Βαλαρής από την πρώτη μέρα που επέστρεψε από τις σπουδές του στο Ρέθυμνο, άρχισε να βάζει υψηλούς στόχους. Κάποιοι από αυτούς ήταν υπερβατικοί για την εποχή. Και το αποτέλεσμα αρκετές φορές ήταν ένα ισχυρό χτύπημα στις προσδοκίες του. Δεν το έβαζε κάτω όμως. Ήξερε να αγωνίζεται. Και η αποτυχία γινόταν πρόκληση να προσπαθήσει ξανά σε καλύτερες βάσεις. Κάποτε βρέθηκε σε δεινή θέση χάνοντας όλη του την περιουσία ακόμα και την πατρική. Δεν λύγισε. Κατάφερε να σταθεί στα πόδια του και να ξαναπάρει τη ζωή του στα χέρια του αποκτώντας ξανά την οικονομική του ευρωστία μετά από σκληρή δουλειά και απίστευτη θέληση.
Μόνο μια συμφορά κατάφερε να τον κλονίσει όταν «έφυγε» για το μεγάλο ταξίδι η μικρή του αδελφή η Αιμιλία. Μέχρι το τέλος της ζωής του βούρκωνε στη θύμησή της.
Οραματιστής καθώς ήταν και πνεύμα πάντα ανήσυχο διέβλεψε το μέλλον της πόλης του, έστω κι αν η μιζέρια είχε δημιουργήσει ένα τοπίο θολό. Κι οι νέοι έσπευδαν να μεταναστεύσουν γιατί δεν έβλεπαν φως ανάπτυξης από πουθενά.
Ο Θεμιστοκλής με μια αποφασιστικότητα που τρόμαζε κάθε συντηρητικό νου, διέλυσε τις επιχειρήσεις του και επένδυσε τα πάντα στον τομέα του τουρισμού. Εκεί έβλεπε τη μοναδική ευκαιρία ανάπτυξης του τόπου του.
Εκείνη την εποχή η τουριστική υποδομή στο Ρέθυμνο, ήταν ανύπαρκτη. Το ξενοδοχείο «Βαλαρή» όμως στη γνωστή θέση, ήταν μια τουριστική μονάδα, πρότυπη για την εποχή της. Με τον εξοπλισμό που διέθετε, από το ασανσέρ, μέχρι την κεντρική θέρμανση και το τηλεφωνικό κέντρο, ήταν ο πρώτος πόλος έλξης τουριστών. Κι αυτό θα πρέπει να αναφέρεται πάντα. Ο Θεμιστοκλής Βαλαρής ήταν ο πρώτος που πίστεψε στο τουριστικό μέλλον του Ρεθύμνου και για χάρη του υψηλού αυτού στόχου, επένδυσε την περιουσία του, για να αποδείξει και να δικαιωθεί τελικά. Και σ’ αυτό τον τομέα του οφείλουμε πολλά.
Μια πόλη αναμνήσεις
Αλλά εκεί που πραγματικά αξίζει την αιώνια ευγνωμοσύνη μας είναι στις αναμνήσεις του, που μας βοηθούν να ζήσουμε το Ρέθυμνο μιας άλλης εποχής. Οφείλουμε χάρη γι’ αυτό στην κ. Ιωάννα που κατάφερε να τις εκδώσει 17 χρόνια αργότερα.
Εκείνος δεν είχε φιλοδοξίες συγγραφέα. Αυτό μου τόνιζε κάθε φορά που έφερνε συνεργασία στην εφημερίδα και πολλές φορές του έθιγα το ζήτημα και τον παρακινούσα να εκδώσει ένα βιβλίο. Η σεμνότητά του με αφόπλιζε πάντα.
Το βιβλίο όμως «Μια πόλη αναμνήσεις» είναι η μεγαλύτερη προσφορά του στις επόμενες γενιές. Μας δίνει μια εικόνα του Ρεθύμνου, περιγράφει την κοινωνική ζωή, προσθέτει λεπτομέρειες της καθημερινότητας που διευκολύνουν τον ερευνητή και τέρπουν τον αναγνώστη. Γράφει απαλλαγμένος από πάθη και χωρίς αφορισμούς.
Για παράδειγμα εκεί που αναφέρει για το Ενετικό Ρολόι λέει απλά ότι αν δεν έλειπε ο Εμμανουήλ Καούνης να το προστατεύσει με το πάθος που τον διέκρινε για την παραδοσιακή μας κληρονομιά, ίσως τώρα να υπήρχε. Κανένα άλλο σχόλιο. Μια γραφή απόλυτα αντικειμενική και αμερόληπτη.
Αυτός ήταν ο Θεμιστοκλής Βαλαρής
Ο γάμος του με την Ιωάννα το γένος Γεωργίου Στραπατσάκη ήταν το δώρο του Θεού σ’ αυτόν τον υπέροχο άνθρωπο. Έζησαν το βίο που ονειρεύεται κάθε ζευγάρι. Μαζί στις χαρές και στις λύπες. Και πάντα ένα στιβαρό χέρι από πλευράς της κας Ιωάννας στον άντρα της μέχρι να περάσει η μπόρα.
Δεν ξεχνάμε το φως που μας χάρισε η παρουσία του. Και τον φέρνουμε πάντα σαν παράδειγμα Ρεθεμνιώτη ευπατρίδη χωρίς να μας χρεώσει για υπερβολή ποτέ κανένας. Ιδιαίτερα εκείνοι που τον έζησαν από κοντά και χάρηκαν τον ευγενικό του λόγο και το αστείρευτο χαμόγελό του, προσυπογράφουν και μας δικαιώνουν.
Ας είναι πάντα ελαφρό το χώμα που τον σκεπάζει.
