Της ΖΩΗΣ ΡΙΤΣΑΤΟΥ-ΠΑΠΑΔΑΚΗ*
Προλογικό σημείωμα: Μια καλή σοδειά
Τρεις καλοί συνάδελφοι και φίλοι μου πρόσφεραν τα καινούρια βιβλία τους, που κυκλοφόρησαν στο τέλος του προηγουμένου χρόνου. Ο Θησέας Τσιάτσικας, φιλόλογος και πρώην σχολικός σύμβουλος για σειρά ετών, ο Γιώργος Φρυγανάκης επίσης φιλόλογος και ο μαθηματικός Μανόλης Μπερβανάκης. Και οι τρεις γνωστοί στη ρεθεμνιώτικη διανόηση και όχι μόνο.
Μαζί με τις θερμές ευχαριστίες μου, θέλησα να γράψω λίγα λόγια για τα υπέροχα βιβλία τους που γέμισαν τις άδειες μου ώρες – τόσες πολλές «τώρα πια»! – με διάβασμα ποιότητας και να εκφράσω και δημόσια το θαυμασμό, την ικανοποίηση και την απόλαυση που αισθάνθηκα διαβάζοντάς τα.
Χωρίς αμφιβολία ήταν μια πλούσια και πολύ ενδιαφέρουσα σοδειά. Μου χάρισε αισθητική απόλαυση και συγκίνηση. Συνάντησε τις δικές μου αγωνίες και αναζητήσεις και με παρακίνησε να στοχαστώ σε προβλήματα και απορίες, που βασανίζουν τον άνθρωπο. Εύχομαι και προσδοκώ οι συγγραφείς να συνεχίσουν αυτή τη δημιουργική περιπέτεια.
* * *
Θα ξεκινήσω σήμερα με το βιβλίο «Αναγνώσεων Πρόσοδος» του Θησέα Τσιάτσικα, που έλαβα πρώτο. Πρόκειται για ένα συγκεντρωτικό τόμο βιβλιοπαρουσιάσεων και κειμένων λογοτεχνικής κριτικής δημοσιευμένων σε περιοδικά και εφημερίδες.
Η βαθιά γνώση του Θ. Τσιάτσικα στη θεωρία της λογοτεχνίας, αλλά και η μακρόχρονη εμπειρία του στη διδασκαλία σε Μέση και Ανώτατη Εκπαίδευση, τον όπλισαν με στέρεη αρματωσιά και του έδωσαν τη δυνατότητα να κινείται με άνεση σε κείμενα διαφόρων ειδών, λογοτεχνικά και μη.
Το βιβλίο που έχω στα χέρια μου περιέχει αξιόλογα κείμενα λογοτεχνικής κριτικής, αυτοβιογραφικά, μελέτες, ποιητικά στο πρώτο μέρος. Το δεύτερο μέρος καλύπτουν βιβλιοπαρουσιάσεις τοπικής ιστορίας και φυσικού περιβάλλοντος, ακόμη και ένα κείμενο που αφορά ανωγειανές νοστιμιές.
Οι δημιουργοί των κρινόμενων έργων είναι αλφαβητικά οι: Γιώργης Αλεξανδράκης, Γιάννης Γρυντάκης, Μιχάλης Δαμανάκης, Χρυσούλα Δημητρακάκη, Αστέριος Ζάχαρης, Καλλέργη-Πελαντάκη Ειρήνη, Καλλέργης Κωστής (Κ.Ι.Γ.Κ), Καλομενόπουλος Γιώργης, Άρης Κανδηλάπτης, Γιώργος Καραγιαννίδης, Νίκος Καρούζος, Βαγγέλης Κιαγιαδάκης, Νένα Κοκκινάκη, Βασίλης Παπαδάκης, Γεώργιος Περπιράκης, Δημήτρης Ρεντίφης, Εμμανουήλ Σταγάκης, Κλεόνικος Σταυριδάκης, Ηλίας Τσιμπλής, Σταμάτης Φιλιπίδης και Γιώργος Φρυγανάκης.
Και σε όλες τις περιπτώσεις, ο γνωστός εμπεριστατωμένος και θεμελιωμένος, στέρεος λόγος του Θ. Τσιάτσικα με την αντικειμενική ματιά, την καλοπροαίρετη κριτική και τον απόλυτο σεβασμό στον δημιουργό και το έργο του. Χαίρεται και απολαμβάνει το βιβλίο που μελετά, μεταδίδει στον αναγνώστη αυτή την απόλαυση και του δημιουργεί την επιθυμία να το διαβάσει.
Για του λόγου το αληθές, θα παραθέσω ένα απόσπασμα από τη βιβλιοπαρουσίαση-κριτική του βιβλίου του Κωστή Καλλέργη «Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης»: «Δεν θα ήθελα να κλείσω το σύντομο τούτο σημείωμα χωρίς να αναφερθώ στον εξαιρετικό στίχο, δυνατό και λυγερό μαζί σαν τον πρωτοχορευτή του «πεντοζάλη» ή με λικνίσματα και αιφνίδιες ανατροπές σαν τα περιπαιχτικά τσαλίμια των προ(σ)κλήσεων και απορρίψεων της κοπελιάς στη «σούστα». Και η ρίμα αψεγάδιαστη. Κι όλα αυτά με μια γλώσσα πλούσια που συνδυάζει αρμονικά τον παραδοσιακό λεκτικό πλούτο με τη σύγχρονη γλωσσική έκφραση».
Κι ακόμα ένα μικρό απόσπασμα από την ποίηση της Χρυσούλας Δημητρακάκη: «Εμείς οι Κρητικοί (!) δύσκολα θα κρύψουμε την υπερηφάνειά μας, όταν διαπιστώνουμε πόσο στέρεα κρατά τη θέση της η «κρητική ματιά» και το σύστημα αξιών της σε μια ποίηση που προσπαθεί να αναχθεί από το μικρό Ατσιπόπουλο στην απεραντοσύνη των μυστικών του κόσμο της σκέψης και του ονείρου».
Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι η κριτική δεν είναι ένα εύκολο εγχείρημα, καθώς «Η καθαρή κριτική εκτίμηση είναι ένα θεωρητικό όριο που δεν μπορεί κανείς να το σπάσει», όπως επισημαίνει ο Γ. Σεφέρης στις «Δοκιμές» του. Ο κριτικός ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στον συγγραφέα και στον αναγνώστη, οφείλει να κρίνει ένα κείμενο όσο το δυνατό με μεγαλύτερη αντικειμενικότητα και ως προς το περιεχόμενο και ως προς τους κανόνες της τέχνης, χωρίς να επηρεάζεται από τις προσωπικές του απόψεις. Έχει δικαίωμα να διαφωνεί με τις απόψεις του συγγραφέα, οπωσδήποτε όμως σημασία έχουν τα κίνητρα που τον ωθούν στην προσωπική του κρίση. Ο Θησέας Τσιάτσικας οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι με ευθύτητα, γνώση, ευγένεια και σεβασμό ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις αυτού του δύσκολου εγχειρήματος.
Τι άλλο να πω εγώ, εκτός από τούτο: Ότι, αν δίδασκα τώρα, αυτό το βιβλίο θα μου ήταν ένα πολύτιμο βοήθημα. Γιατί θα μου έδειχνε το δρόμο πώς να αντιμετωπίσω και πώς να χειριστώ ένα κείμενο που έχω μπροστά μου και πώς να το παρουσιάσω στους μαθητές, ώστε να αντλήσουν από αυτό όλα τα στοιχεία για μια ολοκληρωμένη ανάγνωση. Όχι όμως μόνο για τον φιλόλογο της τάξης είναι χρήσιμο, αλλά και για κάθε βιβλιόφιλο. Ο συγγραφέας του δείχνει τον τρόπο να εμβαθύνει περισσότερο στο κείμενο, να το κοιτάξει από περισσότερες οπτικές γωνίες, να αναπτύξει περισσότερο τα αισθητικά του κριτήρια, να γίνει επαρκής αναγνώστης.
Με λίγα λόγια, το βιβλίο του Θ. Τσιάτσικα «Αναγνώσεων πρόσοδος» είναι ένα πολύ ενδιαφέρον πόνημα, με απολαυστικό ρέοντα λόγο και με σίγουρα «προσοδοφόρο» περιεχόμενο.
*Η Ζωή Ριτσάτου-Παπαδάκη είναι φιλόλογος
