Του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΕΡΠΙΡΑΚΗ*
Ο γνωστός φιλόλογος κ. Θησέας Τσιάτσικας είχε την καλοσύνη να μου στείλει το βιβλίο του «Λογοτεχνία και Εκπαίδευση» που κυκλοφόρησε τελευταία σε μικρό σχήμα 14 επί 21. Όπως ο ίδιος γράφει στον πρόλογο του βιβλίου του… στο βιβλίο συγκέντρωσα δέκα παλαιότερες εργασίες, εισηγήσεις σε συνέδρια και σεμινάρια...ότι το βιβλίο απευθύνεται κατά κύριο λόγο στους φιλολόγους που διδάσκουν λογοτεχνία. Πιστεύει όμως …πως μπορεί να ενδιαφέρει και τον απλό αναγνώστη καθιστώντας τον περισσότερο «επαρκή» να εμβαθύνει στην κατανόηση του λογοτεχνικού κειμένου και να εκλεπτύνει την αναγνωστική απόλαυσή του.
Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος περιλαμβάνονται τέσσερα μελετήματα θεωρίας της λογοτεχνίας και της διδασκαλίας στη μέση εκπαίδευση, ενώ στο δεύτερο έξι ερμηνευτικές δοκιμές και προτάσεις διδασκαλίας.
Στην εργασία «Λογοτεχνία και Γλώσσα» ο αναγνώστης ενημερώνεται για διάφορα γλωσσολογικά θέματα και κυρίως για τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη λογοτεχνία και τη γλωσσολογία. Ο λογοτεχνικός λόγος ανήκει περισσότερο στις αποκλίσεις της γλώσσας, ενώ η γλωσσολογία ενδιαφέρεται για την κανονικότητα σελ. 13 του βιβλίου. Στην εργασία αυτή, τόσο ο ειδικός φιλόλογος όσο και μέσος αναγνώστης, θα βρουν απαντήσεις, επιστημονικά θεμελιωμένες, σε βασικά θέματα θεωρίας και διδασκαλίας της λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας κατορθώνει με ένα ύφος λιτό, απλό και ένα μικροπερίοδο λόγο να παρουσιάζει δυσνόητα κατά τα άλλα νοήματα, ώστε να γίνονται κατανοητά από το μέσο αναγνώστη. Και εδώ έχει εφαρμογή η παιδαγωγική αρχή που διατύπωσε ο αμερικανός παιδαγωγός Jhon Bruner ότι μπορείς να διδάξεις μεγάλες επιστημονικές έννοιες αρκεί να τις προσαρμόσεις στο στάδιο της πνευματικής ανάπτυξης του παιδιού.
Ο συγγραφέας στέκεται ιδιαίτερα στην ποιητική λειτουργία της γλώσσας. Η ποίηση ως τέχνη της γλώσσας κατορθώνει με ορισμένους συνδυασμούς λέξεων να προκαλεί μια συγκίνηση ποιητική. Η ποίηση ως τεχνική και ως τέχνη είναι η πιο γνήσια συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο. Ο δημιουργός του ποιητικού έργου είναι πάνω από όλα δημιουργός λόγου, έχει την ικανότητα να αξιοποιεί στο έπακρο το δημιουργικό χαρακτήρα της γλώσσας και να φτιάχνει ποιητικές εικόνες και φράσεις που προκαλούν έντονα συναισθήματα και αισθητικές απολαύσεις.
Στο βιβλίο αναφέρονται με λεπτομέρειες οι τρόποι με τους οποίους η λογοτεχνία πετυχαίνει τους σκοπούς της. Τους αναφέρουμε εδώ επιγραμματικά. Η απόκλιση από τον κανόνα. Η επιλογή είναι η δυνατότητα που δίνει η ίδια η γλώσσα να πει κάποιος το ίδιο πράγμα με διαφορετικές λέξεις. Στον καθημερινό λόγο έχουμε τη δήλωση, στη λογοτεχνία κυριαρχεί η συνυποδήλωση. Άλλοι τρόποι είναι η μεταφορά, η παρομοίωση, η συνεκδοχή και η μετωνυμία.
Όλα αυτά ο συγγραφέας τα αναλύει διεξοδικά. Παραθέτει παραδείγματα πράγμα που βοηθά το μέσο αναγνώστη να κατανοήσει τις έννοιες αυτές, αλλά και να βοηθήσει τον ειδικό να επαναφέρει στη μνήμη του έννοιες και σχετικές θεωρίες κριτικής της λογοτεχνίας, πράγμα που ο συγγραφέας επισημαίνει στη σελίδα 29 του βιβλίου του.
Στην εργασία του «Η Λογοτεχνία ως μορφωτικό αγαθό στην Μέση Εκπαίδευση», θέμα καθαρά παιδαγωγικό, εξετάζεται σε βάθος και αναλύονται ενδελεχώς οι σκοποί διδασκαλίας της λογοτεχνίας.
Στην εργασία «Η νεότερη ποίηση και η διδασκαλία της» ο συγγραφέας, βαθύς κάτοχος της σχετικής θεωρίας, αναλύει το θέμα και πετυχαίνει ώστε να γίνει εύκολα κατανοητό από το μέσο αναγνώστη. Αλλά και ο ειδικός δάσκαλος της λογοτεχνίας θα βρει απαντήσεις σε πολλά διδακτικά προβλήματα.
Το δημοτικό τραγούδι είναι ένα ποίημα που δημιουργός του δεν είναι ένα συγκεκριμένο άτομο, αλλά ένας ολόκληρος λαός. Το δημοτικό τραγούδι είναι απλό στην έκφραση, καθαρό στα νοήματα και απαλλαγμένο από ασάφειες. Με αυτά τα λόγια ξεκινά ο συγγραφέας την εργασία του «Για τη δημοτική ποίηση» και στη συνέχεια εξετάζει το θέμα με τρόπο αναλυτικό και κυρίως με παραδείγματα. Συμπερασματικά διατυπώνει την άποψη ότι η λαϊκή δημιουργία, είτε για το δημοτικό τραγούδι και παραμύθι πρόκειται είτε για χειροτεχνία, υπήρξε αποτέλεσμα της ανάγκης του ανθρώπου του λαού να εκφραστεί καλλιτεχνικά.
Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται έξη προτάσεις, σχέδια διδασκαλίας, για τέσσερα ποιήματα και δύο πεζά κείμενα. Ο συγγραφέας με βαθιά διδακτική εμπειρία και γνώστης των διδακτικών προβλημάτων της καθημερινής σχολικής πρακτικής, αλλά και με πλατιά θεωρητική κατάρτιση, προτείνει αυτές τις διδακτικές προσεγγίσεις τις οποίες ο διδάσκων μπορεί να τροποποιήσει και να προσαρμόσει στις ιδιαιτερότητες της τάξης του.
Στο τέλος κάθε εργασίας παρατίθεται σχετική βιβλιογραφία, η οποία βοηθά τον αναγνώστη που θέλει να επεκτείνει τις γνώσεις του στο σχετικό θέμα.
Το βιβλίο αυτό του Θησέα Τσιάτσικα είναι ένα εγχειρίδιο ειδικής διδακτικής της λογοτεχνίας στην εκπαίδευση.
* Ο Γεώργιος Περπιράκης, είναι επιτ. σχ. σύμβουλος Π.Ε.
