Θρησκεύματα των Ελλήνων της Διασποράς

 

 

Ο ρόλος του ορθόδοξου ελληνικού θρησκεύματος στον σχηματισμό του σύγχρονου ελληνικού κράτους ήταν καθοριστικός. Ο ελληνισμός δεν υπήρξε ποτέ περιορισμένος μέσα στα γεωγραφικά όρια του κράτους της Ελλάδας. Κάθε άλλο. Είναι γνωστό ότι το ελληνικό κράτος ιδρύθηκε καθοδηγήθηκε και προόδευσε στη σύγχρονη Ιστορία του, με την έμπνευση και τη βοήθεια της Διασποράς.

 

Πριν την ανάπτυξη του εθνικιστικού κινήματος, στους δύο προηγούμενους αιώνες, ομογενείς πληθυσμοί, με κοινό αίσθημα συνειδητότητας ότι ανήκουν στην ίδια κουλτούρα και μοιράζονται κοινή ταυτότητα καταγωγής, κατοικούσαν και δραστηριοποιούνταν σε αρμονική σχέση με πληθυσμούς διαφορετικών ταυτοτήτων, σε απομακρυσμένες μεταξύ τους γεωγραφικές περιοχές.

 

Εκτός από τον κυρίως Ελλαδικό χώρο, Ελληνικές πόλεις υπήρχαν καθ’ όλο το μήκος της Μαύρης θάλασσας (Κριμαία, της Τραπεζούντας της Γεωργία) στα βάθη της Ανατολίας (Καππαδοκία) και στην Αίγυπτο.

 

Σε όλες τις Ελληνικές πόλεις υπήρχαν εκκλησίες για την στήριξη του Ορθόδοξου θρησκεύματος, που υπάγονταν στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Η εκκλησία πρωτοστατούσε σε θρησκευτικές, πολιτιστικές, πολιτικές και εθνοτικές υποθέσεις.

Έτσι, παρατηρούμε ότι ο Παλαιών Πατρών Γερμανός σήκωσε το λάβαρο της Επανάστασης 1821, κληρικοί ευλογούσαν τον όρκο των Φιλικών στη Μαύρη Θάλασσα και αλλού, ο Μελχισεδέχ Τσουδερός Ηγούμενος από τη Μονή Πρέβελη ξεκίνησε την επανάσταση στην Κρήτη το 1866.

 

 

 

Κυρίως οι τρεις πρώτες θρησκείες, α) Ορθόδοξο θρήσκευμα, β) Εβραϊκό θρήσκευμα, γ) Ισλάμ αλλά και η τέταρτη Δ. Sunni Naqsbandi Suffis order της οποίας τα μέλη εκτοπίσθηκαν στην Δαμασκό την Αντιόχεια και τις ευρύτερες περιοχές της Συρίας και Τουρκίας, ορισμένες φορές συγκρούσθηκαν. Όμως κατά περιόδους πολλές φορές συνεργάσθηκαν ειρηνικά μεταξύ τους, όπως στην διαχείριση των βακουφιών, πριν το ξέσπασμα των εθνικιστικών κινημάτων στην πρώην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Το αποτέλεσμα που έφεραν, ήταν να γίνει η ταύτιση της εθνικής ταυτότητας των πληθυσμών σε Ελλάδα και Τουρκία, βάσει θρησκεύματος και όχι με εθνικιστικά κριτήρια, όπως είχε αρχικά δρομολογηθεί, από τις Μεγάλες δυνάμεις της εποχής του 18^ου αιώνα.

 

Έτσι η συνθήκη της Λωζάννης το 1923 έκανε ανακατάταξη των πληθυσμών της πρώην Οθωμανικής αυτοκρατορίας βάσει θρησκευτικών πεποιθήσεων μιλλέτ, έχοντας τα πολυσυζητημένα δυσμενή αποτελέσματα.

 

Όλες οι παραπάνω θρησκείες αλληλοπεριχωρήθηκαν και συνεργάσθηκαν κατά περιόδους ανάλογα με τις περιστάσεις. Άφησαν η κάθε μια τα ίχνη της, (εφ όσον ακόμη και το υπόστρωμα του Ισλάμ αποτελείτο και από ελληνικούς πληθυσμούς), συμβάλλοντας ενεργά, τόσο στον σχηματισμό της Ελληνικής, όσο και της τουρκικής εθνοτικής ταυτότητας.

 

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι είμαστε μια οικογένεια με τους πληθυσμούς της περιοχής τουλάχιστον της Κωνσταντινούπολης. Παρά τις αρνητικές προπαγάνδες, οι κάτοικοι της Πόλης ήταν είναι και θα εξακολουθούν να είναι, αμφιθαλή αδέλφια μας.

 

 

 

Το Ορθόδοξο θρήσκευμα ήταν η κατ’ εξοχήν θρησκεία του Ελληνισμού. Με πλήρη εξάρτηση από το πατριαρχείο καθοδηγούσε τους πιστούς του, σε όλη την επικράτεια του ελληνικού έθνους. Οι κληρικοί όχι μόνο ξεκίνησαν την επανάσταση εναντίον των Τούρκων, αλλά όταν αναπτύχθηκαν τα εθνικιστικά κινήματα στην Ευρώπη, το Ορθόδοξο πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης διέθεσε τεράστια κονδύλια, για την ενίσχυση της ελληνορθοδοξίας στις παραπάνω περιοχές. Για παράδειγμα έμβαζαν χρήματα μέσω της Οθωμανικής Τράπεζας στην Ορθόδοξη αρχιεπισκοπή της Βουλγαρίας προκειμένου να ενισχύσει τα ελληνικά σχολεία, της περιοχής της χερσονήσου του Αίμου, όπως (Ζαρίφειο) και τις Ελληνικές εφημερίδες (Φιλιππούπολις στην ομώνυμη πόλη, που εξέδιδε ο ομογενής Κουμαριανός). Ανάλογη βοήθεια εστάλη στις εκκλησίες Αλβανίας, Ρουμανίας, Μαύρης Θάλασσας και Αιγύπτου.

Ένα μέρος της Ελληνικής Εθνότητας είχε Εβραϊκό θρήσκευμα, και ήταν κυρίως έμποροι. Είχαν εγκατασταθεί κυρίως στα παράλια εμπορικά κέντρα της ΝΑ Ευρώπης. Μεταξύ αυτών ήταν απόγονοι των Κιπτσάκ, Κριμτσάκ, Σιρκασίων, Τατάρων, Ουρουμ, παλιοί και νέοι Ρωμανιώτες, Σεφαραδίτες μετά το 1492, και άλλοι.

 

Ανάλογα τα δρώμενα στην τότε διεθνή σκηνή, άλλαζαν φαινομενικά θρήσκευμα για λόγους ευνόητους, αλλά κατ’ ουσία μέσα τους διατηρούσαν την εβραϊκή ταυτότητα και ήταν περήφανοι γι’ αυτό (donmehs).

 

Γνωρίζοντας ότι οι Εβραίοι είναι ακόμα και σήμερα λάτρεις του Αριστοτέλη και εραστές κάθε μορφής Τέχνης δεδομένου ότι λόγω της ενασχόλησής τους με το εμπόριο διέθεταν από τότε οικονομική άνεση, πρωτοστάτησαν στον διαφωτισμό. Με αυτό τον τρόπο διέσωσαν μαζί με την ορθόδοξη εκκλησία μεγάλο μέρος της Ελληνικής μας κληρονομιάς τυπώνοντας βιβλία, ιδρύοντας Θέατρα, λογοτεχνικούς συλλόγους, αθλητικά σωματεία κλπ. Το θαύμα της Μαριούπολης ήταν και δικό τους επίτευγμα.

Η σχέση Ορθοδοξίας και Εβραϊσμού ήταν πολύ κοντινή, αλληλεπιδρούσαν μέσα σε μια ειρηνική μεταξύ τους συνύπαρξη, καθ’ ότι υπήρχε η ανάλογη ανοχή από την οθωμανική αυτοκρατορία, περί σεβασμού θρησκευτικών πεποιθήσεων, που παρείχε θρησκευτικές ελευθερίες, πριν το ξέσπασμα των εθνικιστικών κινημάτων… Είχαν ήδη κατανοήσει την αξία της έννοιας ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ από εκείνα τα χρόνια.

 

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πρώτος ραββί της Συναγωγής της Κωνσταντινούπολης ονομαζόταν ΚΑΨΑΛΙ και είχε γεννηθεί στην Κρήτη.

 

Η πόλη μας το Ρέθυμνο εξελίχθηκε πολύ θετικά λόγω της ύπαρξης τέτοιας μορφής συνεργειών και είναι κρίμα τέτοια φαινόμενα να κρατούνται στο περιθώριο.

Ένα άλλο μέρος της Ελληνικής Εθνότητας είχε ασπασθεί τον Ισλαμισμό. Η θρησκεία μπορούσε να είναι ανεξάρτητη από την εθνοτική ταυτότητα στο Οθωμανικό καθεστώς.

 

Αυτό συνέβη κυρίως στον Νότιο Καύκασο, που ήταν διεκδικούμενη περιοχή και έγινε πολλές φορές πεδίο αιματηρών συγκρούσεων, μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας και στην Καππαδοκία που υπήρχε παρουσία Σελτζούκικη ήδη από πολύ νωρίς. Οι κάτοικοι σ’ αυτές τις περιοχές με έξυπνο τρόπο άλλαζαν εθνοτικές ταυτότητες γλώσσες και θρησκεύματα ανάλογα ποιος διοικούσε την περιοχή τους, προκειμένου να διασφαλίσουν τη ζωή και την περιουσία των οικογενειών τους. Έτσι επί οθωμανικής κατοχής πολλοί Έλληνες έγιναν μουσουλμάνοι και διοικητές της επαρχίας Νότιου Καυκάσου. Στην ρωσική κατοχή επανήλθαν σαν Ορθόδοξοι και αυτό ήταν μοιραίο, διότι όταν με τον εμφύλιο της Ρωσίας, οι Ρώσοι εγκατέλειψαν την περιοχή 19ος αιώνας… οι ορθόδοξοι των επαρχιών αυτών (Καρς κλπ.) έμειναν απροστάτευτοι ενάντια στο μένος των Οθωμανών, που τους αντιμετώπισαν σαν αποστάτες.

 

Σ’ εκείνα τα επεισόδια ένα μεγάλο μέρος του Ελληνικού πληθυσμού σώθηκε χάρη στην έξυπνη παρέμβαση του Άξιου Πατριάρχη Τραπεζούντας και μετέπειτα Ακαδημαϊκού Χρύσανθου. Αποτελεί μια απαράμιλλης σημασίας ηγετική μορφή όχι μόνο για τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό αλλά συνάμα και για τον Ελληνισμό Ολόκληρο. Η ομιλία του στην Ακαδημία Αθηνών αποτελεί αριστούργημα έντεχνου λόγου.

 

Το ίδιο συνέβη και στην Κρήτη, οι περισσότεροι Τουρκοκρητικοί ήταν εξισλαμισθέντες Έλληνες που αγνοούσαν την τούρκικη γλώσσα. Πολλοί Κρητικοί άλλαζαν ταυτότητες, γλώσσες και θρησκεύματα, προκειμένου να διασφαλίσουν τη ζωή και την περιουσία των οικογενειών τους. Παρατηρούμε ότι η οικογένεια των Φωκάδων της Κρήτης (με αρμένικη καταγωγή από την Τραπεζούντα), μετετράπη σε Καλλέργη όταν κυβερνούσαν οι Βενετοί (μπήκαν στο συμβούλιο των 10 Δόγηδων, έκτισαν το μέλαθρο Vedradin Kalergi στη Βενετία). Ένας κλάδος αυτών μπήκε στην αυλή του Τσάρου τον 17^ο αιώνα, εξ ων και ο Ριχάρδος Kalergi. Η εναπομείνασα οικογένεια στην Κοξαρέ (ίσως λόγω του ονόματος χωριό κατοικημένο από Χοξίρους ουρουμ τουρκόφωνους Έλληνες), μετονομάσθηκε σε Τσουδερούς όταν η Κρήτη τελούσε υπό Οθωμανική κυριαρχία και ανέλαβαν με επιτυχία την επανάσταση του 1866 και την πρωθυπουργία του Νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους αργότερα.

Μικρότερες ομάδες κυρίως στην Γεωργία είχαν ασπασθεί το δόγμα των Sunni Naqsbandi Suffis, μια πολύ αξιόλογη κατ’ εμέ θρησκεία με παγανιστικά στοιχεία, που είχε σαν έδρα την Μπουχάρα του Ουζμπεκιστάν. H θρησκεία των Sunni Naqsbandi, θα συμμετέχει πιθανώς στη δημιουργία κάποιου τυχόν ανερχόμενου παγκόσμιου θρησκεύματος ή θα επηρεάσει πιθανόν τα ήδη υπάρχοντα θρησκεύματα, καθ’ ότι στο εθιμοτυπικό της περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως εκστατικό χορό που τείνουν σε υπέρβαση του ΕΓΩ και βίωση μιας ολιστικής υπόστασης από τα υποκείμενα, εμπλέκοντας και την σωματική γύμναση – έκφραση σαν αναπόσπαστο τμήμα μέσα στο θρησκευτικό τελετουργικό. Αυτή η μορφή θρησκείας είναι εσωτερική και οι οπαδοί της πιστεύουν ότι φέρνει πιο κοντά τον άνθρωπο σε επικοινωνία με το στοιχείο της Θεότητας.

 

Έχει πολλές ομοιότητες με τη θρησκεία των σαμάνων της Νότιας Σιβηρίας (Λίμνη Βαϊκάλη, Ουράλια, περιοχή Κόμμο Ρωσίας, Σελόν ποταμός κλπ.).